15:08, 2 abendua 2007ko berrikusketa aldatu Utergar (eztabaida \| ekarpenak) 4.073 edits Orrialde berria: thumb\|350px\|right\|''Bastilla'' kartzelaren hartzea '''Parisko historia''' 2.500 urtetan zehar hedatzen da, zeinetan hiria kokagune [[zelta...		16:39, 2 abendua 2007ko berrikusketa aldatu desegin Josugoni (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 49.742 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: ~~[[Irudi:Prise_de_la_Bastille.jpg\|thumb\|350px\|right\|''Bastilla'' kartzelaren hartzea]]~~ '''[[Paris]]ko historia''' 2.500 urtetan zehar hedatzen da, zeinetan [[hiri]]a kokagune [[zelta]] txikia izatetik [[Europa]]ko estatu modernoko hiriburu kulturanitza eta [[mundu]]ko hiri global nagusietakoa izatera hazi den. ==Antzinaroa== [[Irudi:Plan de Paris Lutece2 BNF07710745.png\|thumb\|250px\|''Lutetia'' [[Frankoak\|frankoen]] garaian ([[1705]]eko mapa)]] ''Parisii'' galiar herriak menperatzen zuen gaur egungo Pariseko eremua [[Julio Zesar]]ren tropak Paris setiatu zutenean. Uste da ''Parisii'' herriak fundatu zuela hiria [[K. a. 250]] eta [[K. a. 200\|200]] urteen bitartean, baina ezezaguna da hiriaren lehenengo kokapena. 8 ⟶ 9 lerroa: ==Erdi Aroa== [[Irudi:Plan de Paris 1383 BNF07710748.png\|thumb\|250px\|[[1383]] inguruan]] Paris izena [[IV. mendea]]n jaso zuen hiriak eta [[Klodoveo]]k, [[franko]]en buruzagiak, bihurtu zuen hiriburu [[508]]. urtean. Hala ere, karolingiar garaietarako, ([[IX. mendea]]n), Paris feudoko ~~konterriko~~konderriko gotorlekua baino ez zen. Parisko ~~konteek~~kondeek, aldiz, emeki emeki boterea eta estatusa bereganatu zuten, eta, azkenean, mendebaldeko frankoen erregeak baino boteretsuagoak bilakatu ziren, batik bat Oto Parisko ~~konteari~~kondeari esker, [[~~vikingo~~bikingo]]en aurrean Parisko defentsan erakutsitako adorearengatik ([[885]]-[[886]]). Hurrengo mendean, [[987]]an, [[Hughes Capet]] Parisko ~~kontea~~kondea Frantziako errege hautatu zuten, kapetar leinua sortuz eta Paris Frantziako hiriburu bihurtuz. [[Filipe Augusto]]ren erregealdian ([[1190]]-[[1220]]), harresi handiago bat eraiki zen, zeinek ibaiko bi ertzak ixten zituen. Berak ere unibertsitatea sortu zuen bertan. Gaur egun ere ikusgai den eremu banaketa sortu zen garai horretan: erdialdea (~~irla~~uhartea eta ingurukoa) gobernuari eta eliza-instituzioei dagokie, ~~ezkerreko ertzaldean~~ezkerraldean unibertsitatea eta hezkuntza instituzioak daude, eta, ~~eskuinekoa~~eskuinaldean merkataritza eta salerosketarako gunea da. [[XIV.mendea]]n, Karlos V.ak ([[1371]]-[[1380]]) beste harresi nagusiago bat eraikitzen du hiriaren defentsarako. ==Aro Modernoa== [[Irudi:Plan de Paris 1740 BNF07710703.jpg\|thumb\|250px\|[[1740]] inguruan]] XVI.mendearen amaiera eta XVII.mendearen hasiera bitartean, Enrique IV.ak lehenengo multzo arkitektonikoak eraikitzen ditu, ''Place des Vosges'' bezalakoa. Bere oinordekoa Luis XIII-k harresia luzatzen du eta Luis XIV-k aipatutako harresia bota eta bere ordez ~~boulebard~~bulebar handiak eraikitzen ditu.▼ XVIII.mendearen amaieran [[Frantziako Iraultza]]k gogotsu jotzen du Frantzia osoa baina batez ere bere hiriburua, Paris; eta bertan jaso ziren lehenengo mugimendu herrikoiak, [[Bastillako ~~Kartzela~~kartzela]]n, esaterako.▼ ▲XVI.mendearen amaiera eta XVII.mendearen hasiera bitartean, Enrique IV.ak lehenengo multzo arkitektonikoak eraikitzen ditu, ''Place des Vosges'' bezalakoa. Bere oinordekoa Luis XIII-k harresia luzatzen du eta Luis XIV-k aipatutako harresia bota eta bere ordez boulebard handiak eraikitzen ditu. Horren ondoren, [[Napoleon Bonaparte]] jeneralak bere burua ~~enperatzaile~~enperadore autoproklamatu ostean, Paris bihurtzen du Inperioko hiriburu. Luis Felipen agintaldian, hiria inoiz baino ~~azkarrago~~lasterrago hasi zen.