Kriptografiaren historia: berrikuspenen arteko aldeak

Kriptografiaren bilakaera zuzenki lotuta egon da [[Kriptoanalisi|kriptoanalisiarenarekinkriptanalisiarenarekin]] ([[Kode sekretu|kode]] eta [[Zifratze algoritmo|zifratuak]] "hausteko" artea). Frekuentzien analisiak historian eragina izan du birritan. Horrela Zimmermannen telegramak Estatu Batuak [[Lehen Mundu Gerra|Lehen Mundu Gerran]] sartzea ekarri zuen; eta Aliatuek Alemania naziaren mezu zifratuak irakurtzeak, Bigarren Mundu Gerra bi urte laburtu zuela esaten da.

Kriptografiaren erabilera zaharrena Antzinako Egiptoko monumentuetako hieroglifikoetan aurki dezakegu (duela 4500 urte baino gehiago). Hala ere, ez dira komunikazio sekretuko saiakera gisa hartzen, misterioa, intriga eta baita entretenimendua ere lortzeko modutzat baizik. Kriptografiaren beste erabilera baten edo antzeko zerbaiten adibide dira. Beranduago hebreeraren jakintsu batzuek ordenatze monoalfabetikoarenmono-alfabetikoaren bidezko zifratzeak erabili zituzten (Atbash, esate baterako), agian k.a. [[K. a. 600eko hamarkada|600]]etik [[K. a. 500|500]]era. Erlijio idazketetan ere kriptografia oso erabilia izan da urte askotan, kultura gainartzailea edota autoritate politikoak ez iraintzearren. Horren kasu famatuenetakoa ‘666’ zenbakiarena da. Hau erreferentzia arriskutsu bat modu kriptografikoan ezkutatzeko modua izan daiteke; hainbat adituen ustetan [[Erromatar Inperioa]] edo seguruenik [[Neron]] enperadorea (eta horrela garai hartako Erroman zeuden politikak) adierazten ditu. Idatzi kristauen kasuan, kriptografiaren behar hau amaitu zen [[kristautasuna]] Inperioko erlijio ofizial bihurtu zenean, Constantino enperadorearekin.

1000. urtearen inguruan frekuentzien analisiaren teknika garatu zen, ordezkapenezko zifratzeak hautsi ahal izateko; hau seguruenik Koranaren testu analisiaren ondorio izan zen, arrazoi erlijiosoengatik. KriptoanalisiarenKriptanalisiaren aurrerapen garrantzitsuena izan zen Bigarren Mundu Gerra arte.{{Erref behar}}

Babingtonen konspirazioan, [[Elisabet I.a Ingalaterrakoa]]ren erreinualdianerreinaldian hain zuzen ere, kriptografia, kriptoanalisiakriptanalisia eta agente eta mezulariek egindako traizioak, [[Maria I.a Eskoziakoa|Maria]], eskoziarren erreginaren exekuzioa ekarri zuen. Kriptografia eta honen erabilera okerrak [[Mata Hari|Mata Hariren]] exekuzioa ere ekarri zuten, eta baita [[Dreyfus afera|Dreyfusen kondena eta espetxeratzea]] ere.

== Kriptografia 1800tik1800etik Bigarren Mundu Gerrara ==

Nahiz eta kriptografiak historia luze eta konplexua eduki, XX. mendera arte zifratzerako ad hoc soluzioak eta kriptoanalisiakriptanalisia bakarrik garatu ziren. Azken honen eredu da [[Charles Babbage|Charles Babbagek]] [[Krimeako Gerra|Krimeako Gerraren]] garaian egindako lana, zifratu polialfabetikoen kriptoanalisikriptanalisi matematikoari buruz. Garai hartan kriptografiari buruzko jakintza arau orokorretan zetzan, hala nola, XIX. mendearen amaieran Auguste Kerckhoffsek kriptografiaren gainean egindako idatziak. [[1840ko hamarkada]]n [[Edgar Allan Poe]]k zifratuak hausteko metodo sistematikoak garatu zituen, eta erabilgarriak izan ziren [[Lehen Mundu Gerra]]n.

Metodo matematikoak [[Bigarren Mundu Gerra]] aurreko garaian ugaritu ziren, eta honen ondoren ere kriptografia eta kriptoanalisiakkriptanalisiak matematikoagoak bihurtu ziren. Hala ere, kriptografiaren erabilera ez zen arrunta bilakatu ordenagailu eta [[Internet|Interneten]] hedapena arte.

Alemaniarrek Enigma zifratu errotatibozko makinaren aldaera ugari erabili zituzten. Marian Rejewskik, Poloniako Zifratze Bulegokoa, 1932. urtean armada alemaniarraren Enigma makina berreraiki zuen, matematika eta dokumentazio mugatua erabiliz. Hau kriptoanalisiarenkriptanalisiaren aurrerapen handiena izan zen mila urte baino gehiagotan.

Militar alemaniarrek ere erabilera bakarreko koadernoa mekanikoki inplementatzeko saiakerak egin zituzten. Bletchley Parkek Fish zifratuak deitu zituen, eta Maz Newman eta bere lankideek lehen ordenagailua elektroniko digital programagarria sortu zuten, Colossus, kriptoanalisiarekinkriptanalisiarekin lagundu ahal izateko.