Big Bang: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
220. lerroa:
 
== Arazoak ==
=== Zerumuga-arazoa ===
Unibertsoan, indar fisikoen eragina ez da istantean sumatzen. [[Argiaren abiaduranabiadura]]n hedatzen dira espazioan indar fisikoak, eta, abiadura mugatua denez, unibertsoan oso urrun diren eremuen artean ez dago elkarren arteko eragin fisikorik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Magnetic Monopoles {{!}} SpringerLink|hizkuntza=en-gb|url=https://doi.org/10.1007/978-1-4615-7370-8|doi=10.1007/978-1-4615-7370-8|sartze-data=2017-12-09}}</ref>. EsatenEfektu dahoni eremu[[zerumuga-arazoa]] esaten zaio. Eremu horien artean ez delada ''kausalitate-loturarik'': hau da, eremu bateko gertakizun fisikoek ezin dute beste eremuarengan ondoriorik eragin. Beraz, eremu guztien inguruan ''zerumuga kosmiko'' bat dago, forma borobilekoa[[borobil]]ekoa, eta unibertsoaren adinean zehar argiak bidaiatu duen distantzia da borobil horren erradioa[[erradio]]a. Zerumugaz barruko puntu guztiek elkarrekin kausalitate-lotura daukate; kanpokoek, ordea, ez.
 
Unibertsoaren adina mugatua denez, printzipioz ''Big Bang'' paradigma zuzena balitz, ''zerumuga kosmikoa'' unibertsoaren ertzean izango litzateke. Big Banga puntu bakar batetik hedatzen hasi zenez, elkarren arteko kausalitate-lotura izan beharko lukete unibertsoko eremu guztiek, eta ''zerumuga kosmiko'' bakar baten barruan izan beharko lukete. Behaketek, ordea, oso bestelako unibertsoa erakusten digute: unibertsoaren adinean zehar argiak bidaiatu duen distantzia ikusten dugun unibertsoaren erradioa baino ehunka aldiz txikiagoa da, eta, beraz, gure zerumugatik kanpo diren eremu ugari dira unibertsoan<ref>{{Erreferentzia|izena=Guth, Alan|abizena=H.|izenburua=The inflationary universe : the quest for a new theory of cosmic origins|argitaletxea=Vintage|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/40807939|isbn=9780099959502}}</ref>.
Behaketek laster erakutsi zuten ''Big Bang'' mekanismoaren paradigmak arazo sakonak zituela. Horietako garrantzitsuena, ''zerumuga-arazoa'' deritzona, aztertuko dugu laburrean atal honetan. Oro har, ''Big Bang'' mekanismoa ''eredu estandar''raren bizkarrezurra dela onartzen da, eta arazoon konponketak ereduaren “gehigarriak” direla esan daiteke.
 
Mikrouhin-erradiazio kosmikoak erakusten digu, aurreko ataletan aipatu bezala, eremu oso urrunetatik (elkarrekin kausalitate-loturarik ez daukaten eremuetatik) tenperatura bereko erradiazioa jasotzen dugula<ref>{{Erreferentzia|izena=D. J.|abizena=Fixsen|izenburua=The Temperature of the Cosmic Microwave Background|orrialdeak=916|hizkuntza=en|data=2009|url=http://stacks.iop.org/0004-637X/707/i=2/a=916|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=707|issn=0004-637X|doi=10.1088/0004-637X/707/2/916|sartze-data=2017-12-09}}</ref>. Iraganean, hasiera batean, eremuok tenperatura bereko zopa kosmiko batetik hedatu ziren, baina nolabait gaur egun beren ''zerumuga kosmikoak'' oso urrun dira bata bestetik. Hau da, ''zerumuga-arazoak'', edo beste modu batera esanda, ''Big Bang''akBangak aurreikusten duen unibertsoaren eboluzioak, ezin du sortu guk behatzen duguna bezain unibertso handia; hots, ''Big Bang''ariBangari dagokion unibertsoa “txikiegia”''txikiegia'' da.
Unibertsoan, indar fisikoen eragina ez da istantean sumatzen. Argiaren abiaduran hedatzen dira espazioan indar fisikoak, eta, abiadura mugatua denez, unibertsoan oso urrun diren eremuen artean ez dago elkarren arteko eragin fisikorik. Esaten da eremu horien artean ez dela ''kausalitate-loturarik'': hau da, eremu bateko gertakizun fisikoek ezin dute beste eremuarengan ondoriorik eragin. Beraz, eremu guztien inguruan ''zerumuga kosmiko'' bat dago, forma borobilekoa, eta unibertsoaren adinean zehar argiak bidaiatu duen distantzia da borobil horren erradioa. Zerumugaz barruko puntu guztiek elkarrekin kausalitate-lotura daukate; kanpokoek, ordea, ez.
 
