Georgia: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
tNo edit summary
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
29. lerroa:
| biztanle_zenbatespen_rankin = 131.
| biztanle_errolda = 3.713.804
| biztanle_errolda_urte = 2014<ref name="census">{{erreferentzia|url= http://census.ge/files/results/Census_release_ENG.pdf |izenburua = 2014 General Population Census. Main Results |argitaletxea = National Statistics Office of Georgia, census.ge |sartze-data = 2017-4-28}}</ref>
| biztanle_dentsitate_km2 = 53,5
| biztanle_dentsitate_rankin = 137.
43. lerroa:
| oharrak =
}}
'''Georgia'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang-ka|საქართველო|Sakartvelo}}, {{IPA|sɑkʰɑrtʰvɛlɔ}} ahoskatua) [[Eurasia]]ko [[Kaukasia]] eskualdeko estatua da. Bi [[kontinente]]tan banaturik dago, [[Europa]]ren ekialdean eta [[Asia]]ren hego-mendebaldean<ref>Foster, Ruth, ''Take Five Minutes: Fascinating Facts about Geography'', Teacher Created Resources, 1 avril 2003, 176 pages, p.55</ref>{{,}}<ref>''Encyclopedic World Atlas'', George Philip & Son, Oxford University Press, USA, 26 déc. 2002, 280 pages, p.104</ref>{{,}}<ref>{{en}} ''Encyclopedia of World Geography, Volume 1'', R. W. McColl, Infobase Publishing, 14 mai 2014, 433 pages, p.366</ref>. Mendebaldean [[Itsaso Beltza]] dauka, [[Errusia]] iparraldean, [[Azerbaijan]] ekialdean, eta [[Armenia]] eta [[Turkia]] hegoaldean. [[1991]]. urtera arte [[Sobietar Batasuna]] ohiaren errepublika federatuetako bat izan zen. Georgiako mugen barruan, Itsaso Beltzaren ondoan, [[Abkhazia]]ko eta [[Adjaria]]ko errepublika autonomoak daude, eta baita [[Hego Osetia]]ko lurralde autonomoa ere. 69.700 kilometro koadroko eremua du, eta 2014an 3.713.804 biztanle zituen. Hiriburua [[Tbilisi]] da.
 
== Geografia ==
49. lerroa:
 
=== Erliebea ===
[[Kaukaso Handia]] mendikateak, iparraldean, [[Errusia]]tik banatzen du eta bertan kokatzen da [[Xkhara]] mendia (5.047 m)), Georgiako tontorrik garaiena eta Europako bigarrena. Hegoaldeko [[Kaukaso Txikia]]k (3.301 m) [[Turkia]] eta [[Armenia]]tik banatzen ditu. Mendilerro hauek eragiten dute bertako berezkotasun kultural eta linguistikoa, eskualdeak bakanduak egon baitira historian zehar.
 
=== Hidrografia ===
56. lerroa:
=== Klima ===
Georgia bi arro oso desberdinetan banatzen du Suram goi-ordekak (900 m). Mendebaldeko Georgia emankorra da eta jende asko bizi da bertan; bertan dira Itsaso Beltza eta Rioni ibaia; klima hezea eta beroa da hangoa. Ekialdeko Georgia barnealdekoa da; eremu zabal menditsua da, eta [[klima kontinental]]a du, lehorragoa; landareak estepakoak dira.
 
<gallery mode=packed>
Svaneti,_georgia.jpg|[[Svaneti]] eskualdea
Black_Sea_coast_of_Georgia_(country),_with_skyline_of_Batumi_on_the_horizon.jpg|[[Itsaso Beltza]]ren ertza
Shahara peak near Ushguli 1870.jpg|[[Xkhara]] mendia (5.047 m)
Algeti valley 1.jpg|[[Algeti]] harana
Khrami River Kirach Muganlo.jpg|[[Khrami]] ibaia
</gallery>
 
== Historia ==
104 ⟶ 112 lerroa:
 
=== Barne gatazkak ===
[[Fitxategi:AbchazijaGruzijoje.png|thumb|right|220px|[[Abkhazia]]ren kokapena(ilunduta) Georgian]]
 
