Laba: berrikuspenen arteko aldeak

Erupzio leherkoiak errauts bolkanikoen nahasketa bat sortzen dute, baita tephra[[piroklasto]] deituriko beste zati batzuk ere. Laba eta beste erupzio materien metaketak (bonbak, lapilliak eta errautsak batez ere) sumendien [[kono]]a eratzen dute. Honen itxura labaren biskositatearen eta gas edukiaren araberakoa da.

[[Fitxategi:Lava flow at Krafla, 1984.jpg|thumb|Laba isurketa [[Islandia]]|Islandia<nowiki/>n]]. 1984.]]

''Laba'' [[italiera]]zko (edo [[napoliera]]zko) ''lava'' hitzetik dator, eta hau seguru asko [[latin]]ezko ''labes'' hitzetik, "erori", "irrist" esanahiarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Definition of LAVA|hizkuntza=en|url=http://www.m-w.com/dictionary/lava|sartze-data=2017-11-13}}</ref>. Lehen aldiz [[Francesco Serao|Francesco Seraok]] erabili zuen idatzi labur batean [[1737]]an izandako [[Vesuvio]] mendiaren erupzio bat deskribatzean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Vesuvius Erupts, 1738|url=http://vulcan.lindahall.org/9.shtml|sartze-data=2017-11-13}}</ref>. Seraok, hau hurrengo modura deskribatu zuen "laba arin fluxu bat" uraren fluxua eta sumendiaren hegalen erorketak euri astun bat jarraitzen.

Lurrazaleko laba gehienen konposaketarik ugariena mineral silikatoak dira, gehiengoak [[feldespato]]|feldespato<nowiki/>ak]], [[olibino]]|olibino<nowiki/>ak]], [[piroxeno]]|piroxeno<nowiki/>ak]], [[Anfibol|anfibola]]<nowiki/>k]], [[Mika (minerala)|mika]]<nowiki/>k]] eta [[kuartzo]]|kuartzo<nowiki/>ak]].

Arroka igneoak, labak eratzen dituenak, hiru mota kimikotan sailkatu daitezke: felsikoa, andesitikoa eta mafikoa (lau, ultramafikoa kontutan hartzen bada). Sailkapen hau kimikoa da, baina labaren osagai kimikoak zerikusi handia du magmaren tenperaturarekin, biskositatearekin eta erupzio motarekin.

[[Arroka igneo|Arroka igneoa]]<nowiki/>k]], laba fluxuak sortzen dituztenak, hiru motatan banatu daitezke; [[Felsiko|feltsiko]]<nowiki/>ak]], andesitikoak eta [[mafiko]]|mafiko<nowiki/>ak]] (lau, ultramafikoak sartzen badira). Mota hauek kimikoak dira; hala ere, labaren egitura kimikoa magmaren tenperaturarekin erlazionatzenlotzen da, bere biskositatea eta erupzionatzeko modua.

[[Laba felsikoak]] (edo silizikoasilizikoak), adibidez [[erriolita]]k edo [[dazita]]k, depositu piroklastikoekin erlazionatuta daude eta labazko orratzak, kupulak eta isuriak eratu ditzakete. Laba silizikoagoak isuri guztiz biskosoak dira. Biskositate eta sendotasun handia osagai kimikoen araberakoa da, [[silizio dioxido|silize]], [[aluminio]], [[potasio]], [[sodio]] eta [[kaltzio]] kopuru handia baitute. Osagai hauek likido [[polimero|polimerizatu]] bat sortzen dute, aberatsa [[feldespato]] eta [[kuartzo]]an, beste magma motek baino biskositate handiagoa sortuz. Magma felsikoak behe tenperaturatan azaleratzen dira, 650-750&nbsp;°C tartean. Eta oseooso tenperatura altuetan (>950°C) riolita labak, baina kilometro askotako luzeeratan isuritzen dira, hala nola [[Snake River Plain|Snake River Plain ibaia]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]].

[[Laba andesitikoak]] [[silizio dioxido|silize]] eta [[aluminio]] kopuru txikiagoa dute, baina [[magnesio]] eta [[burdina]] gehiago dute. Laba mota honek [[andesita]] kupulak eta bloke labak eratzen ditu, ohikoak [[Andeak|Andeetan]]. Felsikoek baino aluminio eta silize gutxiagokoak, normalean beroago azaleratzen dira (750-950&nbsp;°C tartean), eta ez dira hain biskosoak. Tenperatua handiek lotura polimerizatuak suntsitzen ditu, egoera fluidoagoak sustatuz eta [[fenokristal]]|fenokristal<nowiki/>ak]] sortzeko tendentziarekin. Burdin eta magnesio gehiago dutenak [[Matrize (geologia)|matrize]] ilunaguakilunagoak sortzen dituzte, baita anfibolita eta piroxeno fenokristalak ere.

[[Laba mafikoek]] edo [[basalto|basaltikoek]] burdina eta magnesio kopuru handiak dituzte eta 950&nbsp;°C baino tenperatura handiagoan azaleratzen dira. Gainera, magma basaltikoa aluminio eta silize kopuru txikiak dituztenez, hauek polimerizazioa ahultzen dute. Tenperatura handia dela-eta, biskositatea nahiko txikia da, nahiz eta [[ur]]a baino milaka aldiz biskosoagoa izan. Polimerizazio baxuak eta temperatura altuak difusio kimikoan laguntzen dute, ondorioz ohikoa da ikustea fenokristo luzeak. Laba mota honen lodierak, normalean malda txikietan, askoz lodiagoa da beste edozein laba baino. Laba basaltiko gehienak ''ʻAʻā'' edo ''Pāhoehoe'' motakoak dira.

[[Laba ultramafikoak]] (adibidez [[komatita]]) magnesio ugarikoak dira, (%18 magnesio oxidoa) Boninita osatzen dute eta 1600&nbsp;°C tenperaturan azaleratzen direla uste da. Tenperatura honetan ez da polimerizaziorik sortzen eta biskositatea hain da txikia ezen urarenaren antzekoa den<ref>{{Erreferentzia|izena=Herbert E.|abizena=Huppert|izenburua=Komatiites I: Eruption and Flow|orrialdeak=694–725|abizena2=Sparks|izena2=R. Stephen J.|data=1985-08-01|url=https://academic.oup.com/petrology/article/26/3/694/1535788|aldizkaria=Journal of Petrology|alea=3|zenbakia=26|issn=0022-3530|doi=10.1093/petrology/26.3.694|sartze-data=2017-11-19}}</ref>. Laba ultramafiko hauek [[Proteozoiko]]a baino zaharragoak dira, [[Lurra]]ren [[mantu]]a gehiegi hoztu delako magma oso magnesikoak sortu ahal izateko.

Osagai ezohikoak dituzten zenbaizenbait laba mota lurrazalera atera dira erupzioengatik. Adibide batzuk:

* Karbonatita eta natrokarbonatita, [[Tanzania]]|Tanzania<nowiki/>ko]] sumendi batetik ateratakoak dira ([[Ol Doinyo Lengai|Ol Doinyo Lengai sumendia]])<ref>[http://www.geology.sdsu.edu/how_volcanoes_work/Unusual%20lava.html Vic Camp, ''How volcanoes work'', Unusual Lava Types], San Diego State University, Geology</ref>.

* Burdin oxido labak, susmatzen da burdina sortzen dutela [[Kiruna]]|Kiruna<nowiki/>n]], [[Suedia]] [[Proterozoiko|Proterozoikoan]] eratuak<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Daniel E|abizena=Harlov|izenburua=Apatite–monazite relations in the Kiirunavaara magnetite–apatite ore, northern Sweden|orrialdeak=47–72|abizena2=Andersson|abizena3=Förster|abizena4=Nyström|abizena5=Dulski|abizena6=Broman|izena2=Ulf B|izena3=Hans-Jürgen|izena4=Jan Olov|izena5=Peter|izena6=Curt|url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0009254102001481|aldizkaria=Chemical Geology|alea=1-3|zenbakia=191|doi=10.1016/s0009-2541(02)00148-1|sartze-data=2017-11-19}}</ref>. [[Pliozeno]]|Pliozeno<nowiki/>ko]] laba oxidoak [[Txile]]-[[Argentina]] artean eratzen dira, '[[El Laco]]' sumendian<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Rodrigo|abizena=Guijón|izenburua=Geological, Geographical and Legal Considerations for the Conservation of Unique Iron Oxide and Sulphur Flows at El Laco and Lastarria Volcanic Complexes, Central Andes, Northern Chile|orrialdeak=299–315|hizkuntza=en|abizena2=Henríquez|abizena3=Naranjo|izena2=Fernando|izena3=José Antonio|data=2011-12-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s12371-011-0045-x|aldizkaria=Geoheritage|alea=4|zenbakia=3|issn=1867-2477|doi=10.1007/s12371-011-0045-x|sartze-data=2017-11-19}}</ref>. Laba mota hau magman dagoen burdin oxidoaren (osaera [[Metal alkalino|alkalino]]<nowiki/>koa]]) banaketa murritzaren eraginez sortzen direladela uste da<ref name=":1" />.

* [[Sufre]] labaklaba 250 metroko altueratan isuritzen da eta 10 metro zabaleran [[Lastarria|Lastarria sumendian]], [[Txile]]. sufrearen urtzeagatik sortuak dira 113°C-ko temperaturatenperatura baxuetan<ref name=":2" />.

* [[Olibino]] nefenilita labaklaba mantuko oso sakonera handietan sortzen dela uste da.

"Laba" terminoa baita ere erabili daiteke ere "izotz nahasketak" esateko erupzioak gauzatzen direnean [[Eguzki-sistema|eguzki sistema]]<nowiki/>ko]] [[gasezko erraldoi]]<nowiki/>etako izotz sateliteetan. ''(Ikusi [[kriosumendi]]).''

Likatsuak diren harri urtuz osatuta dagoenez, labaren jarioek eta erupzioek bereizgarriak diren hainbat formazio, egitura geografiko eta topografiko sortzen dituzte, eskala handian nahiz txikian.[[Fitxategi:Arenallong.jpg|thumb|[[Arenal Sumendia]] ([[Costa Rica]]) [[Geruza-sumendi|geruza-sumendia]] da.|183x183px]]

<blockquote>''Artikulu nagusia: [[Sumendi]]''</blockquote>Sumendiak labaren erupzioz eta keaz sortzen diren oinarrizko egiturak dira. Zenbait mota daude: [[ezkutu formako sumendiak]], handiak direnak eta malda txikikoak, jarraian izandako erupzio basaltikoengatik; [[Geruza-sumendi|geruza-sumendiak]] (edo [[sumendi konposatuak]]), kono formakoak eta altuak, labazko kapa anitzez osatuak, errautsezkoak eta laba likatsuzkoak, laba feltsikoa eta bitartekoa izanik. [[Fitxategi:Mauna Kea from Mauna Loa Observatory, Hawaii - 20100913.jpg|thumb|[[Hawaii|Hawaiiko]] [[Mauna Kea]] [[ezkutu-sumendia]] da.|230x230px]]Geruza-sumendiek galdarak sortzen ahal dituzte, hainbat erupzio izan ondoren altuegiak izaten ahal direlakoz bere basearen sendotasunarendako, hala, base horrek ezin du kontu sumendia eta hondoratzen da, krater edo laku antzeko egiturak sortuz. Galdarak eratzeko modu ohikoena hori izan arren, posible da ere gradualki magma ateratzean pixkana hondoratzen joatea. Ezkutu formako sumendien kasua da hori.

<blockquote>''Artikulu nagusia: [[Laba domo]]''</blockquote>[[Fitxategi:Valle Grande dome.jpg|thumb|Domo oihantsu bat [[Valle Grande|Valle Granden]] ([[Mexiko Berria]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]]).|262x262px]]

[[Fitxategi:Garchico-tenerife.jpg|thumb|[[Garachico]] ([[Tenerife]]) 1706ko erupzioaren ondoriozko laba deltan gainean izan zen eraikia.|191x191px]]