Arazo hau konpontzeko, ''[[inflazio kosmikoa'']] asmatu zuten [[Alan Guth]] zientzialari amerikarrak eta [[Andrei Linde]] errusiarrak [[1980ko hamarkadanhamarkada]]n. Inflazioa unibertsoaren hasierako prozesua da, ezohiko hedapena sortzen duena. Epe laburrean, inflazioak unibertsoaren tamaina [[Funtzio esponentzial|esponentzialki]] hedatzen du, eta, ondorioz, ''Big Bang'' mekanismoak aurreikusten duena baino handiagoa da unibertsoa. Inflazioa sortzen duten prozesuak teknikoak dira, eta ez dira behaketen bidez baieztatzeko modukoak. Azken hamarkadetan, kosmologoek inflazio-teoria ugari proposatu dituzte mekanismo horri nolabaiteko justifikazioa emateko. Egun arte, eztabaida sakonean dagoen teoria da.
Unibertsoaren adina mugatua denez, printzipioz ''Big Bang'' paradigma zuzena balitz, ''zerumuga kosmikoa'' unibertsoaren ertzean izango litzateke. Big Banga puntu bakar batetik hedatzen hasi zenez, elkarren arteko kausalitate-lotura izan beharko lukete unibertsoko eremu guztiek, eta ''zerumuga kosmiko'' bakar baten barruan izan beharko lukete. Behaketek, ordea, oso bestelako unibertsoa erakusten digute: unibertsoaren adinean zehar argiak bidaiatu duen distantzia ikusten dugun unibertsoaren erradioa baino ehunka aldiz txikiagoa da, eta, beraz, gure zerumugatik kanpo diren eremu ugari dira unibertsoan.
 
Mikrouhin-erradiazio kosmikoak erakusten digu, aurreko ataletan aipatu bezala, eremu oso urrunetatik (elkarrekin kausalitate-loturarik ez daukaten eremuetatik) tenperatura bereko erradiazioa jasotzen dugula. Iraganean, hasiera batean, eremuok tenperatura bereko zopa kosmiko batetik hedatu ziren, baina nolabait gaur egun beren ''zerumuga kosmikoak'' oso urrun dira bata bestetik. Hau da, ''zerumuga-arazoak'', edo beste modu batera esanda, ''Big Bang''ak aurreikusten duen unibertsoaren eboluzioak, ezin du sortu guk behatzen duguna bezain unibertso handia; hots, ''Big Bang''ari dagokion unibertsoa “txikiegia” da.
 
Arazo hau konpontzeko, ''inflazio kosmikoa'' asmatu zuten Alan Guth zientzialari amerikarrak eta Andrei Linde errusiarrak 1980ko hamarkadan. Inflazioa unibertsoaren hasierako prozesua da, ezohiko hedapena sortzen duena. Epe laburrean, inflazioak unibertsoaren tamaina esponentzialki hedatzen du, eta, ondorioz, ''Big Bang'' mekanismoak aurreikusten duena baino handiagoa da unibertsoa. Inflazioa sortzen duten prozesuak teknikoak dira, eta ez dira behaketen bidez baieztatzeko modukoak. Azken hamarkadetan, kosmologoek inflazio-teoria ugari proposatu dituzte mekanismo horri nolabaiteko justifikazioa emateko. Egun arte, eztabaida sakonean dagoen teoria da.
 
== Oharrak ==