Erromatar Eliza Katolikoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
t 85.87.19.102 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Xabier Armendaritz wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. |
||
1. lerroa:
| title = Erromatar Eliza Katolikoa<br />''Ecclesia Catholica Romana''
| image = [[Fitxategi:Tobu World Square St Peters Basilica 2.jpg|erdian|260px]]
| header1 = Gobernua
| label2 = Mota
| data3 = [[Erromako kuria|Erromatar Kuria]]
| data3 = [[Frantzisko (aita santua)|Aritz pedorro]] [[aita santu]]a<br />[[Egoitza Santua]] ([[Vatikano Hiria]])▼
| label3 = Aulki Apostolikoa<br />Egoitza
▲| data3 = [[Frantzisko (aita santua)|
| header4 = Informazioa
| label5 = Jarraitzaileak
12 ⟶ 13 lerroa:
}}
'''Erromatar Eliza Katolikoa'''<ref>Horixe da (''Erromatar Eliza Katolikoa'') [http://www.euskadi.net/euskalterm Euskalterm terminologia bankuan] ageri den izena.</ref> [[katolizismo]]an fededun [[kristautasun|kristauen]] adierazpen handiena da, eta mundu osoan 1.166.000.000 partaide baino gehiago zituen 2009. urtean.<ref name=annuariopontificio2011/> Kontuan izan behar da Eliza Katolikoak katolikotzat hartzen duela bere baitan bataiaturiko edonor, nahiz eta egun ez duen fede edo eliza bizitzarik, espreski Elizatik ateratzea eskatu ez badu. [[Apostasia]] izeneko prozesua egitera behartzen du.<ref>[http://ehgam-euskaraz.blogspot.com/2008/02/erreportajea-apostasia-doktrina.html «Doktrina katolikoaren aurka, apostasia»,] EHGAM erakundearen webguneko erreportajea.</ref><ref>Agurtzane Solaberrieta: [http://paperekoa.berria.info/papera_inprimatu.php?htmla=BERRIA&urtea=y2006&hilabetea=m04&eguna=d20060406&orria=p00002969 «Elizari azken agurra»,] ''Berria'' (2006-04-06).</ref>
Erromatar Eliza Katolikoa da gaur egun alhan diren gobernuz kanpoko erakundeen artean zaharrena. Erromatar erlijio katolikoa nagusi den herrialdeetan, Erromatar Eliza Katolikoa '''Eliza''' izenaz da ezaguna, besterik gabe. Termino horrek ez du balio Suediaren kasuan adibidez, «Eliza» esatean eliza protestantea ulertzen baita han. Era berean, kontuan izan behar da badirela beste Eliza katoliko batzuk, hala nola [[Ekialdeko Eliza katolikoak]]; eta [[Eliza ortodoxoa]]k ere katolikotzat du bere burua (''katoliko'' izenondoa [[greziera]]zko καθολικός, ''katholikos'' hitzetik dator, eta «unibertsal» edo «orokor» esan nahi du).
[[Vatikanoko II. kontzilioa|Vatikanoko II. Kontzilioaren]] ostean, indarra hartu zuten eliza izendatzeko beste kontzeptu batzuek: ''Jainkoaren Herria'', ''Kristoren Sakramentua'', ''Kristoren emaztea'', ''Kristoren gorputza'', eta abar.
== Etimologia ==
Eliza hitzak latindar hizkuntzetan ["ἐκκλησία" (ekklesia), grekotik "ἐk-kαλεῖν"(ek-kalein) - 'kanpora deitu'] 'deitzea' esan nahi du. Erlijio kutsuko herritarren biltzarrak izendatzen ditu. Hauetan, Jainkoak "deitu" egiten dio Herriari munduko toki guztietara. "Kiriaké" adiera, [[ingeles]]ean "Church" bihurtzen dena eta [[aleman]]ez "Kirche", "Jainkoari dagokiona" esan nahi du.
