01:40, 2 urtarrila 2018ko berrikusketa aldatu Iñaki LL (eztabaida \| ekarpenak) Kontu sortzailea, Egiaztatutako erabiltzaileak, Administratzaileak 25.393 edits →‎Frantziako Iraultza: erref behar / zuz ← Aurreko ezberdintasuna		13:31, 2 urtarrila 2018ko berrikusketa aldatu desegin Xabier Armendaritz (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 85.249 edits Nafarroa Beherea herrialde bat da, ez lurralde bat (Euskaltzaindiaren 57. araua, «Euskal herrialdeen, herritarren eta euskalkien izenak») Hurrengo ezberdintasuna →
56. lerroa: === Erromatarrak Nafarroa Beherean === [[Fitxategi:Urkuluko Dorrea.JPG\|thumb\|left\|alt=Urkuluko dorrea\|Erromatarrek eraikitako dorrearen aztarnak, [[Urkulu (mendia)\|Urkulun]]]] K.a. 58. urtean [[Julio Zesar]]rek [[Galia]] eta [[Akitania]] konkistatu zituen. Erromatarrek lehenagotik ere ezagutzen zituzten, haatik, ~~Pirinioz~~Pirinioez iparraldeko Euskal Herriko ~~lurraldeak~~herrialdeak, eta baskoien lurraldetzat hartu zuten Nafarroa Beherea, batez ere, hegoaldeko mendialdea. K.o. I. mendean, Akitaniaren barruan geratu zen Nafarroa Beherea; hala ere, erromanizazioaren eragina oso txikia izan zen. [[Astorga-Bordele galtzada]] egin zenean, [[Ibañeta]] izan zen Araba eta Nafarroako hegoaldeko lautadetatik Akitaniara igarotzeko bide nagusia. Erromatarren aztarnak daude Ibañetan (Summo Pyreneo gunea), Donazaharren (Inmo Pyreneo) eta Garruzen (Carasa). Orobat, Garaziko hego-mendebaldeko mendietan, Urkuluko gainean, gotorleku baten aztarnak daude. Erromatar Inperioa desegin zenean, germaniar herri barbaroak Nafarroa Behereko mendateetatik igaro ziren [[Iberiar penintsula]]ra. === Nafarroa Beherea eta frankoak === 110. lerroa: [[XVIII. mendea]]n guztiz pobretu zen Nafarroa Beherea, eta merkataritza-hiriek gainbehera egin zuten. [[1785]]ean Frantziako eta Espainiako erregeek [[Elizondo]]n sinatu zuten hitzarmenaren arabera, zatiturik geratu ziren Pirinioaldeko nafar lurralde batzuk: [[Ondarrola]], Garaziko [[Arnegi]]-[[Luzaide]]; [[Aldude]]-[[Kintoa]], [[Baztan]]-[[Baigorri]] eta [[Irati]], besteak beste. [[1788]]an, [[Luis XVI.a Frantziakoa\|Luis XVI.ak]] indarrik gabe utzi zuen Nafarroako Parlamentua; [[1789]]ko ekainean bildu ziren azkenekoz Nafarroako estatuak. Nafarroako Estatuetako ordezkariak [[Paris]]a joan zirelarik, Frantziako Biltzar Konstituziogilea eratua zen jada (1789ko ekainaren 17a); hiru aste geroago, Paris erregearen aurka [[Frantziako Iraultza\|matxinatu]] zen. [[1789]]ko [[abuztuaren 4]]an, hirugarren estatuko ordezkariek Frantziako gizarte-maila guztietarako eta lurralde guztietarako legeak egin zituen. 1789ko urriaren 12tik aurrera, [[Luis XVI.a Frantziakoa\|Luis XVI.ak]] Frantziako errege titulua hartu zuen, eta ez Frantziakoa eta Nafarroakoa. [[1789]]ko abenduaren 30ean onartu zuten ordezkari nafarrek Frantziako ordenamendu berria,{{Erref behar}} eta 1790eko abenduan geratu zen Nafarroa Beherea ''Bases Pyrénées'' (''Pirinio Behereak'') izeneko departamenduaren barnean, [[Lapurdi]] eta [[Zuberoa]] euskal ~~lurraldeekin~~herrialdeekin eta [[Bearno]]rekin batera. [[Apaiz]]ek eta aitonen semeek, ordea, ez zituzten lege berriak onartu, eta iraultzaren kontra jokatu zuten, foruen alde eginda. [[Konbentzio Gerra]]n (1793-1794), 1.800 baxenabartarrek hartu zuten parte ''Chasseurs Basques'' (''euskal ehiztariak'') izeneko gudarostean. [[Napoleon Bonaparte\|Napoleonen]] garaian (1799-1815), egoera politikoa ez zen aldatu funtsean, baina gerra-giroak (1813-1814) ez zuen onik ekarri [[Ipar Euskal Herria\|Ipar Euskal Herrira]]. [[1815]]ean berriro ezarri zen Frantziako erregetza, baina Nafarroako erresuma ez zen berriz eratu. Aitzitik, 1827an Frantziako estatuak beretzat hartu zituen herri-lurrak eta mendialdeak, eta, harrezkero, Nafarroa Behereak ez zuen esku izan Frantziako politikan, errepublikaren beste herrialdeekin parekatuta geratu baitzen. 137. lerroa: === Eskualde historikoak === ~~Lurraldea~~Nafarroa 6Beherea sei eskualde historikotan banatzen da~~, bakoitza bere nortasunarekin~~: * [[Agaramont\|Agramont]] ([[Bidaxune]]) * [[Amikuze]] 161. lerroa: Euskara da Nafarroa Behereko berezko hizkuntza, eta [[frantses]]a oso hedaturik dago. Bi euskalki nagusi bereizten dira: ekialdeko behe-nafarrera, Nafarroa Garaiko [[Otsagabia\|Otsagi]], [[Zaraitzu]], [[Aezkoa]] eta [[Luzaide]] aldean ere mintzatzen dena, eta mendebaldeko behe-nafarrera, [[Lapurdi]]ko [[Kanbo]], [[Lekorne]], [[Makea]] eta [[Ezpeleta]] inguruetan ere hitz egiten dena. [[Euskara]]ren erabilera ([[behe-nafarrera]]) oso zabaldua dago: ~~lurraldeko~~herrialdeko 28.000 biztanleetatik, 17.000 (% 61) dira euskaraz mintzatzeko gai. Euskararen erabileraz den bezainbatean, [[Ipar Euskal Herria\|Iparraldeko]] bigarren herrialdea da, % 64 euskaldun dituen [[Zuberoa]]ren atzetik. Dena den, Ipar Euskal Herriko gainerako herrialdeen antzera, zaharrenak dira euskaldunenak eta gazteak, berriz, erdaldunenak; hau da, [[Hego Euskal Herria]]n gertatzen denaren guztiz alderantziz, eta euskal hiztunak, ondorioz, gero eta gutxiago dira. Azkenik, [[Bastida (Nafarroa Beherea)\|Bastidan]], euskararekin batera, [[Gaskoi (hizkuntza)\|gaskoia]] izan da bertako hizkuntza. 198. lerroa: * [http://www.gureirratia.eu Gure Irratia] {{Euskal Herriko ~~lurralde~~herrialde aurkibidea}} {{Frantziako eskualde historikoak}} {{Euskal Herriko atariak}}

Nafarroa Beherea: berrikuspenen arteko aldeak