Bretainia: berrikuspenen arteko aldeak

[[2007]]ko [[urtarril]]an Bretainia osoak 4.365.500 biztanle zituen. Horietako % 71 [[Bretainia (eskualdea)|Bretainiako eskualdean]] bizi zen etazeta % 29 [[Pays de la Loire]] eskualdean. [[1999]]ko erroldaren arabera, [[Nantes]] hirigunean, 711.120 biztanle bizi ziren; [[Rennes]] hirigunean, 521.188; eta [[Brest]] hirigunean, 303.484.

[[Fitxategi:Bretagne Finistere Locronan1 tango7174.jpg|thumb|200px|[[Locronan]]go plaza. Udalerri horrek Bretainia osoko ederrentakoederrenetako bat izatearen ospea du; bertako jarduera nagusiak turismoa eta artisautza dira.]]

{{aipu|''Bretainia matxinatu zahar bat da. Baina 200 urtetatik honuntzhonantz matxinatu den aldi bakoitzeko, horretarako beti arrazoi bat izan duela aipatzekoa da. Bai [[Frantziako Iraultza|Iraultza]] edo [[monarkia]]ren aurka, bai eta [[Errepublika]]ren ordezkarien edo [[Errege]]aren agintarien aurka ere, Bretainiak dakarren borroka beti berbera da.''|[[Victor Hugo]].<ref>Historia. Bretaña. Jochen Grashaüser eta Walter Schäffer. 1992, Sua argitaletxea.</ref>}}

[[Fitxategi:Kartenn Galianed.jpg|thumb|right|300px|AintzinaroaAntzinaroa gaur egungo Bretainian bizi ziren [[galia]]r herri edo tribuen kokapen mapa:

Azkenik, [[826]]. urtean Karlomagnoren seme[[Luis Errukitsua|Ludoviko Piok]] [[Bretainiako erresuma|Bretainiako Errresuma]] sortu eta haren agintean, [[Nominoe]] Bretainiako lehenbiziko erregea izan zen. [[842]]. urtean, [[Karlos II.a Burusoila]] agintera iritsi eta [[Mendebaldeko Frantzia]]ren independentzia aldarrikatu zuen, [[842]]. urtean [[Redongo gudua]]n enperadorea garaitu eta mende batez dinastia independienteindependente baten menpe egon zen.

Frantziako monarkiak Bretainia gobernatzeko saikeraksaiakerak egin zituen; horren ondorioz, mugimendu autonomistak garatu eta hainbat matxinada jazo ziren, frantziar gudarosteak gogorki apalduak. Matxinada haietako ospetsuena [[1675]]ko ''[[Txapelgorrien matxinada]]'' izan zen, baserritarrek zerga altuen aurka protesta egin baitzuten

Ohialgintza industriari esker, Bretainiako [[ekonomia]]<nowiki/>k garapen handia izan zuen. Hala ere, [[Nantesko Ediktua]]ren ezetatzearekinezeztatzearekin batera, [[hugonoteak|hugonote]] askok Bretainia laga eta ekonomia gainbehera hasi zen.

[[1789]]an [[Frantziako Iraultza]]ren ondorioz, Bretainiak ordurarteordura arte mantendu ahal izan zituen burujabetza eskubideak galdu eta bost departamendutan zatitu zuten: [[Côtes-d'Armor|Aodoù an Arvor]] (Côtes-d'Armor), [[Finistère|Penn-ar-Bed]] (Finistère), [[Ille-et-Vilaine|Il-ha-Gwilen]] (Ille-eta-Vilaine), [[Morbihan|Mor-Bihan]] (Morbihan) eta [[Loire-Atlantique|Liger-Atlantel]] (Loire-Atlantique). Departamendu horietako laurekin [[Bretainia (eskualdea)|Bretainia eskualdea]] sortu zuten, eta Liger-Atlantel kanpoan utzi zuten, [[Pays de la Loire]] eskualdean sartu baitzuten.

