Italia: berrikuspenen arteko aldeak

Italiaren historia oso aberatsa da, Mendebaldeko zibilizazioan eragin handia izan zuten kulturek bertan izan zutelako sorleku eta erdigunea. Besteak beste, [[etrusko]]ek, [[antzinako Erroma|erromatarrek]] eta [[grezia]]rrek ere eragin handia izan zuten bertan. [[Erdi Aroa]]n ere garrantzitsua izan zen, [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza Katolikoaren]] egoitza zelako. Erakunde haren boterea erabatekoa izan zen, [[XIX. mendea|XIX. mendera]] arte Italiako penintsularen erdialde osoa [[Aita santu|Aitaaita Santuensantuen]] agintearen menpe egon baitzen. [[Pizkundea]] eta [[Aro Modernoa]]n, Italiako gainerako lurraldeak hiri-estatutan banaturik egon ziren. Italiar nazionalistek gogor borrokatu ziren [[Italiaren bateratzea|herrialdea bateratzeko]]. 1870ean sartu ziren Erroman eta [[Aita Santuen Lurraldea|Elizaren Estatuak]] deuseztatu zituzten.

[[Paleolito]] garaiko aztarnek (duela 100.000 urte inguru) gaur Italia den lurretan gizona bizi izan zela frogatzen dute. [[Burdin Aro]]ko herriak ([[retiar]]rak, [[ligure]]ak eta [[etruriar]]rak) [[indoeuropar]]ra ez zen hizkuntza batez mintzatzen ziren. K.a. 2.000-1.000 urte bitartean herri indoeuroparrak[[indoeuropar]]rak sartu ziren oldetan ([[osko]]ak, [[umbriar]]rak, [[iliriar]]rak eta [[zelta]]k) Italiako penintsulan, eta bertakoekin nahasi ziren. Antzinako herri haietatik etruriarrak nabarmendu ziren, [[Tiber]] eta [[Po]] ibaien arteko lurraldea bere mendean izan baitzuten. Halaber, K.a. 1.000 urte inguruan, greziar itsasgizonek koloniak sortu zituzten hegoaldean: [[Sirakusa|Siracusa]], [[Agrigento]], [[Catania]], [[Tarento]], [[Ischia]], etab. [[K. a. 753]]. urtean sortu zen Erroma, eta etruriarren mendean egon ondoren, askatasuna lorturik, beste lurralde batzuk beretzen hasi zen; [[K. a. II. mendeanmende]]an [[italiar penintsula]] oso osorik berea zuen.

[[Erromatar Inperioa]] desegin zenean (476. urtean), [[ostrogodo]]ak sartu ziren Italiako penintsulan. VI. mendearen erdialdera [[Bizantzio]]ko [[Justiniano I.a]] enperadorearen gudarosteek ostrogodoak menderatu zituztelarik, haren inperioaren exarkerri bilakatu zen Italia, [[Ravenna|Ravena]] hiriburu zuela. Handik urte gutxira, 586tik[[586]]tik aurrera, [[lombardialombardiar]]rrekrek herrialde haren iparraldea hartu zuten. Alabaina, bizantziarrek kostaldeko lurralde askotan segitu zuten. Lombardiarren eta bizantziarren arteko borroketan Erromako aita santuek zuhur jokatu zuten, oreka bilatu nahian, eta bien bitartean haren ahalmen politikoa eta militarra gero eta handiagoa bihurtu zen. Hala, VIII. mendean, [[franko (argipena)frankoak|frankoek]] aita santuaren gudarosteekin bat eginik lombardiarrak menderatu zituzten. [[800]]. urtean [[Germaniako Erromatar Inperio Santua|Inperio Santua]] sortu zen, Europari politikan eta erlijioan egitura berria eman ziona, [[Leon III.a]] Aitaaita Santuaksantuak [[Karlomagno]] enperadore izendatu zuenean (''ik''. Germaniako Erromatar Inperio Santua). Bestalde, arabiarren ahalmena gero eta handiagoa zen Mediterraneoan: Sizilia musulmanen mendean egon zen IX-XI. mendeetan, eta [[846]]. urtean Erroma sakailatu zuten.

[[Fitxategi:Marco Polo - costume tartare.jpg|thumb|200px|right|<small>[[Marco Polo]], [[XIII. mende]]ko [[Veneziako Errepublika|veneziar]] esploradorea</small>]]
XI. mendearen lehen urteetan, Aitaaita Santuensantuen eta enperadorearen arteko tirabirak areagotu ziren, eta horren ondorioz Italiako [[feudo]]ak gero eta ahulago bihurtu ziren; aldiz, itsasaldeko hiriak eta merkataritzara emanak zirenak indartu egin ziren. Hain zuzen, Italiako Erdi Aroko ezaugarrietako bat hiri horien arteko guduak eta liskarrak dira (guelfoak eta [[gibelino]]ak). XIV. mendean, iparraldean, estatu txikiak sortu ziren, hiri nagusiak (Milan, Turin, Verona, Venezia, Florentzia) ahulenak beretzen hasi zirenean.