Donostiako Zinemaldia: berrikuspenen arteko aldeak

Bere historiako gertakari garrantzitsuenetakoak honako hauek dira: [[Alfred Hitchcock]] zuzendariaren ''[[North by Northwest]]'' filmekofilmaren mundu mailako estreinaldia<ref>{{erreferentzia |izenburua = San Sebastián Film Festival (1958) |argitaletxea = Internet Movie Database |url = http://www.imdb.com/Sections/Awards/San_Sebasti%E1n_International_Film_Festival/1958 |sartze-data = 2008}}</ref>, ''[[Star Wars]]'' sagaren [[europa]]r estreinaldia, [[Tim Burton]] zuzendariaren [[Batman (1989ko filma)|BatmanBatmanen]] europar estreinaldia, [[Antonio Banderas]] eta [[Catherine Zeta-Jones]]ek antzeztu zuten [[The Legend of Zorro]] filmaren europar estreinaldia, edota [[Woody Allen]]en ''[[Melinda eta Melinda]]'' filmaren mundu mailako estreinaldia izan dira.

Bere mende erdi baino gehiagoko izatean, zinemaldiak zinema munduko talentu berrienberri askoren aurkikuntza gauzatu du,; era berean, jadanik sona handia zuten kontsakratutako nazioarteko izarren agerpena eta babesaz ere gozatu ahal izan du, horien artean [[Gloria Swanson]], [[Bette Davis]], [[Glenn Ford]]<ref>[http://www.imdb.com/name/nm0001229/awards www.imdb.com]</ref>, [[Gregory Peck]], [[Elizabeth Taylor]], [[Sophia Loren]], [[Audrey Hepburn]] yeta [[Alfred Hitchcock]], hastaedo [[Robert De Niro|Robert de Niro]], [[Antonio Banderas]], [[Pedro Almodóvar]], [[Al Pacino]], [[Woody Allen]], [[Tim Burton]], [[Javier Bardem]]<ref>[http://www.experiencefestival.com/javier_bardem_-_donostia-san_sebastin_international_film_festival Javier Bardem - Donostia-San Sebastián International Film Festival]</ref>, [[Richard Gere]], [[Glenn Close]], [[Michael Douglas]], [[Catherine Zeta-Jones]], [[Mel Gibson]], [[Demi Moore]], [[Charlize Theron]], [[Adam Sandler]], [[Ben Stiller]], [[Brad Pitt]], [[Naomi Watts]] eta [[Ian McKellen]] daudelarik. Bere aurrekontu estuak eta gainontzeko nazioarteko zinemaldien lehiak ondorio bezala azken urteetako ekitaldietan Donostiara etorri diren izarizarren kopuruaren gutxiagotzea ekarri du. Halere, zinemazinemak berak bereganatzen duen protagonismoakprotagonismoa eta zinemaldian donostiarrek duten partehartzeakparte-hartzea ekitaldian parte hartu edo bisitatzen dutenentzako nolabaiteko erakargarritasunerakargarri bat da. Gizartearen konpromisoa eta zinema independentearen babesa zinemaldiaren azken ekitaldietako ezaugarrietako batzuk bilakatu dira.

[[1953]]an Donostiako Nazioarteko Zinemaldiaren aurreneko ekitaldia jasoizan zen, hiriko Merkataritza Elkarteak Nazioarteko Zinema Astea izenarekin sortu eta bultzatu zuenean. [[1954]]an Ikuskizunetarako Ministerio Nazionala eta Informazio eta Turismo Ministerioa ekitaldiaren antolakuntzaren arduradun bilakatu ziren, eta honek Nazioarteko Zinemaldia izendapena bereganatu zuen,. biBi erakundeak lehendabiziko ekitaldi horretan jasotako emaitzekin gustoragustura eta etorkizuneko asmo gehiago gurarekingehiagorekin gelditu zirelarikziren. Aipatutako [[1954]]ko bigarren ekitaldi horrek Nazioarteko Zinema Ekoizle Elkarteen Federazioaren ([[FIAPF]]) B maila (zinemaldi ez lehiakorra) eskuratu zuen, [[frankismo|frankistar]] gobernuak zentsura arindu eta ekitaldian aurkeztutako filmei zenbait abantaila fiskal eman izana saritzeko asmoz.

