|
[[Fitxategi:Nike of Samothrake Louvre Ma2369 n4.jpg|right|thumb|300px280px|[[Samotraziako Garaipena]], arte helenistikoaren maisulanetako bat.]]
'''Garai helenistikoa''' [[Antzinako Grezia]]ren historiaren aroa izan zen, [[Alexandro Handia]]ren heriotzatik ([[K. a. 323]]) [[Erromatar inperioa]]k [[Antzinako Egipto|Egipto]] konkistatu artekoa ([[K. a. 30]]) hartzen duena. [[Greziera klasiko]]a eta greziar kultura Greziako mugetatik kanpo garatu ziren aldi horretan. [[Alexandria]] izan zuen gune nagusi.
== Erresuma helenistikoak ==
Alexandro hil zenean, haren jeneralek, diadokoek[[diadoko]]ek, urteak eta urteak eman zituzten borroka gogorrean, inperioko lurrak beretu nahian, eta borroka haietatik erreinuerresuma sail bat sortu zen. Errege berriek dinastiak fundatu zituzten. Nagusiak hauek izan ziren: Antigonidak, [[Mazedonia (antzinako erresuma)|Mazedonian]]; [[Seleukotar Inperioa|Seleukotarrak,]] pertsiarPersiar inperioInperio zaharrean, [[Asia TxikitikIndorainoTxiki]]tik [[Indus]]eraino; Lagidak edo Ptolomeoak,[[Ptolomeotar dinastia|Ptolomeotarrak]] [[Antzinako Egipto|Egipton]], eta Atalidak, Pergamon[[Pergamo]]n, Asia Txikiko erdiko kostaldean. Erregeek, konkista eskubidez baitziren beren erreinuenerresumen jabe, aginpide erabatekoa zuten, jainkozkoa izateak are sendoagotzen zuena, eta horrek gurtza ofiziala ekarri zuen berekin.
Erregeen inguruan sortu ziren gorteak, erreinukoerresumako hiriburuen egoitza zirenak, monumentu bikainez edertu zituzten, eta, hala, kultura grekoaren gune garrantzitsuak bihurtu ziren. Baina gorte horietan, aldi berean, etengabeak ziren azpikeriak, erregearen begikoek edo ahaideek –emazteek batez ere–, eragin handia, eta, zenbaitetan, kezkagarria, izaten baitzuten erregearen beraren gainean.
Mediterraneoko[[Mediterraneo]]ko ekialde osoan ekonomia eta kultura batasun batbatasuna sortu zen, askatasunez garatu ahal izan zena, eremu politikoa menderatzen zuten potentzien arteko orekari esker. Greko eta mazedoniarrak lur konkistatu berrietara joan izanak, hirien fundazioak, arrazen bateratzeak, mertzenarioek, salgaien zirkulazioak eta esklaboen etorrerak, horrek guztiak arraza eta zibilizazio homogeneo bat sorrarazi zuen, hizkuntza batua zuena, lekuan lekuko hizkuntza ordeztu zuen [[koiné]] grekoa.
== Hiri helenistikoa ==
Alexandroren politikagintzari jarraituz, errege helenistikoek hiri ugariezugariz hornitu zituzten beren estatuak. Era askotakoak ziren hiriak. Batzuk, hainbat arrazoirengatik, berritik egin ziren: ekonomia bultzatzeko, osagai grekoak erakartzeko, helenizazio politikagatik, defentsa edo administrazio interesengatik… Hala sortu ziren [[Alexandria]] Egipton, [[Antiokia]], [[Laodizea]] eta Seleukeia[[Seleuzia Tigrisekoa|Seleuzia]] Sirian, harresiez eta eraikin handiez horniturik, bertan hartzeko greko-mazedoniar, indigena libre eta esklaboez osaturiko hiritarren biztanleria. Benetako [[polis-]]ak ziren, baina hiriko gobernariak erregearen ordezkari baten agintea onartu behar izaten zuen. Beste batzuetan, lehendik eraikitako hiriak ziren, kolono grekoak jasotzen zituztenak, funtzionarioak edo soldaduak gehienetan, hiria babesteko eginkizuna zutenak. Horixe da [[Pergamo]], [[Tarso]] eta [[Sardes]]en kasua, zeinek, denborarekin, hiri grekoen itxura hartu zuten, polisen ohiko erakundeekin.
Hiri helenistikoaren eredu argiena Alexandria da, Ptolomoeoen[[Ptolomeotar dinastia]]ren hiriburua, Mediterraneoko gune intelektual nagusianagusi bihurtukobihurtu zena. Dinastiaren sortzaileak berak, [[Ptolomeo I. aka]]k, fundatu zuen Museoa, irakaskuntza eta ikerketako erakunde ofiziala, Antzinateko antzeko guneen eredu izangoizan zena. Zientzialariek nahiz artistek, erregearen babespean eta haren laguntza materialarekin, baldintza ezin hobeak zeuzkaten Museoan, bestelako kezkarik gabe beren eginkizun intelektualetan jarduteko . Museoari loturik, baziren beste instalazio batzuk ere: behatoki astronomikoa, anatomiako institutua eta parke zoologiko bat, eta, nagusia, [[Alexandriako Liburutegia|Liburutegi]] famatua, milioi erdi liburu pasa zeuzkana. ▼Horixe da Pergamo, Tarso eta Sardesen kasua, zeinek, denborarekin, hiri grekoen itxura hartu zuten, polis-en ohiko erakundeekin.
▲Hiri helenistikoaren eredu argiena Alexandria da, Ptolomoeoen hiriburua, Mediterraneoko gune intelektual nagusia bihurtuko zena. Dinastiaren sortzaileak berak, Ptolomeo I.ak, fundatu zuen Museoa, irakaskuntza eta ikerketako erakunde ofiziala, Antzinateko antzeko guneen eredu izango zena. Zientzialariek nahiz artistek, erregearen babespean eta haren laguntza materialarekin, baldintza ezin hobeak zeuzkaten Museoan, bestelako kezkarik gabe beren eginkizun intelektualetan jarduteko.
Museoari loturik, baziren beste instalazio batzuk ere: behatoki astronomikoa,anatomiako institutua eta parke zoologiko bat, eta, nagusia, Liburutegi famatua, milioi erdi liburu pasa zeuzkana.
Lagidek bezala, beste erregeek ere heldu zioten, arrakasta gehiagoz edo gutxiagoz, prestijio kulturalean oinarritutako politika bati. Atalidek gune intelektual aski interesgarria bihurtu zuten Pergamo, beren hiriburua, jakintsu asko erakarri zituena. Kultura guneak ziren halaber Antiokia, Esmirna, Rodas, Koseko uhartea eta Atenas zaharra, orduan lehen bezala, jakintza filosofikoaren hiri nagusia.
|
