Iruñea: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
30. lerroa:
Herritarrei ''iruindar'' esaten zaie; edota, maila apalagoan eta gizonezkoei baino ez, ''iruinxeme''.<ref name=Euskaltzaindiaren155araua />
== Etimologia ==
Hiriak euskara batuan ''Iruñea'' du izena, Euskaltzaindiak hala arautu baitu.<ref name=Euskaltzaindiaren155araua /> Udalak, ordea, beste bi hauek ditu onartuak izen ofizialtzat: ''Pamplona'' [[gaztelania]]z eta ''Iruña'' [[euskara]]z.
39. lerroa:
== Geografia ==
===
[[Iruñerria]] eskualdean dago. Mugakideok ditu: [[Berriozar]], [[Antsoain]] eta [[Ezkabarte]] iparraldean; [[Berriobeiti]] ipar-mendebaldean; [[Ezkabarte]], [[Atarrabia]] eta [[Burlata]] ipar-ekialdean; [[Orkoien]] eta [[Oltza zendea]] mendebaldean; [[Atarrabia]], [[Burlata]] eta [[Aranguren]] ekialdean; [[Barañain]] eta [[Zizur Nagusia]] hego-mendebaldean; [[Zizur Zendea|Zizur]] eta [[Galar (udalerria)|Galar]] hegoaldean; eta azkenik, [[Aranguren]] hego-ekialdean.▼
{{Kokapen geografikoa▼
|width = auto▼
|Erdigunea = Iruñea▼
|Iparraldea = [[Berriozar]], [[Antsoain]] eta [[Ezkabarte]] ▼
|Ipar-ekialdea = [[Ezkabarte]], [[Atarrabia]] eta [[Burlata]]▼
|Ekialdea = [[Atarrabia]], [[Burlata]] eta [[Aranguren]]▼
|Hego-ekialdea = [[Aranguren]]▼
|Hegoaldea = [[Zizur Zendea|Zizur zendea]] eta [[Galar (udalerria)|Galar]]▼
|Hego-mendebaldea = [[Barañain]] eta [[Zizur Nagusia]] ▼
|Mendebaldea = [[Orkoien]] eta [[Oltza zendea]]▼
|Ipar-mendebaldea = [[Berriobeiti]]▼
}}▼
[[Itsas maila]]tik 449 metro gorago dago. [[Arga]] ibaiak inguratzen du. Eta inguruetan ditu mendi hauek: Izaga (1.353 m), [[Ezkaba (mendia)|Ezkaba]] (892 m), Campamento (528 m), Badostaingo kaskoak (590 m), Taxoare (668 m), Gazolatz (534 m), Errakobide (466 m), Santa Lutzia (470 m) eta Cascajo (450 m).
=== Klima ===
Iruñeak klima ozeaniko eta klima mediterraneoaren arteko trantsizioko klima du. [[Köppen klima sailkapena]]ren arabera klima ozeaniko epela (''Cf2b'') da. Prezipitazio ugariak dira (urteko batez bestekoa 762 mm ingurukoa) eta urte urte guztian zehar banatuak. Hilabete lehorrenak [[uztail]]a eta [[abuztu]]a dira. Tenperaturei dagokienez, batez bestekoa 12,4 °C da, maximoa 20,7 °C abuztuan, eta minimoa 4,8 °C [[urtarril]]ean.<ref name=meteonavarra/> Erliebe laua dela eta, ipar-ekialdeko haizeek erraz astintzen dute gunea.
195 ⟶ 180 lerroa:
* [[Zitadela-Takonera]]
|}
=== Udalerri mugakideak ===
▲[[Iruñerria]] eskualdean dago. Mugakideok ditu: [[Berriozar]], [[Antsoain]] eta [[Ezkabarte]] iparraldean; [[Berriobeiti]] ipar-mendebaldean; [[Ezkabarte]], [[Atarrabia]] eta [[Burlata]] ipar-ekialdean; [[Orkoien]] eta [[Oltza zendea]] mendebaldean; [[Atarrabia]], [[Burlata]] eta [[Aranguren]] ekialdean; [[Barañain]] eta [[Zizur Nagusia]] hego-mendebaldean; [[Zizur Zendea|Zizur]] eta [[Galar (udalerria)|Galar]] hegoaldean; eta azkenik, [[Aranguren]] hego-ekialdean.