▼ ▲XVIII.mendearen amaieran [[Frantziako Iraultza]]k gogotsu jotzen du Frantzia osoa baina batez ere bere hiriburua, Paris; eta bertan jaso ziren lehenengo mugimendu herrikoiak, [[Bastillako Kartzela]]n, esaterako. Napoleon III.aren agintaldian hiriaren transformaziorik garrantzitsuena burutu zen. ~~Enperatzaileak~~Enperadoreak ''[[Haussmann'']] baroia bultzatu zuen Paris momentuko hiririk ~~modernena~~modernoena bihurtzeko. Hiri zaharra suntsitu eta bulebar handiak eta ~~edifizio~~eraikin modernoak eraiki ziren, ''Garnier opera'' haien artean. Ur-hornikuntza berriak burutu ziren, baita beste lan publiko asko ere. ▼ ▲Horren ondoren, [[Napoleon Bonaparte]] jeneralak bere burua enperatzaile autoproklamatu ostean, Paris bihurtzen du Inperioko hiriburu. Luis Felipen agintaldian, hiria inoiz baino azkarrago hasi zen. Paris, XIX.mendearen bigarren erdialdean, hainbat eta hainbat Erakustaldi Internazionalen egoitza izan zen, Haien artean garrantzitsuena 1889koa da, iraultzaren lehenengo mendeurrena ospatzeko burutu zena. Ekitaldi honetarako eraiki zen ~~'''~~[[Eiffel Dorrea~~'''~~]], hasiera baten denboraldi baterako eraiki zena eta oraindik ere zutik dirauena. XX.mendean [[~~Pariseko~~Parisko metroa]]ren lanak hasi ziren.▼ ▲Napoleon III.aren agintaldian hiriaren transformaziorik garrantzitsuena burutu zen. Enperatzaileak ''Haussmann'' baroia bultzatu zuen Paris momentuko hiririk modernena bihurtzeko. Hiri zaharra suntsitu eta bulebar handiak eta edifizio modernoak eraiki ziren, ''Garnier opera'' haien artean. Ur-hornikuntza berriak burutu ziren, baita beste lan publiko asko ere. 1940an, Wehrmacht-ak (~~ejertzito~~Alemaniako ~~alemandarra~~armada) konkistatu zuen hiria; [[Bigarren Mundu Gerra]]n, hain zuzen ere. Okupazio-ejertzitoak administratu zuen Paris, eta lau urteren buruan abandonatu zuten hiria, hondamendi handirik sortu gabe (beste hiri europar sufritutako horrenbeste ez, behintzat).▼ ▲Paris, XIX.mendearen bigarren erdialdean, hainbat eta hainbat Erakustaldi Internazionalen egoitza izan zen, Haien artean garrantzitsuena 1889koa da, iraultzaren lehenengo mendeurrena ospatzeko burutu zena. Ekitaldi honetarako eraiki zen '''Eiffel Dorrea''', hasiera baten denboraldi baterako eraiki zena eta oraindik ere zutik dirauena. XX.mendean [[Pariseko metroa]]ren lanak hasi ziren. ▼ ~~'''~~[[François ~~Mitterand'''~~Mitterrand]] presidentearen administraziopean, 80 eta 90ko hamarkadaren hasieran, hiriaren hirigintzak eta azpiegiturek berrikuntza handia jaso zuten. Hiriko gune deprimituak berritu ziren (La Villette eta ezkerraldea, esaterako), ~~edifizio~~eraikin ~~enblematiko~~esanguratsu ugari eraiki ziren (liburutegia, el ''Arche de la Défense'' edota ''Musée d'Orsay''), eta [[Louvreko Museoa]] guztiz eraberritu zen.▼ ==Ikus, gainera== *[[Frantziako historia]] ▲1940an, Wehrmacht-ak (ejertzito alemandarra) konkistatu zuen hiria; [[Bigarren Mundu Gerra]]n, hain zuzen ere. Okupazio-ejertzitoak administratu zuen Paris, eta lau urteren buruan abandonatu zuten hiria, hondamendi handirik sortu gabe (beste hiri europar sufritutako horrenbeste ez, behintzat). ▲ {{commons\|Category:History of Paris}} ▲'''François Mitterand''' presidentearen administraziopean, 80 eta 90ko hamarkadaren hasieran, hiriaren hirigintzak eta azpiegiturek berrikuntza handia jaso zuten. Hiriko gune deprimituak berritu ziren (La Villette eta ezkerraldea, esaterako), edifizio enblematiko ugari eraiki ziren (liburutegia, el Arche de la Défense edota Musée d'Orsay), eta [[Louvreko Museoa]] guztiz eraberritu zen. [[Kategoria:Frantziako historia]]

Parisko historia: berrikuspenen arteko aldeak