* [[Abkhazia]]ko eskualdea independentea da ''de facto'' [[1992]]tik. Eskualdeko lurraldearen % 83 Abkhaziako gobernu sezesionistak kontrolpean du, [[Errusia]]ko armadaren laguntzaz. 1992-1993ko Gerraren ondorioz, Abkhaziako georgiar gehienek lurraldetik ihes egin zuten, eta egun Georgiako beste eskualde batzuetan (hiriburuan bereziki) bizi dira erbesteratu moduan. Hala ere, Abkhaziako lurraldearen % 17 —Abkhaziako Errepublika Autonomo georgiarra— Georgiako gobernuak kontrolatzen.
111 ⟶ 119 lerroa:
 
== Demografia ==
 
=== Biztanleria ===
2014an Georgiak 3.713.804 biztanle zituen, 53,5 biztanle kilometro koadroko dentsitatearekin<ref name="census"></ref>. Biztanleen 53,6 bizi da hiriguneetan<ref name="cia">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html Georgia], cia.gov</ref>. Adineka, berriz, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %17,9, 15-24 urte bitartekoak %12,6, 25-54 urte bitartekoak %40,9, 55-64 urte bitartekoak %12,8 eta 65 urtetik gorakoak %15,8<ref name="cia"></ref>. Bizi itxaropena 76,2 urtekoa da, 72,1 urtekoa gizonezkoena eta 80,6 urtekoa emakumezkoena (2016ko zenbatespenak)<ref name="cia"></ref>.
Georgiako [[urbanizazio]] tasa (% 58, 1995ean), Sobietar Batasun ohikoaren batez bestekoa baino apalagoa da, eta nekazaritzan oinarrituriko ekonomiaren adierazgarri da hori. Familiak oraindik handiak dira (4,7 kide batez beste), [[usadio|tradizio]] eta balio [[patriarkatu|patriarkalak]] gordetzen dira (abegitsuak izatea, ohorearen zentzua, emakumeen bertutea, zaharrei zor zaien errespetua), ezkontza mistoak oso gutxi dira horiek guztiak arkaismoaren eta modernotasunaren nahasketaren ondorio dira, kaukasiar gizarteen bereizgarria.
 
Georgiako [[urbanizazio]] tasa (% 58, 1995ean), Sobietar Batasun ohikoaren batez bestekoa baino apalagoa da, eta nekazaritzan oinarrituriko ekonomiaren adierazgarri da hori. Familiak oraindik handiak dira (4,7 kide batez beste), [[usadio|tradizio]] eta balio [[patriarkatu|patriarkalak]] gordetzen dira (abegitsuak izatea, ohorearen zentzua, emakumeen bertutea, zaharrei zor zaien errespetua), ezkontza mistoak oso gutxi dira horiek guztiak arkaismoaren eta modernotasunaren nahasketaren ondorio dira, kaukasiar gizarteen bereizgarria.
 
=== Banaketa etnikoa ===
Georgiarrak dira errepublikako biztanle gehienak (%86,8 702014an). Gainerakoen banaketa hau da: % 86,13 [[armeniaazerbaijandar]]rrakrak, % 64,35 errusiarrak[[armeniar]]rak, eta % 72,53 azerbaijandarrak, %gainerakoak 3(errusiarrak,2 osetiarrak, % 2 [[abkhazia]]rrak, beste batzuk[[yazidi]]ak, %ukrainarrak...)<ref 5name="cia"></ref>. [[Migrazio|Emigrazioa]] ez da handia izan, sobietar aroaren amaiera arte behintzat. Georgiar nazioaren batasuna bertako berezitasunak (kulturalak nahiz hizkuntzazkoak) ezabatu gabe egin da; berezitasun horiek antzinako erreinu eta printzerrietan oinarritzen dira, eta oraindik ere badute eraginik bizitza politikoan. Horrela, georgiar talde desberdin asko dago, eta berez georgiar direnak errepublikaren erdialdean bizi dira. Hala, badira, besteren artean, [[turkiera]]z mintzatzen diren georgiarrak, erlijioz musulmanak (meshkhetak), [[Iosif Stalin|Stalinek]] 1943-1944 urteetan AsiakoErdialdeko erdialderaAsiara deportatu zituenak; haien itzultzeko eskubidea arazo bat da gaur georgiar biztanle eta agintarientzat.
 
