Donemiliagako glosak: berrikuspenen arteko aldeak

'''Donemiliagako glosak''' {{lang|la|''Aemilianensis 60''}} [[latin]]ezko [[kodex]]aren bazterretan [[X. mendea]]ren bukaeran edo [[XI. mendea]]ren hasieran [[latin]]ez, [[Antzinako gaztelania|erromantzez]] eta [[Euskararen historia|euskaraz]] eskuz idatzitako oharpen txikiak dira. Kopiatzailearen helburua [[latin]]ezko testuaren zenbait pasarte azaltzea zen<ref>{{erreferentzia|izena1= C. |abizena1= García Turza |izena2= M.A. |abizena2= Muro |izenburua= Introducción a las Glosas Emilianenses |lekua=Logroño|argitaletxea= Errioxako gobernua |urtea=1992}}</ref>. [[Filologia]]n [[glosa]] honenhorien garrantzia ez zen [[XX. mendea|XX. mendera]] arte kontuan hartuahartu, mila inguruko glosetatik ehun -edo [[Antzinako gaztelania|orduko erromantzez]] eta bi [[euskara]]z daudelako eta hizkuntza bien lehendabiziko idatzizko lekukoa direlako<ref>{{erreferentzia|abizena= Nieto |izena= Juan Ángel |izenburua= Glosas Emilianenses. Cuna de la Lengua Castellana |argitaletxea= Edilesa |urtea= 2007 |isbn= 978-84-8012-585-7}}</ref>.

Eskuizkribuak [[San Millán de Susoko monasterioa]]n aurkitu zituztenziren, [[Donemiliaga Kukula]]ko udalerrian ([[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]]).

''Aemilianensis 60'' kodexaren mila inguruko glosetatik ehun -edo [[Antzinako gaztelania|orduko erromantzez]] eta bi [[euskara]]z daude. [[Latin]]ez idatzitakoak [[latin arrunt|latin arruntaz]]ez daude, hau da, testuarena baino ulertzeko errazagoa zenzelako bateztestukoa baino. Batzuetan, azaletik baino ez bide da [[latin]]a, alegia, itxuraz latinez idatzitakoa izan arren, baliteke erromantzez ahoskatzea<ref>{{erreferentzia|izena= J. Javier |abizena= Mangado Martinez |izenburua= El nacimiento del castellano}}</ref>.

31 eta 42. glosetan, [[euskara]]zko oharpen bi agertzenageri dira:

Interpretazioa ez da ziurra.<ref>{{erreferentzia|izena1= Koldo |abizena1= Mitxelena |egile1-lotura=Koldo Mitxelena| izenburua= Textos Arcaicos Vascos |alea= 2.2.5}}</ref> Alde batetik, ez dago argi zehazki latinezko zein tarteri dagozkion. Printzipioz, hauek bide dira kidetasunak:

:''jzioqui dugu / (lat.) (inveniri) meruimur'', hots, '(aurkitzea) merezi genuen'.

:''guec ajutuezdugu / (lat.) non nobis sufficit (non convienet a nobis)'', hots, 'ez zaigu komeni'.

Bigarren glosari dagokionez, hasiera batean latinezko ''ne... nos... precipitemur'' eta haren erromantzezko glosa ''nos non kaigamus''ekin lotu bazen ere<ref name = "menendez">{{erreferentzia|izena1= Ramón |abizena1= Menéndez Pidal |egile1-lotura=Ramón Menéndez Pidal |izenburua= Orígenes del español |edizioa= 3 |lekua= Madril |urtea=1950 |orrialdea= 3-9 |url=http://www.lacasadejara.org/nuestro_idioma/glosas0.html}}</ref>, euskal filologoen iritzian egiantzekoagoaantzekoagoa da goian aipatutakoa izatea.

