Maien zibilizazioa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary |
No edit summary |
||
61. lerroa:
== Arkitektura ==
[[Fitxategi:Labna arco W.jpg|320px|thumbnail|ezkerrera|[[Arku (argipena)|Arku]] (edo [[ganga]]) izuna, Labna]]▼
[[Greziar arkitektura|Greziarra]] edota [[Erromatar arkitektura|erromatarra]] bezain ikusgarria, maien arkitekturak milaka urte hartzen ditu bere baitan: lehenbiziko harrizko menditxoetatik, aski ezagunak diren eskaileradun piramideetaraino. [[Tikal]], [[Palenque]], [[Copán (arkeologia eremua)|Copán]] eta [[Calakmul]] bezalako hiritzarrak eraiki zituzten eta beraien joko gogokoenetako, pilota jokorako, [[pilotaleku]] handiak zituzten herrialdeko mutur batetik bestera.
=== Ezaugarriak ===
▲[[Fitxategi:Labna arco W.jpg|
Eraikin nagusiak tenplua eta jauregia ziren, harrizkoak gehienak, eta ugariak ziren, orobat, [[aldare]]ak eta oroitarriak; espazio zabalen inguruan antolatuta zeuden hiriak, eta plaza laukizuzenen inguruan eraikitzen ziren tenpluak, jauregiak edo biak batera. Hasieran tenpluek izan zuten hirietan nagusitasuna, baina azken Aro Klasikoan ugariago eta bikainagoak izan ziren jauregiak. Askotan hainbat eraikinez osaturiko arkitektura multzo nahasi samarrak eratu zituzten, [[akropoli]] modura: garai bakoitzean eraikitako atal berriak elkarri egokitzeko eskailera eta elkarren gainka bezala eraikitako atalak ageri dira, baina multzo orekatuak dira aldi berean.
73 ⟶ 74 lerroa:
[[Fatxada|Fatxaden]] lanketa bereziki aipagarria izan zen [[Palenque]]n eta [[Puuc]] inguruan. Palenqueko eraikinetan kare [[iztuku|estukozko]] marrazki oso konplexuak agertzen dira, eta Puuc inguruan mosaiko geometrikoez apainduriko horma bikainak aurkitu dira.
=== Aztarnategi nagusiak ===
[[Fitxategi:Acropolis1111.jpg|thumb|320px|Ipar Akropolia, [[Tikal]], [[Guatemala]]]]
* [[Tikal]] da maien zibilizazioaren aztarnategi antzinakoena. 16 km²-ko eremua hartzen zuen. Terraza eta eskailera bidez loturiko sei tenplu-piramide handi ditu, 40-70 m bitarteko garaierakoak, eta haien [[ateburu]]ak zurezko eskultura bikainez hornituak zeuden. Tenpluez gainera, jauregi bikainak ere eraiki ziren bertan.▼
* [[Copán|Copan]] maien Aro Klasikoko [[zientzia]] gune izan zen. Hiriaren egitura nagusia akropoliak eta hari loturiko bost [[plaza|enparantzak]] osatua da, eta aipagarria da, orobat, piramidez, tenpluz eta terrazez osaturiko multzoa, eraikin berriak eranstearen poderioz 5 ha-ko eremua eta 38 m-ko garaiera iritsi zuena. Han daude hiriko tenplu ederrenak. Baina Copango monumentu aipagarriena eskailera hieroglifikoa da, zalantzarik gabe. 62 mailako eskailera bat da, eta aurpegi guztiak ditu [[hieroglifo]]z hornituak: maien lurraldeko idazkunik luzeena da.▼
▲[[Tikal]] da maien zibilizazioaren aztarnategi antzinakoena. 16 km²-ko eremua hartzen zuen. Terraza eta eskailera bidez loturiko sei tenplu-piramide handi ditu, 40-70 m bitarteko garaierakoak, eta haien [[ateburu]]ak zurezko eskultura bikainez hornituak zeuden. Tenpluez gainera, jauregi bikainak ere eraiki ziren bertan.
▲[[Copán|Copan]] maien Aro Klasikoko [[zientzia]] gune izan zen. Hiriaren egitura nagusia akropoliak eta hari loturiko bost [[plaza|enparantzak]] osatua da, eta aipagarria da, orobat, piramidez, tenpluz eta terrazez osaturiko multzoa, eraikin berriak eranstearen poderioz 5 ha-ko eremua eta 38 m-ko garaiera iritsi zuena. Han daude hiriko tenplu ederrenak.
* [[Palenque]] hiri maia klasiko nagusietako bat da. Ez da heste hiri batzuk bezain harmonikoa. Multzo nagusia Jauregia da, oinarri trapezoidal batean eraikia, baina monumentu aipagarriena Dorrea da. Izan ere, gainerakoetatik oso desberdina da, ez baita horrelako beste eraikinik aurkitu hiri maietan: irispiderik gabeko oinarri bat du eta oina laukia du ia. Berezia da, orobat, Idazkien tenplua, tenplu-piramide izateaz gainera hilobi gisa erabilitako bakarra baita; gainerakoetan piramide formako atala ez zen barnetik irekia, eta honek, aldiz, hileta ganbera bat zuen barruan.
* [[Uxmal]] maien zibilizazioaren azken aldian gorena iritsi zuen hiria da, eta [[tolteka|tolteken]] eragina nagusitu aurrekoa beraz. Ezaugarririk aipagarriena monumentu nagusietako [[mosaiko]] bikainak dira. Eraikinak ere aski bereziak dira, harri handiak agertzen dira elkarren gainka jarrita bezala, eta egunean zehar argitasunaren arabera argi-itzal bereziak sortzen dituen marrazki bat osatzen dute. Gobernariaren etxea da ospetsuenetako bat; erlaitzak 20.000tik gora pieza apaingarri ditu. Gobernariaren etxetik iparraldera Mojen komentua dago, eta iparralderago Iparraldeko Eraikina, oso handia eta garaia. Aurrealdeko erlaitza bikain zizelaturik dago. Aipagarria da, azkenik, Aztiaren piramidea.
* [[Chichén Itzá|Chichen-Itza]] hiria da, orobat, aipagarria, baina aurreko hiri maiek ez bezalako ezaugarriak dituelako bereziki. Izan ere, tolteken eragin betearen garaian eraiki zen, eta maien arkitektura tradizionala eraldatu zuen. Dena dela, hainbat garaitako monumentuak aurkitu dira han ere, toltelkak iritsi aurrekoak asko eta asko, Gazteluan, Gudarien tenpluan eta abarretan ikus daitekeen bezala. Berrikuntzetan kontuan hartzekoak dira ondoko hauek: zutabeek badute eginkizun jakin bat, ez dira apaingarri soilak, horrela espazio zabalagoak eratzen dira eta sabai lauak erabiltzen dira. Eraikinen bolumena handitu egiten da eta kokaera ikusgarriagoa ematen zaie. Eskultura lanek dramatismoa areagotzen dute, eta gudariak irudikatzen hasten dira, besteak beste.
== Artea ==
| |||