Gainerako talde etniko edo nazioei dagokienez, batzuk aspalditik bizi dira lurralde honetanhorretan. Hala, abkhaziar herria, paleokauskasiarra, [[Erdi AroanAroa]]n erreinu indartsua izandakoa, biztanle guztien % 2 baino ez da gaur egun (bere lurraldean ere gutxiengoa da, % 17), sobietar aroaren aurreko Errusiarerrusiar konkistaren eta kolonizazioaren bortizkeriaren ondorioz, ikaragarriak izan baitziren orduan abkhaziarrek pairatu zituzten txikizioak eta deportazioak. Osetiarrak biztanle guztien % 3,2 dira, baina [[Hego OsetianOsetia]]n % 70 dira. Gehienbat kristau ortodoxoak dira, eta [[hizkuntza indo-europarraindoeuropar]]ra erabiltzen dute. Hego Osetiak [[Ipar OsetiarekinOsetia]]rekin elkartu nahiak (Ipar Osetia Errusiar Federazioaren baitan dago), oso gatazka gogorrak eragin ditu Georgian 1991z[[1991]]z gero. Armeniarrak dira oraindik Georgiako gutxiengo nagusianagusietako bat (% 84,15). Oso aspalditik bizi dira hiriburuan eta kostaldeko hirietan, eta batez ere, Armeniako mugako lurraldeetan (hango biztanleen % 70-90 dira). [[Azerbaijan]]darrakAzerbaijandarrak ere (% 76,53) hegoaldean bizi dira gehienbat, eta errusiarrak (% 6,3), militarrak izanik asko, oso banatuak daude. [[Judu]] gehienak [[Israel]]era joan dira. Georgiar biztanleen proportzioa, oro har, handitu egin da mendearen hasieraz geroztik, eta aldi berean murriztu egin da gutxiengoena, nahiz eta gutxiengoen emakortasun tasa handiagoa den.
 
=== Hizkuntzak ===
Hizkuntza ofiziala [[georgiera]] da, (%biztanleen 71)87,6-ren ama hizkuntza, baina garrantzitsuak dira halaber errusiera[[azerbaijanera]] (% 96,2), [[armeniera]] (% 73,9) eta azeria[[errusiera]] (% 61,2)<ref name="cia"></ref>.
 
=== Erlijioa ===
Biztanle gehienak georgiar [[ortodoxo (argipena)|ortodoxoak]] dira (% 75), baina badira errusiar ortodoxoak (% 10), musulmanak (% 11), armeniar apostolikoak (% 73), eta beste batzuk ere.
 
=== Hiri nagusiak ===
{{Hiri handienak
| name = Georgiako hiri handienak
| country = Georgia
| stat_ref = [http://census.ge/files/results/Census_release_ENG.pdf 2014 General Population Census Main Results]
| city_1 = Tbilisi | div_1= Tbilisi | pop_1 = 1 108 717|img_1 = Tbilisi, Georgia — View of Tbilisi.jpg
| city_2 = Batumi | div_2 = Adjara |pop_2 = 152 839 |img_2 = Streets of Batumii.jpg
| city_3 = Kutaisi | div_3 = Imereti |pop_3 = 147 635 |img_3 = Downtown_Kutaisi_%26_White_Bridge_as_seen_from_Mt_Gora_(August_2011)-cropped.jpg
| city_4 = Rustavi | div_4 = Kvemo Kartli |pop_4 = 125 103 |img_4 = Rustavi_Square.JPG
| city_5 = Gori, Georgia{{!}}Gori | div_5 = Shida Kartli |pop_5 = 48 143
| city_6 = Zugdidi | div_6 = Samegrelo-Zemo Svaneti |pop_6 = 42 998
| city_7 = Poti | div_7 = Samegrelo-Zemo Svaneti |pop_7 = 41,465
| city_8 = Sukhumi | div_8 = Abkhazia |pop_8 = ''39,100''<ref name="occ">Hiri okupatua, zenbatetsitako datua</ref>
| city_9 = Khashuri | div_9 = Shida Kartli |pop_9 = 33 627
| city_10 = Tskhinvali | div_10 = Shida Kartli |pop_10 = ''30,000'' <ref name="occ"/>
| class = nav
| div_name =
| div_link = Unitate administratiboa
}}
 
== Ekonomia ==