Gizarte estratifikazio: berrikuspenen arteko aldeak

Marx-enMarxen arabera bi gizarte klase dira funtsezkoak gizarte kapitalistan: burgesia edo klase kapitalista, alde batetik, eta langileria, bestetik. Ekoizpenerako bitartekoen jabea da burgesia, hau da, haren esku daude kapitala, lantegia edo enpresa, ekoizpenerako tresnak, eta abar; ekoizleek osatzen dute langileria, eta beren lan indarra saltzen dute soldata baten truke. Gizarte eredu hau ez da berdintasunean oinarritzen eta zapaltzailea da era berean, klase jabea ekoizpenerako bitartekoen gainean duen kontrolaz baliatzen baita ekoizle gehienek lanean sortu duten gainbalioa edo soberakina eskuratzeko. Gainera, ekoizpenerako bitartekoen kontrolaren eskutik dator menderatze politikoa. Halatan, klaseen arteko banakuntzak jabetzaren eta, aldi berean, boterearen banakuntza dakar ezinbestean, eta klaseek zapaltzaileen eta zapalduen arteko erlazioa deskribatzen dute.

Harreman horien ondorioz, eta Marx-ekMarxek kapitalismoaren barruan sumatu zituen kontradikzio ekonomikoek ere bultzatuta (kapitalaren kontzentrazio prozesuak eragiten ditu, batez ere, kontradikzio horiek.

Erantsi beharra dago ekoizpenerako bitartekoen jabetza harremanetan oinarrituriko klase eredu dikotomiko hau gizarte mota historiko bakoitzean gertatu dela eta, Marx-ekMarxek berak aitortu zuen bezala (bere historia lanetan bereziki: ''[[Luis Bonaparteren lainoteko 18a]]'' eta ''[[Klase borroka (liburua)|Klase borroka]]'' [[Frantzia]]n 1848-1850 bitartean), klase menderatzailearen eta klase menderatuaren artean badira trantsizio-klase batzuk, gizarte gatazka larrietan disolbatu eta bi klase antagonikoetako baterantz lerratzen direnak. Kapitalismoaren kasuan, esate baterako, klase ertainen estratu beherenak –industrialari txikiak, dendariak, errentistak, eskulangileak eta nekazariak– langileriaren lerroetara makurtuko lirateke, ez bailukete merkatu kapitalistan lehiatzeko gaitasunik edukiko; izan ere, kapitalista handien esku egongo litzateke merkatua eta aukera izango lukete horrenbestez bitartekoetan, batez ere teknologikoetan, kapital inbertsio gero eta handiagoak egiteko, eta ekoizpena emendatuko litzatekeen heinean merketuko litzateke merkaturaturiko produktua.

Max Weber-ekWeberek gizarte klaseen gainean bideratu zuen interpretazioak baldintza ekonomiko objektiboak ditu oinarri nagusia, Marxenean bezala, baina aintzat hartu zituen era berean beste faktore batzuk, hala nola ezagutza teknikoak eta agiriak (tituluak edo diplomak) edo pertsonek irits ditzaketen lan moldeei eta, horrenbestez, soldata eta lan egoerari dagozkien kualifikazioak.

Weber-enWeberen argudioaren arabera, estatusen edo alderdien arteko aldeak klase banaketaren adierazgarritzat har daitezke azken batean, baita klase bat estatusen eta alderdien eraginpean dagoenean ere; bestalde, eragina izan dezakete bi faktore horiek gizabanako eta giza taldeengan eta, horrenbestez, klase batengan. Marx-eneanMarxenean, ordea, klaseen arteko banaketaren ondorioak dira estatusen arteko aldeak eta alderdi politikoak.

[[John Goldthorpe]]-k eta beste batzuek klase banakuntzaren gainean bideratu duten eskema teoriko «neowebertarrari» jarraiki, lanbide mailaren araberako taldeak hartzen dira kontuan, hau da, gizabanakoek dituzten diru-sarrerak, enplegu maila, segurtasun ekonomikoa eta baliabide ekonomikoetan aurrera egiteko gaitasuna hartzen dira kontuan gizarte taldeak bereizterakoan; banakuntza honetan eragina du, halaber, kide bakoitzak ekoizpen prozesuaren aginte eta kontrol sistemetan duen lanbide edo kokalekuaren estatusak. Ikuspegi honetatik, bestelako lanbideak dituzte «iturgin autonomo» batek, «maisu iturgin» batek eta «iturgin enplegatu» batek.

Pentsamendu honen ildotik azpimarratu beharra dago [[Frank Parkin]]-en ekarpena. Haren ustez, jabetza da klase egituraren oinarria, baina berak gizarte itxitura deitu duenak har ditzakeen itxuretako bat baizik ez da hori. Zera da itxitura hori, gizarte taldeek baliabideen kontrol esklusiboari eusteko bideratzen duten prozesua itxia, guztiz mugatzen baitute haietarako sarrera. Jatorri etnikoa, hizkuntza edo erlijioa –Weber-ek–Weberrek estatusarekin lotu zituen aspektuak hirurak– erabil daitezke gizarte itxitura sortzeko.

