Donostiako pilotalekuak: berrikuspenen arteko aldeak

XVIII mendean "blean aritu" edo "ple" edo "pleka" (Larramendi 1745) izenez ezagutzen den pilota jokoa ageri da dokumentuetan. Hau paretaren bitartez jokatzen den "zeharkako pilota jokoa" da. XVIII mendean, "joko berria" da eta XIX mendean harrakastaarrakasta haundia hartzen du, bi arrazoiengatikarrazoirengatik. Pilota eta erreminten garapena eta bakarkako desafioen erakargarritasuna. Hau [https://es.wikipedia.org/wiki/Antonio_Pe%C3%B1a_y_Go%C3%B1i Antonio Peña y Goñi], konposatzaile, kritiko eta pilota afizionatuak idatzitako [http://www.memoriadigitalvasca.es/handle/10357/765 La pelota y los pelotaris] liburuan deskribatzen da, nola XIX mendeko Donostian gauzatu zen, aldaketaren eta pilotalekuen eraldaketaren arrazoietako bat. Pilotaleku berriak, Pilota plaza berriak eta Frontoien eraikitzeak.

Lehen adibide esanguratsua Ategorrietako Jai Alai pilota jokoa izena zuen, frontoia izangoizan zen. Eredugarria, etorkizunean eraikiko ziren beste askorentzako. [https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5290139 Espazio publikotik, espazio pribatura pasako zen pilota jokoaren espektakuloa]. Herri guztiek eraldatu zituzten herrietako pilota plazak, [http://www.ingeba.org/liburua/pelotafortificaciones.pdf herrietako pilotalekuak] (pg 82-91).

Joko zuzenak: Bi talde (3, 4 edo 5 jokalariko bi talde) aurrez aurre pilota plazan aritzen direnak. Helburua, pilota arerioaren eremuko atzeko lerrotik pilota igarotzea. Pilota plazaren eremuko alboetako lerroetatik, bote egin eta gero irteten bada, “arraia” markatzen da. Tantoak 15, 30, 40 eta Jokoa!. 30 era berintzenberdintzen dutenean "[http://www.academia.edu/4633722/Euskeraz_jo_ A dos]" esaten du epaile edo xaxariak. Jokatzen diren pelota joko modalitateak, "bote luzea" (errebote pareta gabe ([http://www.oficiostradicionales.net/es/rurales/guantero/pilotasoro.asp pilotasoroa]), batekin edo bi rekin), "guante laxoa" (errebote pareta gabe, batekin edo birekin), "errebotea" (errebote pareta batekin edo birekin), "blé"-an edo "pleka" esku huska, "blé" edo "pleka" errimintarekin (xistera edo joko garbi (punta volea), grand xistera edo zesta punta edo pala.

2.1-# Joko zuzenak: Bi bikote aurrez aurre, erraketa, xare, eskularru edo eskuz aritzen direnak, "jeu de paume-court paume" "trinquet", "tripot" edo "juego de pelota" (euskeraz pilota jokoa) izenez ezagunak diren espazio itziitxi eta estaliak. Egongela pribatuak, ''jeu de paume'' - ''court paume'' (XVI) ''gioco da palla'' edo "juego de pelota" izenez ezagunak, egon dela laukizuzen hauen ezaugarrietariko batzuk, sarea zutela erdian eta teilatuak, ikusleek eroso jokoa ikus zezaten. Teilatua lau edo bi ladeetan izan zezaketen. Ez dago erreferentzia zehatzik, baina hipotesi modura beste herrietan aurrekaririk badenezbada (Bastidako trinketa Behe Nafarroa, Artaxona, besteak beste). Gaur egun, [https://es.wikipedia.org/wiki/Trinquete_de_Gros_(San_Sebasti%C3%A1n) '''''Groseko trinketea'''''], Donostiako trinketerik zaharrena, eraldatuta badago ere, ikus daiteke oraindik.

Lehen jokoak eskuz, taldeka eta joko zuzen bezala ezagunak direnak aurki ditzakegu. Eremu irekitanirekietan "bote luzea" izenez ezaguna eta oinarriz "[https://es.wikipedia.org/wiki/Harpastum harpastum]" erroma garaiko taldeko pilota jokoa izan dezakeena. XVI mendean [[Pollone|Antonio Scaino]]k Venezian idatzi eta argitaratutako "Trattato di Gioco da Palla" aurki daiteke, pilota joko honen lehen tratatuan deskribatuta aurkitzen da. Bertan, Italia, Frantzia eta Gaztelako erreinuko lurraldeetan hedatuta zegoen "erret jokoa edo jokoen errege" bezala ezagutzen zen pilota jokoa deskribatzen da. [https://es.wikipedia.org/wiki/Tesoro_de_la_lengua_castellana_o_espa%C3%B1ola Cobarrubiasko Altxorrak] "juego de pelota" ren deskribapenean, kalean plazan edo trinketetan jokatzen zen pilota jokoa zela zehazten du, eta Zaldunek behar zuten prestakuntzan. XVI mendtik XVIII mende bitartean, pasaka eta bote luzea jokamoldeak dira zabalduenak, izen desberdinekin bada ere Europan zehar, lurraldearen arabera. Besteak beste, ''Jeu de paume'' Frantzian, ''Gioco da Palla'' Italian edo ''Juego de Pelota'' Gaztelako erreinuaren lurraldetan. Denak joko berbera deskribatzen dute, izen desberdinekin [https://www.iaak.uni-bonn.de/people/gillmeister Heiner Gillmeister] Filologian doktoreak bere lanean deskribatzen duen moduan. Gure lurraldean ezaguna izan zen [[:es:Perkain|Perkain]], pilota plazetako jokalari trebatua. Euskal Herrian XVIII mendean blé edo pleka izenez paretaren kontra jarduten zen pilota jokoa azaltzen da, deskribatuta, zenbait artxiboetako agirietan, batez ere, joko horretara aritzeko debekuetan. XIX mendean zehar , ble edo pleka jokoak harrakasta izaten du eta pilotalekuen eraldapena ekarriko du, pilota plazek, frontoia eraikiko dute. XIX mende bukaeran pilotaleku itxiak eraikiko dira, eta Espainiako penintsulako hiriburuetara zabalduko da Pilota Joko berriaren espektakuloa. Bertan enpresa gizonek, herrietako pilotariak, plazko jokoan trebatuak ziren pilotariak, profesionalizatu egingo dituzte, eta plazaz plaza ibiltzetik, frontoitik frontoira arituko dira diruaren truke. Lehen kirolari profesionalak XIX mende bukaeran. [[:es:Indalecio_Sarasqueta|Txikito de Eibar ,]] [http://hemeroteca.abc.es/cgi-bin/pagina.pdf?fn=exec;command=stamp;path=H:%5Ccran%5Cdata%5Cprensa_pages%5CMadrid%5CBlanco%20y%20Negro%5C1894%5C189406%5C18940616%5C94J16-008.xml;id=0005424668 Chiquito de Abando],. Eraikin eta espektakulo berri horren lehen adibidea Donostiako Ategorreitako Jai Alai edo Aldamarko Beti Jai izango zirelarik, besteak beste, arrakasta horren iturburuak.