Elias Canetti: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Koro (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
Koro (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
10. lerroa:
Elias Canetti [[Ruse]]n jaio zen [[Bulgaria]]n, [[1905]]eko [[uztailaren 25]]ean.
 
Canetti harro zegoen bere arbaso sefadiekin[[sefardi]]ekin eta, urteak geroago, [[Nobel Saria]] jaso eta geroago, [[Cañete (Cuenca)|Cañete]]ko alkateari idatzi zion bere birraitona, aurreko mendean, handik gertu bizi izan zela esanez, ''Adrianópolis'' zeritzon italiar kolonian, alegia. Gero aldatuko zuen ''Cañete'' eta ''Canetti'' hartu haren ordez. Sendi osoa joan zen [[Bulgaria]]ra bizitzera eta han jaio zen Elias, baina [[ladino]] hizkuntza betirako geratu zitzaion odolean. [[Cañete (Cuenca)|Cañete]]ko alkateak bertako seme izendatu zuen erantzun bezala<ref>http://elpais.com/diario/1994/08/19/cultura/777247202_850215.html</ref>.
 
[[1912]]an aita hil eta gero, batetik bestera ibili ziren, amak [[adimen-gaitasun handiko haur]]ra ikusten baitzuen eta semea ahalik eta kultura ezberdin gehiagotan murgilarazten saiatu zen. 5 hizkuntza menperatu zituen eta [[Manchester]]ren bizi zen eta [[Londres]]en ere bai, [[1952]]an britainiar pasaportea betirako izan zuelarik. [[Frankfurt am Main]]en ere izan zen eta [[Zürich]]en ere bai, azken formazio urteak [[Viena]]n eman zituelarik<ref>http://elpais.com/diario/1994/08/19/cultura/777247202_850215.html</ref>. Hantxe biziko zuen [[Lehen Mundu Gerra]] eta, garai horretan, alemaniera hizkuntza nagusi bihurtzen joan zitzaion.
 
[[Zürich]]en eta [[Alemania]]n izan ondoren, [[Viena]]ra itzuli zen [[1924]]an Zientzia Kimikak ikasteko asmoz eta, [[1929]]an, graduatu zen; hala ere, zaletasun handiena literatura du eta horretan dihardu zuen [[Suitza]]n.
 
[[Viena]]n egon zen garaian, bere bizitzan eragin handia izango zuten jende asko ezagutu zuen. [[1934]]an, Venetia Toubner-Calderán, ''Veza Taubner'', idazlearekin ezkondu zen eta lehenengo obrak idatzi zituen: ''Hochzeit'' (''Ezkontza'') [[1932]]an idatzitako antzerkia, ''Die Komödie der Eitelkeit'' (''Harrokeriaren komedia'') [[1934]]an idatzitako antzerkia eta ''Die Blendung'' (''Dizdira'') [[1936]]an idatzitako eleberria. Veza Canetti [[1960]]an hilko zen eta senarrak ez zituen sekula bere idatziak argitaratu. Ez da denbora asko austriar editore batek Vienako egunkari batean argitaratu zituen testuak bildu eta ezagutzera eman zituela.
Vienan egin zituen ikasketak, eta 1938. urtean Londresa aldatu zen. [[1952]]an [[britainiar]] nazionalitatea hartu zuen. Genero-mota guztiak landu zituen (eleberria, saiakera, antzerkia), betiere, alemanez.
 
[[1938]]an, berriz, [[Kristal hautsien gaua]]ren ondoren, Canetti [[Londres]]era joan zen eta hiritartasuna lortu zuen han [[1952]]an. [[Erresuma Batua]]n, lanik ospetsuenetako bat landu zuen, ''Masse und Macht'' (''Masa eta boterea'') gertutik bizi izan zuen [[Alemania nazi]]aren eragina islatzen zuelarik<ref>http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1981/press.html</ref>.
 