Urrats erabakikorerabakigarri honihorri esker, ekitaldiak behin-behineko bultzada jaso zuen,. [[1957]]an goreneko maila eman zitzaion, A maila (zinemaldi lehiakorra), eta [[Urrezko Maskorra]] sari nagusi bezala ezarri zelarikzen. [[1958|1958an,]]an goreneko mailako lehendabiziko ekitaldi horretan, [[Dino Risi]] zuzendariaren ''La nonna Sabella'' italiar filma garaile suertatu zen. Hurrengoan, [[1958]]an, Tadeusz Chmielewski zuzendariaren ''Ewa chce spac'' filma saritu zen. Erabaki honek nahikohorrek hika-mika ugari sortu zituen, bereharen aurka kalitate handiagoa zuen film bat lehiatu baitzen: [[Alfred Hitchcock]]en ''[[Vertigo (filma)|Vertigo]]'' filma, zeinak [[Donostia]]n bere mundu mailako estreinaldi berezia aurkeztuizan zelarikbaitzuen. Izar ugari etorri ziren,; hauenhorien artean [[Kirk Douglas]] zegoen, honeketa Zinemaldikopazientzia handiz jasan zuen Zinemaldiaren antolaketa eskasak prestaturiko programa nekagarria pazientzia handiz jasan zuelarik,. Alfred Hitchcock bera berrizere itzuli zen, hau Zinemaldiak Hollywoodeko zinemagintzan erakutsitako interesaren sari izan zen. Nahiz eta ''[[Vertigo (filma)|Vertigo]]'' filmarekin nolabaiteko injustizia bat pairatu izan, Hitchcockek hurrengo urtean Donostian bere ''[[North by Northwest]]'' filma estreinatzeko hitza bete zuen,; halerehala oraingoaneta guztiz ere, ez zuenberriro [[Urrezko Maskorra|Urrezko Maskorrik]] lortu ahalgabe izangelditu zen<ref>[http://paperekoa.berria.info/kultura/2008-08-10/030/007/Artista_artisautzat_jo_zuten._Alfred_Hitchcock_Donostiako_Zinemaldian_izan_zela_50_urte_beteko_dira_aurten._Vertigo_aurkeztu_zuen_gaur_egun_zinemaren_historiako_filmik_onenetakotzat_daukaten_lana_baina_ez_zuen_Urrezko_Maskorra_irabazi..htm Berria: Artista artisautzat jo zuten]</ref>.

Donostiako Zinemaldia [[Europa]]ko sonatu eta ospetsuenetakoa da, betiere [[Canneseko Zinemaldia]], [[Veneziako Mostra]], [[Berlinale]] edota [[Karlovy Varyko Nazioarteko Zinemaldia|Karlovy Varyko Nazioarteko Zinemaldiekin]]rekin batera. Bertatik zuzendari, aktore eta ekoizle handiak igaro izan dira, bai sariak jasotzeko nahiz beren filmak lehiaketatik at erakusteko ere. Urtero irailaren bigarren hamabostaldian ospatuegin ohi da, Sail Ofizialaz gain (Lehiaketakoa) beste hainbat sail gehitzen zaizkiolarik,; adibidez, Zabaltegi, sail monografikoak eta atzera begirakoak, eta zinemagintzarekin zerikusia duten gainontzekobeste zenbait ekintzakekintza ere. Sail ofizialeko sariez gain, bestegainbeste batzuk ere emanbadaude; ohi dira, hauenhorien artean Donostia Saria nabarmentzen delarikda (zinemagintzako ibilbide handiei eskainia).

Gaur egun ekitaldi hau Zinemaldia deritzon elkartesozietate anonimo batek antolatzen du, eta bere akzionariatuanakziodunerian zatihein berean parte hartzen berdinezdute Zinemagintza eta Ikus-entzunezko Arteen InstitutuaInstitutuak (Espainiako Kultura Ministerioa), [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzak]], [[Gipuzkoako Foru Aldundia|Gipuzkoako Foru Aldundiak]] eta [[Donostiako Udala]]k parte hartzen dutelarik.

[[2001]]eko urtarriletik aurrera Zinemaldiaren zuzendaria [[Mikel Olaziregi]] [[gipuzkoa]]rra da, [[Diego Galán]] ordezkatuz<ref>[http://paperekoa.berria.info/iritzia/2009-09-03/005/008/Zinemaldia_2009.htm Berria: Zinemaldia 2009]</ref>. Zuzendari berriak Zinemaldiaren urte latzenetako batzuk bizi izan ditu. [[2001]]. urtean, Zinemaldiaren bezperan, [[2001eko irailaren 11ko atentatuak]] izan ziren, eta horren ondorioz, iparramerikar izarrak ez ziren bertaratu. [[2003]]an greba egin zen ekitaldiaren gune garrantzitsuenetakoa den María Cristina Hotelean greba egin zen; hori zela-eta, bertan gertatu ohi den izarren bilgunea sakabanatu eginzegin enzen, eta izar horiei hiriko beste hoteletan eman zitzaien ostatu.

