[[Euskal Herriarentzako Sortaraua|Hego Euskal Herriko Estatutuari]] zein [[abertzaletasun]]ari zeharkako laguntza eman zien, eta Estatutuaren aldeko botoa gaitzesgarria ez zela adierazi zuen, Estatutuaren aldeko botoa ematea bekatua zela aldarrikatzen zuten eskuindar batzuen aurrean. [[1936]]ko [[urriaren 14]]an, [[Burgos]]ko Defentsa Batzordeko [[Miguel Cabanellas|Cabanellas jeneralaren]] egozpen agindu batek eragotzi egin zion [[Erroma]]tik itzultzea, hara batzar batera joana baitzen.
Mateo Muxikaren izena, ezta [[Francesc d'Assís Vidal i Barraquer|Vidal i Barraquer]] eta [[Javier Irastorza]]renakrena ere, ez zen agertu [[1937]]ko [[uztail]]ean [[Espainia]]ko apezpikuek [[Francisco Franco|Francori]] emandako babesa azalduz munduko apezpikuei zuzendutako talde-gutunaren oinaldean. HarenBerak azaldu zuenez, ez zioten barkatu Hego Euskal Herriko Estatutuaren alde agertzea,<ref>{{Erreferentzia |abizena=Dronda |izena=Javier |data=2013 |izenburua=Con Cristo o contra Cristo: Religión y movilización antirrepublicana en Navarra (1931-1936)|url= |location=Tafalla |orrialdea=388|argitaletxea=Txalaparta |isbn=978-84-15313-31-1 |accessdate= }}</ref> eta haren elizbarrutia utzarazi zioten Cinnakoaren truke, etabaita gero [[LapurdiIpar Euskal Herria|Ipar Euskal Herri]]kora ihes egin eta [[Kanbo]]n finkatu zenere. Hor, [[David Jaime]] nafar iheslari errepublikazalearekin harremana izan zuen. [[1945]]ean, bere ''Imperativos de mi conciencia'' ospetsua argitaratu zuen eta, hor, apaiz [[abertzaletasun|abertzaleen]] defentsa sutsua egin zuen, «bidegabeki jazarri, laidoztatu, zigortu, ebatsi eta iraindutako» apaizak izan zirelako.