▲{{Kokapen geografikoa
▲|width = auto
▲|Erdigunea = Iruñea
▲|Iparraldea = [[Berriozar]], [[Antsoain]] eta [[Ezkabarte]]
▲|Ipar-ekialdea = [[Ezkabarte]], [[Atarrabia]] eta [[Burlata]]
▲|Ekialdea = [[Atarrabia]], [[Burlata]] eta [[Aranguren]]
▲|Hego-ekialdea = [[Aranguren]]
▲|Hegoaldea = [[Zizur Zendea|Zizur zendea]] eta [[Galar (udalerria)|Galar]]
▲|Hego-mendebaldea = [[Barañain]] eta [[Zizur Nagusia]]
▲|Mendebaldea = [[Orkoien]] eta [[Oltza zendea]]
▲|Ipar-mendebaldea = [[Berriobeiti]]
▲}}
== Historia ==
218 ⟶ 219 lerroa:
'''[[Lezkairu]]''' Iruñeko zabalgunearen luzapentzat planteaturiko auzo berria da. Proiektuak [[Arrosadia]] Iruñearekin hobeto integratzeko asmoarekin eta hiriaren hegoaldeko komunikabideak hobetzeko asmoarekin sortu zen. Auzo berriaren eraikitze lanak [[2007]]. urtean hasi ziren eta guztira 6.000 etxebizitza inguru eraikiko dira.
[[Industria]]gune garrantzitsua da, batez ere automobilen ([[Volkswagen AG|Volkswagen]]-en lantokia), haize-erroten eta haragi-prestaketen industria handiak dituelako. Hiria bere mugez kanpo haztearekin batera, gaur egun enpresa gehienak [[Iruñerria|Iruñerriko]] gune metropolitarrean kokatuta geratu dira. Gainera, [[Nafarroa Garaia|Nafarroako]] hiriburuaren inguruan, hainbat industrialde eta enpresa sortu dira, teknologia berrien eta airesorgailuen alorrekoak, medikuntzaren ingurukoak, eta abar.▼
Iruñeko udalerriaren mugetan dauden industrialdeak bi dira:▼
* Agustinos industrialdea▼
* Landaben industrialdea▼
=== Merkataritza ===▼
Hiriaren erdigunean eta auzoetan ehunka denda daude, jangaiak, arropa, zerbitzuak eta beste hainbat gauza eskaintzen dituztenak. Horrez gain, hiriaren inguruan, bi merkataritza-gune eraiki dira [[2000]]. urtetik aurrera, [[Itaroa]] eta [[Morea (merkataritza-gunea)|Morea]].▼
== Demografia ==
257 ⟶ 247 lerroa:
* [[Arrotxapea]] % 13,3
==
▲[[Industria]]gune garrantzitsua da, batez ere automobilen ([[Volkswagen AG|Volkswagen]]-en lantokia), haize-erroten eta haragi-prestaketen industria handiak dituelako. Hiria bere mugez kanpo haztearekin batera, gaur egun enpresa gehienak [[Iruñerria|Iruñerriko]] gune metropolitarrean kokatuta geratu dira. Gainera, [[Nafarroa Garaia|Nafarroako]] hiriburuaren inguruan, hainbat industrialde eta enpresa sortu dira, teknologia berrien eta airesorgailuen alorrekoak, medikuntzaren ingurukoak, eta abar.
▲Iruñeko udalerriaren mugetan dauden industrialdeak bi dira:
▲* Agustinos industrialdea
▲* Landaben industrialdea
▲=== Merkataritza ===
▲Hiriaren erdigunean eta auzoetan ehunka denda daude, jangaiak, arropa, zerbitzuak eta beste hainbat gauza eskaintzen dituztenak. Horrez gain, hiriaren inguruan, bi merkataritza-gune eraiki dira [[2000]]. urtetik aurrera, [[Itaroa]] eta [[Morea (merkataritza-gunea)|Morea]].
== Politika eta administrazioa ==
{{sakontzeko|Iruñeko Udala|Iruñeko alkateak }}
[[Joseba Asiron]] ([[Euskal Herria Bildu]]) da Iruñeko alkatea 2015eko ekainaren 13tik. [[UPN]]k eskuratu zituen boto gehien, baina Geroa Bai, Aranzadi eta Izquierda-Ezkerra alderdian botoei esker lortu zuen Asironek alkatetza.
