Mineral: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
103. lerroa:
=== Propietate kimikoak ===
Mineralen kantitatea eta dibertsitatea beren konposizio kimikoaz zuzenean kontrolatuta dago, lurreko elementuen kantitatearen mendekoa dena. Lurrean agertzen diren mineral gehienak [[Lurrazal|lurrazaletik]] deribatzen dute. Zortzi elementuk erakusten dute mineralen osagai klabeen atalik handiena. Osagai hauek azaleko pisuaren %98-a suposatzen dute eta ondoko hauek dira portzentai haundienetik txikienera sailkatuak: oxigenoa, silizioa, aluminioa, burdina, magnesioa, kaltzioa, sodioa, potasioa. Oxigenoa eta silizioa garrantzitsuenak dira beraien pisu portzentaiak %46,6 eta 27,7 izanik, hurrenez hurren.
Eratzen diren mineralak zuzenean gorputz matrizeraen kimikarengatik kontrolatuak izaten dira. Adibidez, burdin eta magnesioan aberatsa den magma batek mineral mafikoak eratuko ditu, olibinoa eta piroxenoak bezalakoak; bestalde, silizioan aberatsagoa den magma bat kristalizatu egingo da SiO2 gehiago duten mineralak sortzeko, feldespato eta kuartzoak bezalakoak. Kaliza, kaltzita edo aragonita (CaCO3) arroka kaltzio eta karbonatoan aberatsa delako eratzen diraEz da harrapatuko mineralik arroka batean zeinaren kimika nagusia ez den emandako mineralaren kimikari antzematen., mineral traza batzuen exzepzioarekin. Adibidez, zianita, Al2SiO5, aluminioan aberatsak diren lutiten metamorfismoaren bidez eratzen dena, ez litzateke ohikoa izango aluminioan aberatsak ez diren arroketan gertatzea, kuartzita bezala.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Dyar, M. Darby (Melinda|abizena=Darby)|izenburua=Mineralogy and optical mineralogy|argitaletxea=Mineralogical Society of America|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/184991618|isbn=9780939950812}}</ref>
Konposizio kimikoa soluzio solidoko serie bateko espezie terminalen artean alda daiteke. Adibidez feldespato plagioklasak albitaren (sodioan aberatsa) kide externotik anprtitara doan (kaltrzioan aberatsa) serie iraunkor eratzen dute, beraien arteko lau barietate ezagunekin (sodiotik kaltziorako aberastasunean):oligoklasa, andesina, labradorita eta bytownita. Serieko beste adibide batzuk olibinoaren seriea, forsteritatik (magnesioan aberatsa) fayalitaraino (burdinean aberatsa), eta wolframitaren seriea, hubneritatik (magnesioan abertasa) ferberitaraino (burdinean abertasa).<ref name=":3" />
Sustituzio kimikoak eta poliedroen koordinazioak mineralen ezaugarri hau azaltzen dute. Naturan, mineralak ez dira sustantzia puruak, eta emandako sistema puruko beste elementuez kontaminatu egiten dira. Emaitza gisa, posible da elementu bat beste batengatik ordezkatua izatea. Ordezkapen kimikoa tamaina eta karga berdintsuko ioien artean emango da, adibidez, <chem>K+</chem> ez du <chem>Si^4-</chem> ordezkatuko beraien arteko karga eta tamainak sortutako bateraezintasun kimiko eta estrukturalengatik. Ordezkapen kimikoaren adibide bat <chem>Si^4-</chem> eta <chem>Al^3+</chem> en artekoa da, karga, tamaina eta lurrazaleko kantitatean berdintsu daudelako. plagioklasaren adibidean hiru ordezkapen kasu daude. Feldespato guztiak silizeko markoak dira, oxigeno-silizio 2:1 erlazioa dutenak eta beste elementuendako espazioa <chem>Si^4+</chem> ioiaren ordezkapenarengandiko <chem>Al^3+</chem>ekin ematen da, <chem>(AlSi3O8)-</chem> ko base unitatea emateko. Ordezkapenik gabe formula kargatuta izan daiteke <chem>SiO2</chem> gisa, kuartzoa emanez. Egitarko propietate honen garrantzia koordinazio poliedroen bidez ere azaltzen da. Bigarren ordezkapena <chem>Na+</chem> eta <chem>Ca^2+</chem> ioien artean ematen da, hala ere, kargaren arteko diferentzia kontuan hartuko da <chem>Si^4+</chem> eta <chem>Al^3+</chem> arteko bigarren ordezkapen bat eginda.
205. lerroa:
|-
|'''1'''
|Talkoa
|Azazkalarekin erraz marratu daiteker fáclmete on l u
|Mg
3Si
214. lerroa:
|-
|'''2'''
|Igeltsua
|Azazkalarekin marratzea zaila damás dfcult
|CaSO
4· 2H
221. lerroa:
|-
|'''3'''
|Kaltzita
|Kobrezko txanpoi batekin marratu daiteke
|CaCO
3
228. lerroa:
|'''4'''
|Fluorita
|Altzairuzko labanarekin marratu daiteke
|CaF
2
234. lerroa:
|'''5'''
|Apatita
|Labanarekin marratzea zaila da
|Ca
5(PO
241. lerroa:
|-
|'''6'''
|Ortoklasa
|Altzairuzko lija batekin marratu daiteke
|KAlSi
3O
248. lerroa:
|-
|'''7'''
|Kuartzoa
|Beira marratzen du
|SiO
2
|-
|'''8'''
|Topazioa
|Wolframio karburozko herramintek marratu dezaketeo por herraieta de arbu
|Al
2SiO
262. lerroa:
|-
|'''9'''
|Korindoia
|Silizio karburozko herramintek marratu dezakete
|Al
2O
269. lerroa:
|-
|'''10'''
|Diamantea
|Soilik beste diamante batek marratu dezake.
|C
|}
| |||