«Katoliko» adiera grekoko "καθολικός" (katholikós) hitzetik dator, 'unibertsal' esan nahi duena. [[Ignazio Antiokiakoa]]k [[110]] urtean ezagutzen den termino horri buruzko lehen aipamena egin zuen: "Apezpikua dagoen tokian, jendetza dagoen tokian, kristauek esaten zuten "kristau nire izena da, katoliko nire ezizena". Ondoren, "katoliko" hitzak lerro nagusitik irteten ziren beste [[kristautasun|kristauetatik]] ezberdintzeko erabiltzen hasi zen.
== Elizaren antolaketa ==
Eliza Katoliko hierarkiko antolatutako dagoen erakundea da, [[Mundu]]ko herrialde guztietan kideak dituena. Kleroa hierarkiko antolatzen da, baina fededunen komunioa kontuan hartuz.
Lurraldeari dagokionez, Eliza Katolikoa '''[[elizbarruti]]'''tan antolatzen da, bakoitzean [[apezpiku]] bat buru duelarik. Elizbarruti batzuk maila altuagoa dute eta '''artxidiozesia''' deitzen zaie (artzapezpiku bat buru delarik). Ekialdeko eliza katolikoetan, '''eparkia''' eta '''artxieparkia''' deritzaie, hurrenez hurren. Gaur egun ([[2010]]eko martxoa) 2.806 elizbarruti daude, horietatik 622 artxidiozesiak dira. Erromako elizbarrutia, [[Vatikano Hiria]] barne hartzen duena, [[Egoitza Santua|Aita Santuaren Egoitza]] da. Hala nola, 9 '''patriarka-hiri''' ( 3 latindar eta 6 ekialdeko erritukoak), 9 '''exarka-herri''' eta 5 '''patriarken menpeko lurralde''' daude.
Lurralde batzuk, ez dira elizbarruti izatera heltzen, baina era berean funtzionatzen dute: prelatutzak eta abadetzak dira, prelatu edo abade batek zuzenduak, hurrenez hurren. Gaur egun, 47 lurralde prelatutza daude, gehienak [[Hego Amerika]]n (gehienbat [[Brasil]] eta [[Peru]]n), eta 11 lurralde abadetza, nagusiki [[Italia]]n. Ekialdeko errituetan, 35 ordinariotza militar eta 8 ordinariotza daude.
Toki batzuetan non Elizaren antolaketan ez den nahikoa elizbarrutik bat (edo eparkia bat) osatzeko, [[bikario]] (edo exarka) batek zuzentzen ditu bikariotza (edo exarkau) apostoliko izenpean.
Eliza Katolikoaren agintea [[apaiz]]etan datza:
* [[Apezpiku]]ak: elizbarrutiaren arduradunak dira. Presbiteor eta diakonoen laguntza dute. Inongo apezpikurik ez du beste apezpiku baten gaineko autoritaterik, bakoitza zuzenean [[Aita santu|Aita Santuaren]] agintepean dago.
* Kardinalak: [[Aita santu|Aita Santuaren]] laguntzaileak dira, [[Vatikano Hiria|Vatikanoaren]] eta [[Erromako kuria|Erromatar Kuriaren]] administrazioan parte hartzen dute. Aita Santua hiltzean, kardenalek konklabe bidez, ondorengoa hautatzen dute. Kardinal guztiek [[Kolegio Kardenalizio]]a osatzen dute eta Aita Santuak pertsonalki izendatzen ditu.
* [[Aita santu|Aita Santua]]: [[Kolegio Kardenalizio]]ak hautatzen du. Elizaren buru nagusia da.
* Kontzilio ekumenikoa: munduko apezpiku guztien batzarra [[Aita santu|Aita Santua]] buru dena, erabaki garrantzitsuak hartu behar direnean biltzen dira.
Herrialde bateko Apezpiku-batzarrean biltzen dira (Ekialdeko errituetan Ordinario-batzarra). Halaber, baudade herrialde ezberdinen arteko batzarrak:
* 113 Apezpiku-batzar.
* 6 Ordinario-batzar.
* 6 Patriarka-sinodo, Patriarka Eliza bakoitzeko 1.
* 4 Goi Artzapezpiku-sinodo, 1 Goi Artzapezpiku Eliza bakoitzeko.
* 2 elizen arteko kontzilio.
* 14 Nazioarteko apezpiku-batzar.
== Historia ==
| |||