370 ⟶ 371 lerroa:
== Azpiegiturak ==
===
====
{| {{taulapolita}}
!bgcolor=blue colspan=20 style="color:white;"|Iruñeko errepide sarea<ref>[http://www.cfnavarra.es/webgn/sou/instituc/da/carreteras/Nueva%20denominacion/pag1234.pdf Nafarroako gobernua, herrilanen saila]</ref>
398 ⟶ 399 lerroa:
|}
====
{{Sakontzeko|Iruñeko bidegorria}}
Iruñeak gaur egun 64 kilometro bidegorri sarez hornituta dago. Hauetatik, 20 [[Iruñeko ibai parkea]]ri dagozkio. Gainera, bost txirrindula alokairu gune daude Iruñeatik sakabanatuta. Azkenik, aipatu beharra dago, espero dela [[2013]]. urterako 41 kilometro gehiago txertatzea hirian eta beranduagorako, 15 alokairu puntu gehiago jartzea.
406 ⟶ 407 lerroa:
=== Autobusa ===
{{sakontzeko|Iruñeko autobus geltokia}}▼
'''Iruñeko autobus geltokia''' Iruñea hiriko autobus geltoki nagusia da, Ianguas eta Miranda kalean kokatua. [[2007]]ko [[azaroaren 9]]an inauguratu zen, bi urteko eraikuntza lanen ostean.▼
Lurpeko geltoki berriak guztira hiru solairu dauzka. Kanpoaldean lurpean geltoki bat dagoela adierazten duen bakarra, autobus eta kotxeen sartu irtenerako eraiki den arrapal da. 35.000 metro karratuko gune berdeen azpian eraikia, geltokiak 28 autobusentzako nasak dauzka (behar izanez gero beste 24 autobusentzako tokia dagoelarik). Autobusentzako dartsena honen berezitasun nagusia daukan forma biribila da.▼
Iruñean geltokia duten [[Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioa]]ren lineak, honakoak dira:
488 ⟶ 494 lerroa:
|----
|}
▲{{sakontzeko|Iruñeko autobus geltokia}}
▲'''Iruñeko autobus geltokia''' Iruñea hiriko autobus geltoki nagusia da, Ianguas eta Miranda kalean kokatua. [[2007]]ko [[azaroaren 9]]an inauguratu zen, bi urteko eraikuntza lanen ostean.
▲Lurpeko geltoki berriak guztira hiru solairu dauzka. Kanpoaldean lurpean geltoki bat dagoela adierazten duen bakarra, autobus eta kotxeen sartu irtenerako eraiki den arrapal da. 35.000 metro karratuko gune berdeen azpian eraikia, geltokiak 28 autobusentzako nasak dauzka (behar izanez gero beste 24 autobusentzako tokia dagoelarik). Autobusentzako dartsena honen berezitasun nagusia daukan forma biribila da.
==== Iruñeko tranbia ====
499. lerroa:
'''Iruñeko tranbia''' [[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Gobernuko]] garraio sailak proposaturiko proiektua izan zen. [[2008]]ko [[maiatz]]ean, eraikitzeko kostu handia dela eta, proiektua bertan behera geratu zen.<ref>[http://www.diariodenavarra.es/videos/index.asp?sec=2&id=2008060417434805&vId=aHR0cDovL3d3dy5kaXJlY3RhLnR2L0RETl9BY3R1YWxpZGFkLzIwMDgwNjA0LzIwMDgwNjA0X3RyYW52aWFfY2Fyby5mbHY-&pId= Canal 6 Navarraren bideoa.]</ref>
===
{{Iruñeko zubiak}}
===
* Arlo pribatuan: [[Nafarroako Unibertsitatea Klinika|Nafarroako Klinika Unibertsitarioa]] eta honekin lotutako [[CIMA]] (''Centro de Investigación Médica Aplicada'').
* Arlo publikoan: [[Nafarroako Ospitalea]] eta [[Virgen del Camino Ospitalea]], bat eginda [[2010]]etik Nafarroako Ospitalegunea edo ''Complejo Hospitalario de Navarra'' osatzen dutenak.
547. lerroa:
* '''G eredua''': Ikasgai guztiak erdaraz.
* [[Egunkari]]ak: gaztelaniaz, ''[[Diario de Noticias]]'' eta ''[[Diario de Navarra]]''.
* Irrati kateak: euskaraz, [[Eguzki Irratia|Eguzki irratia]] eta [[Euskalerria irratia]].
688. lerroa:
* [[Iruñeko zitadela|Zitadela]]: Berpizkunde estiloko eraikin militar erraldoia, [[Filipe II.a Espainiakoa]]k [[1571]]an eraikiarazia.
===
{{Iruñeko parkeak}}
719. lerroa:
* [http://www.sanfermin.com/index.php/eu/ San Fermin Jaietako webgunea] {{eu}} {{es}} {{en}}
{{Iruñerriko herrien aurkibidea}}
{{Nafarroa Garaiko udalerri aurkibidea}}
| |||