[[1795]]an Britainiar Itsas Gudarostea laguntzaz erregezaleek iraultaren aurkako matxinada bati ekin zioten. Atzerriratutako frantiarfrantziar noble batzuk [[Quiberon]] penintsulan lehorreratu eta chouan baserritarrekin elkartu ziren. Halere, [[Lazare Hoche]] frantziar jeneralak eta Frantziako Gudaroste Errepublikarrak matxinada hura gogorki zanpatu zuen.

Mende haren hasieran gaur egungo [[bretainiar nazionalismo]]a garaikidea eratu zen; [[XIX. mendea]]ren erdi eta amaieraldeko nazionalismoak baino [[politika]] ideologia eta [[kultura|kultur]] programa garatuagoak zituen. [[1918]]an, [[Unvaniez Yaovankiz Breiz]] ("Bretainiako Gaztediaren Batasuna") erakundea sortu eta hurrengo urtean [[Breiz Atao]] aldizkaria argitaratzen hasi zen, bretainiar kulturgintzan eragin handia izan zuelarik. [[1925]]an [[Gwalarn]] aldizkaria ere agitaratuargitaratu zen.

{{aipu|''Geure hizkuntza ez da elkar ulertzeko lanabes bat bakarrik, baita arimaren ondarea ere. [[Zelta|Zelten]] misterioak bere bidez bakarrik uler ditzazkeguditzakegu.''|Gwenc'hlan Le souzec.<ref>Lengua. Cultura. Bretaña. Jochen Grashaüser eta Walter Schäffer. 1992, Sua argitaletxea.</ref>}}

Bretainiako jatorrizko hizkuntza da. Gaur egun, gutxi gorabehera 250.000 hiztun ditu (Broudic 1999), baina [[XX. mendea]]ren hasieran 1.400.000 ziren. Bretainieraren egoera oso larria da (Wurm 2001). Gero eta jende gutxiagok daki eta egoera errotik aldatzen ez bada, galtzeko atarian egongo da. Hiztunen adinari begiratzen badzaiobazaio, nabaria da oso gazte gutxik dakitela (ikus 1. irudia). Hain zuzen ere, 15-20 urte bitartekoen artean, % 0,6k baino ez daki.<ref>[http://www.amarauna-languages.com/orokorra/mapa_ikusi2.php?hizk=eu&zein=48 Bretainiera. Europako hizkuntzak. Amarauna-languages.com] {{eu}}</ref>

* [[Pardon]]s<nowiki/>ak: Bretainiar kulturako musika ospakizun ospetsu eta garrantzitsuenak dira. Musika ospakizun horien jatorria erlijio ospakizunetan dago: haietan antzina santu zaindariaren eguna ospatu eta bertan indulgentziakinduljentziak ematen ziren.

:''Pardon'' ospakizunetan milaka erromes eta sinisdunsinestun nahiz pertsona arrunt inguratzen dira, haietako asko bretainiar herri janzkeraz, kalez kale eta landaz landa doazen martxa eta prozesioetan ereserki eta abestiak kantatuz eta estandarteak, banderak, santuen irudiak, gurutzeak eta erlikiak erakutsiz.

* [[Triskel]]l: Bretainiako apaindueraapaindura ikur ohikoenetako bat [[lurra]], [[su]]a eta [[haize]]a ordekatzen dituen hiru burudun [[gurutze]]a da. Anitz oroigarritan ikus daiteke.

* [[Ka ha diskan]]: e[[Euskara|uskaraeuskara]]z, "kantua eta deskantua". Bretainiar herri-kantagintzako modurik ohikoena da: bi abeslarik [[biniou]] gaitaren musikaz lagundurik, elkar zirikatu eta elkarri erantzuteko bertso jarioa da.

Zalantzarik gabe, Bretainiako edari nagusia [[sagardo]]a da: [[Bro Kernev]] eskualdeko sagardoak ''Jatorrizko Izendapena'' du. Sona handiko beste edari bat [[garagardo]]a da: herrialde osoan garagardotegi ugari daude, hala nola, [[Coreff]] garagardoa edota [[Lancelot garagardotegia]]. Bestalde, Bretainiako usadiozko edaria ''[[chouchen]]'' izeneko [[ezti]]dun [[pattar]]ra da. Horiekin batera, gazteen artean, [[Breizh Cola]] fraskagarrifreskagarri alternatiboak ere ospea du.