Halere, [[2004]]an [[Woody Allen]]ek bere ''[[Melinda & Melinda]]'' filmaren mundu mailako estreinaldia Zinemaldiko 42. Ekitaldiko inauguraketainaugurazio jaian zehar egin zuen<ref>[http://www.foxsearchlight.com/melindaandmelinda/ Melinda & Melinda filmaren webgune ofiziala]</ref>, eta hori mugarri historiko bat izan zen Zinemaldiarentzat, zuzendari newyorktarraren ohiko estreinaldi lekua zen [[Veneziako Mostra|Veneziako Zinemaldia]] [[Donostia]]k ordezkatu baitzuen. Bi ekitaldi eztabaidagarriren ondoren, [[2005]], [[2006]] eta [[2008]]. urtekourteetako 53, 54 eta 55. ekitaldiak [[Victoria Eugenia Antzokia|Victoria Eugenia antzoki]] historikoaren berreskuratzeak positiboki markatu zituen, [[2000]]. urtetik aurrera itxia eta berritze lanetan egon baitzen. HonekinHorrekin batera, [[Donostia]]ra nazioarteko izar multzo bat etorri zen, hauen artean [[Samuel L. Jackson]], [[Demi Moore]], [[Roberto Benigni]], [[Viggo Mortensen]]<ref>[http://paperekoa.berria.info/kultura/2007-09-29/045/004/DONOSTIAKO_NAZIOARTEKO_55._ZINEMALDIA._Roberto_Benigni_iristen_azkena.htm Berria: Roberto Benigni, iristen azkena]</ref>, [[David Cronenberg]] edota [[Richard Gere]] nabarmendu daitezkeelarik. Izarrei ongietorria emateko hurbildu ziren donostiar eta gipuzkoarrez osatutako jendetzak aurreko ekitaldietako kopuruak osoki gainditu zituen, eta honela ordura arte ekitaldian zehar antzoki eta zinemetan gertatzen ez zen bezala, Zinemaldiak donostiarren onarpen herrikoia berreskuratu zuen. Dena dela, Zinemaldiaren ezaugarri nagusiena eta beste zinemaldietatik ezberdintzen duena, donostiarrak berak erakartzeko duen ahalmena da: hauek, ekitaldian zehar, lepo egin arte betetzen dituzte soilik Zinemaldiko filmak emititzen dituzten hiriko zinema aretoak, betiere hauetarako sarrerasarreren salneurriak nahiko merkatuak daudelarik. Maila Goreneko Nazioarteko Zinemaldien Zirkuituan ikuslegoaren oniritzi hobe etaoniritzirik handiena jasotzen duen Zinemaldia izan ohi da.

[[2008]]an Zinemaldiaren ibilbideko beste gorakada bat ematen da, bertan [[Woody Allen]]en filmafilm berria aurkeztenaurkeztu delarikzenean: ''[[Vicky Cristina Barcelona]]'', honetanzeinetan Woody Allen bera eta [[Javier Bardem]] agertzen dirabaitira. [[Pedro Almodóvar]] zuzendariaren eskutik [[Antonio Banderas]]ek [[Donostia Saria]] jaso zuen, eta [[Ben Stiller]] eta [[Robert Downey Jr.]] aktoreek arrakasta handiko ''[[Tropic Thunder]]'' filma aurkeztu zuten;. zinemagintzarenZinemagintzako perla edo harribitxi txikiak ere topa genitzake,; adibide gisa, ''Marradun pijamako haurra'' ([[gaztelania]]z ''El niño del pijama de rayas'') liburuaren zinema -egokitzapena. Sonako beste bisitari batzuk [[Donostia Saria]]ren irabazlea den [[Meryl Streep]], eta [[John Malkovich]] izan ziren<ref>[http://paperekoa.berria.info/kultura/2008-09-18/042/006/DONOSTIAKO_56._ZINEMALDIA._The_other_man_filmarekin_hasiko_da_gaur_Zinemaldia._Woody_Allenen_Vicky_Cristina_Barcelona_film_berrienak_zabalduko_du_gaur_Zabaltegi_Saileko_Perlak_atala_Antonio_Banderasek_bihar_jasoko_du_Donostia_Saria_eta_Meryl_Streepek_26an.htm Berria: 'The other man' filmarekin hasiko da gaur Zinemaldia]</ref>. Beharbada [[2007]]an Hollywoodeko akademiaren izendapena jaso eta ''[[Mozolopintoa|Pagafantas]]'' bere azken filma amaitu berria zuen [[Borja Kobeaga]] zuzendariaren egotea faltan bota zen.