Halaber, euskarazko hitz batzuk bere horretan ezezagunak dira. Bi azalbide eman zaizkio ''izioki'' delakoari, betiere aditz partizipio batpartizipioa dela jakintzat emanda: batetik, ''izio'' 'piztu' aditzarekin lotu da, baina hauhori ez dator latinezko testuko ezerekin bat; bestetik, glosako <z> gaurko <tz>ren ordez balego, baliteke Leizarragak darabilenerabilitako ''itzeuki'' '-tzat hartu' aditzarekin lotutazerikusia egoteaizatea. Bigarren glosako ''aiutu''-k geroago bizkaieraz ondo xamar lekukotzen den ''adiutu'' (''aiotu, aiutu'') 'egoki' adjektiboa dakar gogora; horrela balitz, ''aiutu dugu'' zera izan liteke: ''maite dugu'' egituraren antzekoa litzateke, hau da, [izenondo mugagabea + dugu] gisako egitura bat(''behar dugu'', ''iduri du'', ''nahi'' ''du'', ''gorroto'' ''dio''... bezalakoa).

Glosagilearen jatorriari buruz, Menéndez Pidalek suposatu zuen nafarra behar zuela izan, eta ez errioxarra, ''dugu'' erabili zuenez gero, [[Bizkaiera|Mendebaldeko]] ''dogu''-ren ordez. Alabaina, Mitxelenak gogoratu bezala, ''dut'' erako formak [[Arabako euskara]]n ere lekukotzen direnez ([[Nicolao Landuchio|Landucci]]ren hiztegian, adibidez), baliteke testua Errioxakoa bertakoa izatea. Ezaguna denez, euskarak gutxienez XIII. mendera arte iraun zuen Errioxako zenbait alderditantokitan, [[Ojacastro]]n adibidez, eta ugari dira [[toponimia]]n [[euskara]]zko terminoak, garai batean [[Errioxa Garaia]] euskara-erromantze mugan zegoenzegoelako seinale<ref>{{erreferentzia|url= http://hispanismo.cervantes.es/documentos/echenique.pdf |izena= Maria Teresa |abizena= Etxenike |izenburua= La lengua vasca y el estudio de su historia}}</ref>.

Oharpen txiki bi hauekhoriek [[epigrafia]]zkoak ez diren euskaraz idatziriko lehendabiziko lekukoak dira.

[[Hizkuntzalaritza|Hizkuntzalarien]] ustetan, glosetan euskal ezaugarri asko daude, eta hauhori idazle elebidun (euskara-erromantze) baten ezaugarria litzatekeizan liteke. Dudatan daude, berriz, erromantzea sailkatzean: errioxar [[hizkuntza erromantzeak|aurrerromantze]], [[nafar-aragoiera]] edo errioxar-[[gaztelania]]. Badaude [[nafar-aragoiera]]zko hitz asko, tartean ''muito'', ''feito'', ''honore'' (orduan femeninoa), ''plicare'', ''lueco'', ''cono'', ''ena'', eta abar.

[[Ramón Menéndez Pidal|Menéndez Pidal]]<ref name = "menendez"/> (1950), [[Rafael Lapesa|Lapesa]]<ref>[[Rafael Lapesa]], ''"Historia de la lengua española"'', [[Madril]]: Gredos, [[1981]]</ref> (1981), [[Emilio Alarcos|Alarcos]] (1982) edo [[Manuel Alvar|Alvarren]] (1976, 1989) ustetan, nolabaiteko ''[[koiné]] linguistikoa'' izan zen<ref>{{erreferentzia|izena= Rafael César|abizena= Cano Hernández|urtea=1993|izenburua=Estudio Historialingüístico dey notas a la lenguaedición españolade |lekua=las BartzelonaGlosas |argitaletxea=Emilianenses Ariely Silenses|urteaargitaletxea=Burgosko 2005 udala|orrialdealekua= 304Burgos}}</ref>: iritzia logikoa da, orduko [[Donemiliaga Kukula]] birpopulatutako eskualdea izanik, leku askotatik etorritako biztanleak zituelako.

Bestetik, [[germanismo]]ak ere bazituen<ref>{{erreferentzia|izena= César |abizena= Hernández |urtea=1993|izenburua= Estudio lingüístico y notas a la edición de las Glosas Emilianenses y Silenses |lekua= Burgos |argitaletxea= Burgosko udala |urtealekua=1993Burgos}}</ref>, adibidez 20 eta 21. glosak: