|
A. M. Tristá Pérez-ek unitate fraseologikoen ezaugarri nagusienak honelaxe sailkatu zituen:
- * Egitura konplexua, bi hitz edo gehiagoz osatuta baitaude.
- * Egonkortasuna: hitz-konbinazioak errepikatzen eta erabiltzen dira, ez dira behin eta berriro asmatzen.
- * Irregulartasun lexiko edo gramatikalak.
Edukiaren planoan, ezaugarri nabarmenenak hurrengo hauek dira:
- * Zuzentasun semantikoa: osagaiek berezko esanahia galtzen dute eta esanahi berri bat hartzen dute.
- * Irudizko adiera.
- * Semantikoki, hitz baten baliokidetasuna.
- * Itzulezintasuna: unitate fraseologikoa ezin da itzuli osagai bakoitza bakarka itzuliz (adibidez, gaztelaniazko ''llover a cántaros'' esamoldea, “euria goian behean egin” da euskaraz).
Hala ere, esan beharra dago modu askotan sailka daitezkeela unitate fraseologikoen ezaugarri orokorrak. Hainbat autoreren ikerketei esker atera diren ondorio batzuk ekarriko ditut hona:
1. Instituzionalizazioa# Instituzionalizazioa: neologismoak hizkuntza batean barneratzeko prozesua da, zeina errepikapenari, erabilerari eta maiztasunari esker posible den. Konbinazio bat bere horretan errepikatzen denean (esamoldearen osagaiak edota forma aldatu gabe), unitate fraseologiko hori hizkuntzan finkatzen da.
# Maiztasuna: Corpas Pastor-ek dio ezaugarririk garrantzitsuenetakoa dela, eta bi multzotan bereizten du: a) Agerpen-maiztasuna : unitate fraseologikoa zenbat aldiz azaltzen den adierazten du. Unitate fraseologikoetako estatistikan erabiltzen da . b) Erabilera-maiztasuna: hizkuntzan finkatu diren esamoldeen agerpen-maiztasuna neurtzen du. ▼
3. Egonkortasuna# Egonkortasuna: Manuel Seco-k dioenez, askotan hizlariak ez ditu konbinazioak sortzen, baizik eta horiek lehenagotik bereganatu izan dituen esamoldeak balira bezala erabiltzen ditu. Hau da, erabilera tradizionalaren ondorioz dakizki hizlariak esaera edo unitate fraseologiko horiek. Bi multzotan bana daiteke egonkortasuna: a) Barne-egonkortasuna: edukiaren egonkortasuna: osagaiak ezin dira berrantolatu. b) Kanpo-egonkortasuna: hainbat azpitalde bereizten dira: igorlearen araberakoa, egoera sozialaren araberakoa, testuen araberakoa, eta abar.▼2. Maiztasuna Corpas Pastor-ek dio ezaugarririk garrantzitsuenetakoa dela, eta bi multzotan bereizten du:
# Bariazioa: bi bariazio mota bereizten dira: a) Aldaerak: unitate fraseologiko bat beste baten aldaeratzat hartzeko, honako baldintza hauek bete behar dira: o Hizkuntza funtzional berean agertzea. o Esanahiaren aldetik ezberdintasunik ez egotea. o Testuinguruei lotuta ez egotea. o Haien egitura eta osagaiak antzekoak izatea. o Egonkorrak izatea. Sinonimoak eta aldaera estrukturalak sartzen dira multzo honetan. b) Aldaketak: unitate fraseologikoaren elementu bakoitzak esanahi berri bat hartzen dute, unitatearen esanahi globalaren ondorioz.
▲a) Agerpen-maiztasuna unitate fraseologikoa zenbat aldiz azaltzen den adierazten du. Unitate fraseologikoetako estatistikan erabiltzen da.
5. Idiomatikotasuna# Idiomatikotasuna: unitate fraseologikoen ezaugarri nagusienetako bat da. Unitate fraseologikoek bi esanahi denotatibo mota izan ditzakete: esanahi denotatibo literala eta esanahi denotatibo figuratiboa (hau da, idiomatikoa). Esan beharra dago unitate fraseologiko guztiak ez direla idiomatikoak, eta horrexegatik dela hau ezaugarri potentzial bat. ▼b) Erabilera-maiztasuna hizkuntzan finkatu diren esamoldeen agerpen-maiztasuna neurtzen du.
'''Unitate fraseologikoak: adibideak hainbat hizkuntzatan. '''▼
▲3. Egonkortasuna Manuel Seco-k dioenez, askotan hizlariak ez ditu konbinazioak sortzen, baizik eta horiek lehenagotik bereganatu izan dituen esamoldeak balira bezala erabiltzen ditu. Hau da, erabilera tradizionalaren ondorioz dakizki hizlariak esaera edo unitate fraseologiko horiek. Bi multzotan bana daiteke egonkortasuna:
a) Barne-egonkortasuna edukiaren egonkortasuna: osagaiak ezin dira berrantolatu.
b) Kanpo-egonkortasuna hainbat azpitalde bereizten dira: igorlearen araberakoa, egoera sozialaren araberakoa, testuen araberakoa, eta abar.
4. Bariazioa bi bariazio mota bereizten dira:
a) Aldaerak unitate fraseologiko bat beste baten aldaeratzat hartzeko, honako baldintza hauek bete behar dira:
o Hizkuntza funtzional berean agertzea.
o Esanahiaren aldetik ezberdintasunik ez egotea.
o Testuinguruei lotuta ez egotea.
o Haien egitura eta osagaiak antzekoak izatea.
o Egonkorrak izatea.
Sinonimoak eta aldaera estrukturalak sartzen dira multzo honetan.
b) Aldaketak unitate fraseologikoaren elementu bakoitzak esanahi berri bat hartzen dute, unitatearen esanahi globalaren ondorioz.
▲5. Idiomatikotasuna unitate fraseologikoen ezaugarri nagusienetako bat da. Unitate fraseologikoek bi esanahi denotatibo mota izan ditzakete: esanahi denotatibo literala eta esanahi denotatibo figuratiboa (hau da, idiomatikoa). Esan beharra dago unitate fraseologiko guztiak ez direla idiomatikoak, eta horrexegatik dela hau ezaugarri potentzial bat.
▲Unitate fraseologikoak: adibideak hainbat hizkuntzatan.
Jakina denez, euskararen baliabide lexikoak gaztelaniarenak (adibidez) baino urriagoak dira. Unitate fraseologikoen inguruan hori ikusi ahal izateko, adibide batzuk ekarri ditut hona. Euskarazko esaerak ''Labayru Hiztegi Fraseologiko''tik atera ditut; gainontzekoak, aldiz, ''¡Se dice pronto!'' liburutik.
| 