Lisboa: berrikuspenen arteko aldeak

'''Lisboa'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> [[Portugal]]go eta [[Lisboa (barrutia)|Lisboako barrutiko]] hiriburua da. Herrialdearen hego-mendebaldean dago, [[Ozeano Atlantikoa]]ren ertzeko [[Tajo|TejoTajo ibaiaren]] bokalean (''Mar da Palha''), eta Europako mendebaldeko lur-muturrean. 100,05&nbsp;km²ko eremua du eta [[2013]]an 552.700 biztanle zituen<ref name="ine" />. Beti ere, [[Lisboa Handia]] deitutako metropoli eremuan 2,8 milioi pertsona bizi dira.

[[Fitxategi:Lisboa - Bairros e Freguesias.svg|thumb|300px|Lisboako fregesien''fregesi''en mapa.]]

Hiria 53 ''freguesia''tan banatuta dago, eta horiek guztiak, lau auzo nagusitan. Auzo historikoen artean, ezagunenak hauexek dira:

* [[Alcântara (Lisboa)|Alcântara]]: Garai batean Lisboako suburbioa zena, gaur egun erdigunetik gertu dago. XIX. mendean eremu industialaindustriala zen baina XX. mende bukaeran gazte giroa nagusitu zen, bertan daudenbertako pub eta diskoteka ugariengatikugariak lekuko. Eraikuntza ezagunena akueduktua da.

* [[Alfama]]: Lisboako auzo historikoa da, San Jurgi gazteluaren azpian zabaltzen dena. Izen arabiarrak erakusten du X. mendearen aurretik berauauzoak zela LisboarenLisboko zati handiena hartzen zuen auzoazuela.

* [[Bairro Alto]]: Gazteluaren pareko muinoan altxatzen den auzo erresidentziala da. Lisboako gaugiroagau-giroa bertan kokatzen dadago gaur egun. Auzoa [[Fadofado]]ari oso lotuta dagoen auzoa dadago.

* [[Baixa de Lisboa|Baixa Pombalina]]: 1755eko lurrikarak Lisboako behealde guztia suntsitu zuen eta [[Sebastião José de Carvalho e Melo|PombalPombalgo markesak]], Portugalgo lehen ministroa zenak, ilustrazio[[Ilustrazio]]<nowiki/>aren garaiko ereduen arabera berreraiki zuen. LisboakoHiriko auzo dotoreena da.

* [[Parque das Nações|Parque das Naçoes]]: [[1998ko Erakusketa Unibertsala]] izan zen eremuan sortu denzen auzo berria da, hiriaren ipar-ekialdean, TajoTejo ibaiaren ertzean.

1755eko Domusantu egunez, [[1755eko Lisboako lurrikara|lurrikara]] izugarri batek jo zuen Lisboa bete-betean; 40 minutuko tartean bi aldiz jo zuen dardarak, eliza guztiak eraitsi eta [[Tajo]] ibaiko urak hartu zuen hiri guztia. Hogeita hamar mila lagunetik gora hil eta bederatzi mila etxe inguru galdu ziren. [[Sebastião José de Carvalho e Melo|PombalPombalgo markesa]] lehen ministroak hiriaren behealdearen berreraikitzea planifikatu zuen. Errege jauregi suntsituaren tokian, [[Praça do Comércio]] enparantza ezarri zuen eta handik kale luze paraleloak luzatu zituen [[Rossio]] eta [[Praça da Figueira|Figueira]] plazetaraino. [[Baixa de Lisboa|Baixa Pombalina]] auzoa sortu zen horrela.

1908an [[Karlos I.a Portugalgoa|Karlos I.a]] eta haren seme Luis Felipe hil zituzten eta 1910an izendatu zuten Portugalgo Errepublika. XX. mendean asko hazi zen Lisboa hiria. 1911. urtean1911n sortu zen Lisboako unibertsitate modernoa.

[[Bigarren Mundu Gerra]]ren garaian berrehun mila iheslari jaso zituen, baina luzaroan egon zen, Portugal guztia bezala, [[António de Oliveira Salazar|AntonioAntónio Salazar]] diktadorearen oinpean (1932-1968). 1966an zabaldu zen Salazar zubia, gaur egun [[Apirilak 25 zubia]] izena duena. Izan ere, 1974ko apirilaren 25ean [[Krabelinen Iraultza]] izan zenean amaitu baitzen diktadura. 1988an sute handi batek [[Chiado]] auzoa erre zuen.

Hirugarren sektorean oinarriturik dago, nahiz eta TejoTajo ibaiaren hegoaldeko ertzean industria nagusi den. Bertan petrolio birfindegiak, ehungintza lantegiak, untziolakontziolak eta arrantza dira aipagarrienak. Lisboako Burtsa [[Euronext]] taldearen barnean dago.

1942an [[Lisboako aireportua]] inauguratu zen eta 1959an [[Lisboako metroa]]. Dena den, Lisboako garraiobide tradizionala tranbiak izan dira, gaur egun oso turistiko bihurtu direnak. Hainbat tren geltoki ere baditu hiriak, batzuk benetan ederrak, hala nola Santa Apolónia, [[Rossioko tren geltokia|Rossio]], [[Gare do Oriente tren geltokia|Gare do Oriente]], Entrecampos eta Cais do Sodré.

TejoTajo gurutzatzen duten zubiak ere hiriaren ikur bihurtu dira, [[Apirilak 25 zubia|Apirilak 25]] eta [[Vasco da Gama zubia|Vasco da Gama]]. Ferriak ere erabiltzen dira ibai zabala gurutzatzeko.