Errusia: berrikuspenen arteko aldeak

'''Errusia''' ([[errusiera]]z: Росси́я, ''Rosia''<ref name=zirilikoz>[http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0156.pdf Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema], Euskaltzaindiaren 156. araua.</ref>), ofizialki '''Errusiar Federakundea'''<ref>{{Web erref|izenburua=38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-29}}</ref> (''Росси́йская Федера́ция'', ''Rosiskaia Fiedieratsia''<ref name=zirilikoz/>), iparraldeko [[Eurasia]]ko iparraldeko estatu burujabea da. Munduko erresumarik handiena da, 17.075.400 kilometro koadroko eremua hartzen baitu<ref name="matt"></ref>, [[Europa]]n eta [[Asia]]n. [[Sobietar Batasuna]] ohiaren errepublika nagusia izan zen. Egun munduko estaturik boteretsuenetako bat da, ekonomian nahiz politikan. [[Mosku]] du hiriburua eta hiri jendetsuena; eta [[San Petersburgo]] du hiri jendetsuenetan bigarrena. [[2017]]an, 144,5 milioi biztanle zituen (146,8 milioi [[Krimeako Errepublika|Krimea]] eta [[Sebastopol]] barne)<ref name="errolda"></ref>.

Errusia, eremuariEremuari dagokionez, munduko herrialderik handiena dabada ere, bainakokapen mundukodesegokia du itsasbide nagusiei dagokienez kokapen desegokia du, 40.000 kilometro koadroko itsasertza izan arren; eta neurriz hain handia izanik ere, leku askotan eta askotan lurra eta klima, hotzegiak edo beroegiak izanik, txarrak dira nekazaritzarako. Iparraldean, hilabete askoan egoten dira izoztuak [[Ozeano Artiko]]ko kostaldeko itsasoak. Mendebaldean eta hegoaldean, Ozeano Atlantikotik urrun geratzen dira [[Baltikoa|Itsaso Baltikoa]], [[Azoveko itsasoa]] eta [[Itsaso Beltza]], nahiz eta zenbait itsasarteren bidez lotutaloturik egon. [[Kaspiar itsasoa]], munduko aintzirarik handiena, ertzetako herrialdeen arteko auzi sorburua da, oso aberatsa baita [[hidrokarburo]]etan. Aldiz, [[Ozeano Bare]]ko itsasertza, mendebaldean, aski irekia da, baina Errusiako erdigunetik oso urruti egonik, nahiko bazterrekoa da.

Errusiako[[Natura bibaliabide]]ak tokiugari aldenduenen arteko distantzia 8.000 kilometro daditu, lerrohala geodesiko batean. Hauek dira:nola [[Poloniazur]]ko mugaa, [[Vistulapetrolio]] ertzean etaa, [[Kurilak|Kurilgas natural]] uharteetako hego-ekialdeaa, [[Hokkaidoharrikatz|ikatza]] uhartetiketa kilometrobeste gutxira. Herrialdeak 11hainbat [[ordu-eremumea|mineral]] zeharkatzen ditu. Hiru ozeanotara du irtenbidea ([[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoa]], [[Ozeano Artikoa|Artikoa]] eta [[Ozeano Barea|Pazifikoa]]) eta, horregatik, errusiar [[arrantza]] munduko handienetakoa da.<ref>{{erreferentzia |izenburua = Fish Industry of Russia&nbsp;— Production, Trade, Markets and Investment |argitaletxea = Eurofish, Kopenhage, Danimarka |data = 2006ko abuztua |orrialdea = 211 |url = http://www.eurofish.dk/indexSub.php?id=3308&easysitestatid=255998662 |sartze-data = 2007-12-26 |hizkuntza = en}}</ref> [[Kaspiar itsasoa]] munduko [[kabiar]] finenaren iturburua da.

Errusiaren gehiengoa [[ordoki]] zabalak dira, gehienbat [[estepa]]k hegoaldean eta, [[baso]] sarria iparraldean, eta [[tundra]] ipar kostaldean. Errusiak; munduko landa-lurrean %10 du.<ref>{{erreferentzia |izenburua = Oil prices drive the cost of food |argitaletxea = RIA Novosti |url = http://en.rian.ru/analysis/20080222/99853566.html |sartze-data = 2008-02-22 |hizkuntza = en}}</ref> Mendilerro garaiak hegoaldean kokatuak daude, mendebaldean [[Kaukaso (mendikatea)|Kaukasoa]], non [[Elbrus]] mendia dagoen, Errusia eta Europa osoko mendi garaiena (5.642 m), eta ekialdean [[Verkhoiansk]] mendilerroa eta [[Kamtxatka]] penintsulako sumendiak. [[Uralak|Ural mendiek]], baliabide mineraletan aberatsak, ipar-hego mendilerro bat osatzen dute, [[Europa]] eta [[Asia]] banatzen dutenak. Errusiak kosta luzea du, guztira 37.000 kilometrokoa, Artikoarekin eta Pazifikoarekin, eta baita ere [[Baltikoa]], [[Azoveko itsasoa|Azov]], [[Kaspiar itsasoa|Kaspiarra]] eta [[Itsaso Beltza]]rekin.<ref name=cia>{{erreferentzia |egilea = The World Factbook |izenburua = Russia |argitaletxea = Central Intelligence Agency |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rs.html |sartze-data = 2007-12-26 |hizkuntza = en}}</ref> Uharte eta uhartedi nagusien artean daude [[Zembla Berria]], [[Frantzisko Josefen Lurraldea]], [[Iparraldeko Zembla|Severnaia Zemlia]], [[Siberia Berriko uharteak]], [[Wrangel uhartea]], [[Kurilak|Kuril Uharteak]] eta [[Sakhalin]].

[[Ekialdeko Europako ordokia]]n iparraldetik hegoaldera, [[Ekialdeko Europako ordokia|Errusiar Ordokia]] izenez ere ezaguna, klima aldatzen den heinean landaredia ere aldatzen doa: ''[[tundra]]'' artikoa, konifera basoak (''[[taiga]]''), hosto zabaleko basoak, belardiak (''[[estepa]]'') eta erdi-[[basamortu]]a ([[Kaspiar itsasoa|Kaspiar Itsasoaren]]ren ertzean). [[Siberia]]k antzeko sekuentzia du, baina gehiengoa [[taiga]] da. Errusiak munduko baso erreserba handienak ditu,<ref name=loc>{{erreferentzia |abizena = Library of Congress |izenburua = Topography and Drainage |url = http://countrystudies.us/russia/23.htm |sartze-data = 2007-12-26 |hizkuntza = en}}</ref> ''"Europaren birikak"'' izenez ezaguna,<ref name=guardianforest>{{erreferentzia |egilea = Walsh, N. P. |izenburua = It's Europe's lungs and home to many rare species. But to Russia it's £100bn of wood |argitaletxea = Guardian (UK) |url = http://www.guardian.co.uk/world/2003/sep/19/environment.russia |sartze-data = 2007-12-26 |hizkuntza = en}}</ref> bigarren postuan [[Amazonas]] oihan tropikalaren atzetik [[karbono dioxido]] xurgatze gaitasunean. Errusia [[oxigeno]] kopuru handiak ekoizten ditu, ez bakarrik Europa mailan, baizik eta mundu mailan.