Donostiako Zinemaldia erdi maila on batean egonkortu da, eta mundu osoko zinemagintzako profesionalek goraipatzen dute. Bere aurrekontua, gaurko egunez, [[Espainia]]n ospatzenegiten diren zinemaldi guztietan handiena da (urteko 6,5 milioi euro inguru), babesleen diru-sarrerasarrerari eta Donostiako Udalak, [[Gipuzkoako Foru Aldundia|Gipuzkoako Aldundiak]], [[Eusko Jaurlaritza]]k eta [[Espainiako Kultura Ministerioa]]k emandako diru-laguntzei esker erdi eta erdi finantzatzen da. Azken horren baitan dagoen Espainiako Zinemagintza eta Ikus-entzuneko Arteen Institutuak ([[gaztelania]]zko laburdura: ICAA) espainiar zinemaldien finantzaketarako sostengu gisa eskaintzen duen bere aurrekontu osoaren (2.200.000 euro) erdia Donostiako Nazioarteko Zinemaldira zuzentzen da, gainontzeko diru kopurua beste 41 zinemaldiei ematen dielarikdiela.<ref>[http://www.elpais.com/articulo/cine/Pasen/vean/rico/festival/elpepuculcin/20080530elpepicin_1/Tes El País espainiar egunkarian argitaratutako berria. gaztelaniaz, 2008ko maiatzaren 30a.]</ref>

[[2008]]an, ekitaldia ospatzenabian zen bitartean [[Euskadi Ta Askatasuna|ETAk]] [[Espainia]]ko [[Kantabria]] erkidegoan [[Luis Conde de la Cruz]] militarra hil eta gero, Donostiako Zinemaldiko zuzendaritzak atentatua gaitzesteko eta ETAren aurkako mezua plazaratu zuen. Mezu hura film proiekzio batzuen hasieran irakurri zuten.

[[2009]]an, Donostiako Zinemaldiaren 57. ekinaldianekitaldian, Euskal Herriko zinemagintzako eta kulturako hainbat eragilek [[Euskaldunon Egunkaria]]ren itxiera gaitzesteko protesta ekitaldiajarduna egin zuten [[Kursaal jauregia|Kursaal]] jauregiaren aurrealdean.

[[2014]]ko ekitaldian, [[Gure Esku Dago]] herri mugimenduaren ekimenez [[Kursaal jauregia]]ren aurrean [[Euskal Herriaren independentziari buruzko galdeketak|Euskal Herriaren Erabakitze Eskubidearen]] aldeko [[giza kate]]a osatu zen.

[[2016]]ko [[irailaren 16]]an, inaugurazio ekitaldia hasi eta berehala, ikusleen artean zeuden hainbat lagunek Ibon Iparragirre ondarrutar presoa eta gainontzeko gaixo dauden [[euskal preso politikoak (1978-egun)|euskal preso politikoak]] etxeratzekoetxeratzearen aldeko<ref>[http://www.berria.eus/albisteak/126799/zinemaldiaren_inaugurazio_ekitaldia_lau_aldiz_eten_dute_gaixo_dauden_presoen_aldeko_oihuekin.htm Zinemaldiaren inaugurazio ekitaldia lau aldiz eten dute gaixo dauden presoen aldeko oihuekin. 2016ko irailaren 16, Berria.info] {{eu}}</ref> nahiz [[Errausketa (hondakinak)|Erraustegiaren]] aurkako protestaldi eta ohiuzoihuz ikuskizuna lauetan eten zuten<ref>[http://www.eitb.eus/eu/albisteak/politika/osoa/4391618/preso-gaixoen-aldeko-oihuek-gelditu-egin-dute-zinemaldiaren-hasiera/ Preso gaixoen aldeko oihuek eten egin dute Zinemaldiaren hasiera. Inaugurazio ekitaldia 5 minutu etenda egon da, hiru pertsonak ETAko preso gaixoen alde eta Zubietako erraustegiaren aurka egindako oihuak direla eta. 2016ko irailaren 19a, eitb.eus] {{eu}}</ref>.

Sail Ofiziala zinemaldiko maila gorenenagorena da. Bertan aurrekontu handiko filmakfilmek parte hartzen dute, betiere beste zinemaldietan aurkeztuakaurkeztugabeak ez izanekoizatearen baldintzapean. Sail honetan partehamabost hartzenfilm duteninguruk batezparte bestekohartu filmaohi kopuruadute hamabostekoabatez izan ohi dabeste.

Argibide edo informazio sail bat da, egungo zinemagintzaren ikuspegi zabala eskaintzen da, bertan '''Perlak''' izeneko atalean aurretik beste zinemaldietan aurkeztuak izan diren film onenetakoak ikus daitezke, bai eta era guztierako filmeenfilmen proiekzioak ere, '''Bereziak''' atalean<ref>[http://www.cinissimo.com/programacion-de-la-seccion-zabaltegi-del-festival-de-san-sebastian-2009/ www.cinissimo.com]</ref>. Zinemaldiaren sail ''alternatiboa'' da: zuzendari eta aktore berrien aurkikuntzarako leku egokia da, baita sarritan gizarte pisu sakona duten konpromezudun filmena ere.