[[Erik Olin Wright]]-ek klase banaketaren gainean diseinatu zuen eskema teoriko «neomarxistaren» arabera, hiru kontrol dimentsio bideratu ditu egungo ekoizpen kapitalistak baliabide ekonomikoen gainean: inbertsioen edo kapitalaren gaineko kontrola, ekoizpenerako bitarteko fisikoen gaineko kontrola (lurra, lantegiak, makinak edo bulegoak) eta lan indarraren gaineko kontrola, eta haien arabera zehazten diraegungo gizarte klaseak. Klase kapitalistak hiru dimentsioetan hedatzen du bere kontrola eta langileriak ez du inolako kontrolik bideratzen. Bien artean dago klase ertaina, kokaleku anbiguoan dauden lanbide taldeek osatua, kontradikziozko klase egoeretan dauden taldeak hain zuzen ere, Wright-enWrighten arabera, eragina izan baitezakete ekoizpenaren arlo batzuetan, kontramaisuek edo buruek langileen gainean adibidez, baina ukatu egiten baitzaie beste edozeren kontrola, makinen kontrola esate baterako.

Teoria horiez gainera, aipagarria da [[Pierre Bourdieu]]-ren ekarpena. Gizarte klasearen kontzeptua zehazterakoan, bereziki azpimarratzen ditu taldeen kontsumo ereduak, kultura eta bizimodua, jabetzaren eta ekoizpenerako bitartekoen kontrolaren aldean. Halatan, bizi baldintzen arabera bereizten diren gizarte taldeak dira Bourdieur-eneanBourdieurenean gizarte klaseak, eta osagai hauek bereizten ditu bizi baldintzen artean: gizabanako edo giza talde batek daukan kapital ekonomikoa, edo baliabide ekonomikoak –diru sarrerak, ondasunak–, eta kapital kulturala, batez ere heziketaren bidez hartua, kapital ekonomikoa ziurtatu edo hartarako sarrera erraz dezakeelako.

Prozesu hauen argitara suma daiteke, Pahl-enPahlen arabera, gizarte polarizaziorako prozesu bat, ondorioz bi familia mota sorrarazten duena. Alde batean daude gutxienez kide baten aldetik lan egonkorra eta diru sarrera finkoak dituzten familiak, eta bestean ezein kideren aldetik soldatapeko lanik ez duten familiak, hau da, diru sarrerarik ez duten familiak. Urritasuna eta pobrezia espiral negatibo baten barnean murgiltzen dira hauek, gizartetik kanpo bizi direlako eta erraz honda daitezkeelako.

Gizarte baztertzea dago gizabanako edo familia batek gizartean integraturiko pertsona baten bizitzaren funtsezko alderdiren baterako aukerarik ez duenean. Hona hemen alderdi horietako batzuk: legezko herritartasuna eta integrazio zibila bideratzen duen sistema demokratikoan esku hartzeko aukera; nork bere enplegua eta baliabideak edukitzeko aukera, integrazio ekonomikoari begira; gizarte ongizaterako sisteman esku hartzeko aukera, gizarte integrazioari begira; eta familia eta gizarte komunikaziorako aukera, gizarte harremanetan integratu ahal izateko. Halatan, hainbat alderdi dituen kontzeptua da gizarte baztertzea. Oro har, arazo honek eragin handiagoa du langabezia luzaz pairatzen ari diren pertsonengan, senideren baten ardura duten 65 urtetik gorako pertsona adindunengan, aterperik ez dutenengan, alkoholikoengan, eta senideen ardura partekatu gabe dituzten emakumeengan, pobreziaren eta gizarte baztertzearen feminizazio prozesuaren ondorioz. Baina gero eta eragin handiagoa du halaber haurrengan, pobreen artean gero eta nabarmenagoa baita haien presentzia.Azpiklasea dugu pobreziarekin lotzen den beste kontzeptu bat. Tradizio soziologiko anglo-saxoiak askotan erabili duen kontzeptu honek bereziki azpimarratzen du hiriguneetako pobreziaren etnia eta arraza izaera, Ipar Ameriketan batez ere. Lewisek plazaratu zuen pobreziaren kultura kontzeptuaren kasuan bezala, ez ditu bereziki aipatzen pobreziaren alderdi materialak, baizik eta, batez ere, pobreen arteko gutxiengo batek gizartearen aurka bideratzen dituen jokabide patologikoak. Gutxiengo horretan aurki daitezke gizonezko gazteak eta talde etnikoak eta, era berean, gaizkile drogazaleak, eskola porrota pairaturiko gazteak, aterperik gabeko pertsonak eta alkoholikoak. Hala ere, Wilson-enWilsonen aburuz, gizonezko afroamerikar gazteen langabeziak sorrarazi du azpiklase berri hau, lanerako aukerarik gabe baitaude gazte horiek hirietako aldaketa ekonomikoengatik eta enplegu berri baterako kualifikazio ezagatik.

Depresioak jotako hiriguneetara biltzen dira nagusiki azpiklase horretako kideak, eta gizartetik kanpo bizi dira; modu horretan galdu dute gizartearen ordezkari diharduten pertsona eta erakundeekiko harremanetarako aukera. [[Robert Castel]]-ek bere Gizarte arazoaren metamorfosia obran adierazten duenez, gizarte baztertzeaz baino egokiagoa litzateke desafiliazioaz edo kidetasun galtzeaz hitz egitea, bereziki azpimarratu nahi baitu gizarte dual batera garamatzan eta, horrenbestez, herritasun kontzeptua baliorik gabe uzten ari den lotura galtze sakon baten presentzia. Langabezia eta behartasuna dira egungo gizartearen arazo nagusia, lana baita gizarteratze globalerako ezinbesteko bitartekoa; hura gabe, esparru politiko-zibiletik at geratzen dira gizabanakoak.

Azterketa horretan, hiru eremu bereizten ditu Castel-ekCastelek integraziotik baztertzera eraman gaitzakeen sekuentzian.