Ez zen britainiarren pentsakera eta ohiturekin eroso sentitu eta kritiko izan zen herri horretako intelektualekin. Horrela erakusten du ''Partei unter den Bomben'' (''Festa Bonben Azpian'') lanean. Iris Murdoch britainiar idazlearen maitale izan zen eta errukirik gabeko argazkia egiten dio lan horretan.
Jatorri sefardiko familia merkatari baten semea izandakoa egungo Bulgarian bizi izan zen, 1911n Britainia Handiara lekualdatu zen arte, Manchesterrera hain zuzen ere; halaber, literatura unibertsalaren obra garrantzitsuenak hasi zen ezagutzen bertan. Txikitatik menperatu izan zuen bulgariera, alemaniera eta judu-gaztelaniera (bere autobiografian aipatzen duen bezala, haurtzaroarekin lotura sendoak dituen hizkuntza). Aita hil eta urte bat geroago familiak Vienara emigratu zuen, Lehen Mundu Gerra bizi izan zuen tokira. Austrian kokatu bezain laster alemaniera hizkuntza nagusi bihurtu zitzaion.
 
[[70eko hamarkada]]tik aurrera [[Zürich]]en joan zen berriro bizitzera. [[1971]]n, haren lehenengo emaztearen heriotzaren ondoren, Hera Buschor zaharberritzailearekin ezkondu zen eta alaba bat izan zuten.
Zürichen eta Alemanian izan ondoren, Vienara itzuli zen 1924an Zientzia Kimikak ikasteko asmoarekin eta 1929an graduatu egin zen; hala ere, bere jaidura handiena literatura zen; izan ere, hartan dihardu zuen Suitzan. Vienako egonaldiaren denboraldi horretan, Veza Taubnerrekin ezkondu zen eta lehenengo obrak idatzi zituen: "Ezkontza", "Harrokerien Komedia" eta "Auto de Fe". 1938an, Austriako "Kristal Hautsien Gaua" eta gero, Canetti Londresera joan zen eta bertan hiritartasun britaniarra lortu zuen 1952an. Britania Handian haren obra ospetsuenetako bat landu zuen, "Masa eta Boterea" (alemanieraz "Masse und Macht"); gainera, Alemania naziak garai hartan berarengan eragin handia izan zuelaren susmoa dago, oso gertutik bizi izan baitzuen. "Bonben Azpiko Festa" obran aipatzen duen bezala, adimen ingelesarekiko oso kritiko bihurtu zen, bertako pentsakera eta ohiturek deseroso sentiaraztea egiten baitzioten. Nobela horretan Iris Murdoch eleberrigile britaniarraren (maitalea izan zenaren) erretratu errukigabea idatzi zuen. 70. hamarkadatik aurrera Zürichen bizi izan zen berriz ere hil zen arte, 1994ko abuztuaren 14rarte hain zuzen ere.
 
[[1972]]an, Georg Büchner Saria jaso zuen, alemaniarren hizkuntzaren sari literario garrantzitsuena eta, [[1981]]ean, berriz, [[Literatur Nobel Saria]].
1971n, haren lehenengo emaztearen heriotzaren ondoren, Hera Buschor zaharberritzailearekin ezkondu zen, alaba bat izan zuenarekin. 1972an Georg Büchner Saria jaso zuen, alemaniarren hizkuntzaren sari literario garrantzitsuena, eta 1981ean Literatura Nobel Saria. Nobelaren eskura-ematean aipatu ziren fundamentuak Eliasen masen mugimenduen ikerketa eta herritartasun germaniarraren eta diktaduren basakeria ziren besteak beste. Canettiren obra pertsonalen sorta ezin izango da ezagutu 2024rarte, testamentuan eskatzen zuen bezala.
 
Elias Canetti [[Zürich]]en hil zen, [[Suitza]]n, [[1994]]ko [[abuztuaren 14]]an. Orduak eman zituen igande goiz hartan hilezkortasunaz ari zen entseguan lanean. Aukeratuta utzi zuen hilobia, [[James Joyce]]renatik gertu<ref>http://elpais.com/diario/1994/08/19/cultura/777247202_850215.html</ref>.
 
Canettiren obra pertsonalen sorta ezin izango da ezagutu 2024rarte, testamentuan eskatzen zuen bezala.
 
{{aipu|''...Hala eta guztiz hilezkor banintz, Goetheri esker izango litzateke...''<ref>http://elpais.com/diario/1981/10/16/cultura/372034805_850215.html</ref>}}
[[1981]]ean [[Literaturako Nobel Saria]] lortu zuen.
 
== Bibliografia ==