Kriptografiaren historia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
kategoriak txertatu |
No edit summary |
||
1. lerroa:
'''[[Kriptografia|Kriptografiaren]] historia''' duela milaka urte hasi zen. Orain dela hamarkada gutxi arte kriptografia klasikoaren historia izan da — paper eta arkatz bidezko zifratze metodoak, edota mekanika sinplezkoak. [[XX. mende]] hasieran, [[makina]] mekaniko eta elektromagnetiko konplexuen asmakuntzak nahiz Enigma errotore makinak, zifratze
Kriptografiaren bilakaera zuzenki lotuta egon da [[Kriptoanalisi|kriptanalisiarenarekin]] ([[Kode sekretu|kode]] eta [[Zifratze algoritmo|zifratuak]] "hausteko" artea).
70. hamarkada arte, kriptografia segurua
== Kriptografia klasikoa ==
9. lerroa:
Kriptografiaren erabilera zaharrena Antzinako Egiptoko monumentuetako hieroglifikoetan aurki dezakegu (duela 4500 urte baino gehiago). Hala ere, ez dira komunikazio sekretuko saiakera gisa hartzen, misterioa, intriga eta baita entretenimendua ere lortzeko modutzat baizik. Kriptografiaren beste erabilera baten edo antzeko zerbaiten adibide dira. Beranduago hebreeraren jakintsu batzuek ordenatze mono-alfabetikoaren bidezko zifratzeak erabili zituzten (Atbash, esate baterako), agian k.a. [[K. a. 600eko hamarkada|600]]etik [[K. a. 500|500]]era. Erlijio idazketetan ere kriptografia oso erabilia izan da urte askotan, kultura gainartzailea edota autoritate politikoak ez iraintzearren. Horren kasu famatuenetakoa ‘666’ zenbakiarena da. Hau erreferentzia arriskutsu bat modu kriptografikoan ezkutatzeko modua izan daiteke; hainbat adituen ustetan [[Erromatar Inperioa]] edo seguruenik [[Neron]] enperadorea (eta horrela garai hartako Erroman zeuden politikak) adierazten ditu. Idatzi kristauen kasuan, kriptografiaren behar hau amaitu zen [[kristautasuna]] Inperioko erlijio ofizial bihurtu zenean, Constantino enperadorearekin.
[[Fitxategi:Skytala&EmptyStrip-Shaded.png|eskuinera|thumb|Eszitala, antzinako gailu kriptografikoa.]]
Grezia klasikoan ere kriptografiaren ezagutzak
[[India|Indian]] ere kriptografia erabiltzen zen. ''[[Kama Sutra]]''n, maitaleen artean komunikatzeko erabiltzea gomendatzen zen, horrela inork ezer jakin ez zezan.
== Erdi Aroko kriptografia ==
1000. urtearen inguruan
Babingtonen konspirazioan, [[Elisabet I.a Ingalaterrakoa]]ren erreinaldian hain zuzen ere, kriptografia, kriptanalisia eta agente eta mezulariek egindako traizioak, [[Maria I.a Eskoziakoa|Maria]], eskoziarren erreginaren exekuzioa ekarri zuen. Kriptografia eta
Ekialde Hurbil eta Europatik kanpo kriptografia atzeratuta egon zen
== Kriptografia 1800etik Bigarren Mundu Gerrara ==
Nahiz eta kriptografiak historia luze eta konplexua
Metodo matematikoak [[Bigarren Mundu Gerra]] aurreko garaian ugaritu ziren, eta
== Bigarren Mundu Gerrako kriptografia ==
[[Fitxategi:Enigma.jpg|eskuinera|thumb|293x293px|Alemania naziak erabilitako [[Enigma (kriptografia)|Enigma makina]].]]
Bigarren Mundu Gerran zifratze
Alemaniarrek Enigma zifratu errotatibozko makinaren aldaera ugari erabili zituzten. Marian Rejewskik, Poloniako Zifratze Bulegokoa, 1932. urtean armada alemaniarraren Enigma makina berreraiki zuen, matematika eta dokumentazio mugatua erabiliz. Hau kriptanalisiaren aurrerapen handiena izan zen mila urte baino gehiagotan.
38. lerroa:
[[Ameriketako Estatu Batuetako Itsas Armada|Ameriketako Estatu Batuetako Itsas Armadak]] Japoniar Armadako hainbat sistema kriptografiko hautsi zituen. Hala nola JN-25 sistemaren hausturak [[Midwayko gudua|Midwayko guduaren]] garaipena ekarri zuen. Bigarren Mundu Gerra baino lehenago ere armada estatubatuarreko SIS taldeak japoniarren segurtasun handiko sistema kriptografikoa haustea lortu zuten (Purple makina).
Militar alemaniarrek
== Kriptografia modernoa==
|