23:14, 2 urria 2017ko berrikusketa aldatu Iñaki LL (eztabaida \| ekarpenak) Kontu sortzailea, Egiaztatutako erabiltzaileak, Administratzaileak 25.409 edits →‎Historia: geh ← Aurreko ezberdintasuna		23:38, 2 urria 2017ko berrikusketa aldatu desegin Iñaki LL (eztabaida \| ekarpenak) Kontu sortzailea, Egiaztatutako erabiltzaileak, Administratzaileak 25.409 edits →‎Historia: geh Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
127. lerroa: Veleia deitutako gotorlekua (Iruña) gune garrantzitsua bihurtu zen, Antzinatearen amaieran beheraldia izan zuen arren, baina gero, berriz, biziberritu zen. VIII. mendeko Veleia Alavensis izan daitekeela pentsatzen da. Bisigodoek sortutako Victoriacum ere hor zegoela uste dute adituek batzuek. Araba mugako toki bat izan zen andalustarren eta baskoien artean, baita borroka askoren lekuko ere. 743tik aurrera, Alfontso I.ak eta bere oinordekoak hainbat aldiz sartu ziren beren armadekin Araba baskoira, baita Fruela erregeak bertako Munia neska gatibu eraman ere, eta bere emazte bilakatu. Egilon izan zen Arabako lehen jaun ezaguna eta, bere ondoren, arabarrak hainbatetan matxinatu ziren Asturiarren eta Gaztelaren kontra. IX. mendean, ezegonkortasun aldi luze baten ondoren, egungo herriskak hasi ziren sortzen, ''fundus''en ondoan, eta IX. mendean ageri da lehenengoz Araba izena, ''Arba'' (''Cronica Abeldensis''). XI. mendeko herri horien zerrenda luze bat gorde da, Donemiliagako Errexa delakoa, Hagurhain eta Gastehiz herriskak, besteak beste. Araba 'nafarren' (euskaldunen) lurraldean kokatzen zen eta, XI. mendetik XII. mendera, Iruñeko Erresumak izena aldatu zuen, Nafarroa bilakatu. Gaztelak, baina, Nafarroa eskuratu nahi zuen, bereziki haren mendebaldeko lurraldea, Araba tartean. 1199-1201. urteetan, Nafarroako errege Antso Jakituna egungo Algerian negoziazioetan zebilela, gaztelarrek Durango eta Arabari eraso egin zieten, Trebiñu eta Gasteizi zehazki. Bi gotorlekuek gogor eutsi zieten, baina etsipenak jota, Erregeren baimenaz, amore eman zuten. Harrezkero, Araba [[Gaztelako ~~Koroan~~koroa\|Gaztelako Koroa]]<nowiki/>n sartu zen. 1332. urtean, Arriagako ermandadeak Araban zeuzkan lurralde guztiak eman zizkion Gaztelari: Araba osoa Gaztelako erregeen menpe geratu zen. Ordurako, Araban, [[Al-Andalus\|andalustarren]] kontrako gerretan zaildutako jaunak gailendu ziren, adibidez, Aiaratarren leinua, Mendozatarrena, eta Gebaratarrena. Hauetako batzuek lokarri estuak umotu zituzten Gaztelarekin, eta Gaztelako Gerra Zibilak eragina izan zuen Araban. Horrek bandoen gerra bultzatu zuen Araban ere, oinaztar eta ganbotarren artean. XV. mende erdialdera, bandoen gerra amaitu zen, eta [[Errege-erregina Katolikoak\|Errege Katolikoek]] beren boterea sendotu zuten, jauntxoen ahalmenaren kaltetan. 1521ean, [[Nafarroako konkista\|Nafarroa konkistatzeko ~~gudaren~~guda]]<nowiki/>ren epelean, Petri Lopez Aiarakoa, ~~Aguraingo~~[[Agurain]]<nowiki/>go jauna, [[Karlos Habsburgokoa\|Karlos V.a]] enperadoreari oldartu zitzaion, baita galdu eta exekutatua izan ere. ~~Trebiño~~[[Trebiñu]], baina, Arabako ~~ermandadeetatik~~ermandadetik kanpora geratu zen 1458an, jauntxo familia baten agindupean, Gaztelako erregeak hala esleituta. Bitarte honetan, Arabak ez zuen foru bateratu bat ondu, eta eskualde batzuek beren foru berezia bazuten ere, beste batzuek ez. Hala ere, beste euskal lurraldeek bezala, Aldundi Nagusia eratu zuten XVI. mendean. Arabak onurak atera zituen kostaldea eta barrualdea lotzen zituzten bideetan eta Donejakue bidean zuen kokapen estrategikoagatik (Miranda - Gasteiz - Agurain - Sandrati tunela). XVIII. mendearen bigarren erdialdean, euskararen atzerakada handia jazo zen Araba gehienean, Lautada osoan eta Trebiñun galtzeko zorian geratuz. 1766an, [[Euskalerriaren Adiskideen Elkartea]] sortu zen, Pirinioetan eta itsasoan barrena merkataritza bideetatik sartutako Ilustrazioaren ideiei esker. Araban ere mugimenduak sustraiak bota zituen, eta hainbat pertsonaia Ilustrazioaren eragin handia izan zuten, arlo desberdinetan: [[Felix Maria Samaniego\|Samaniego]], [[Montehermosoko\|Montehermosoko kondea]], [[Borica]], [[Jose Joakin Landazuri\|Landazuri]], [[Valentin Foronda\|Foronda]], etab. 1794an, berriz, [[Konbentzio Gerra\|Konbentzioaren ~~Gerran~~Gerra]]<nowiki/>n, frantses armada ~~Mirandaraino~~[[Miranda Ebro\|Miranda]]<nowiki/>raino heldu zen eta, orduko eskuizkribuek agerian uzten dutenez, hainbat herritar eta agintariren abegia izan zuten, hurrengo hamarkada osoan ere. 1813ko uztailean, [[Iberiar Penintsulako Gerra\|Penintsulako Gerran]], [[Arthur ~~Wesleyren~~Wellesley]]<nowiki/>ren armada portugesak eta britainiarrak Gasteizera sartzeko puntuan izan ziren, baina [[Miguel Ricardo Alaba\|Alava ~~generalak~~generala]]<nowiki/>k eragotzi egin zien, [[Gasteizko gudua]] ~~izan~~bukatu ondoren. [[XIX. mendea]]n, gerra karlistak gertatu ondoren, Arabak bere foruak galdu zituen.

Araba: berrikuspenen arteko aldeak