Orti Gartzeitz: berrikuspenen arteko aldeak

| izena = Orti I.a GartzezGarzeitz

| ondorengoa = [[Antso I.a GartzezGarzeitz]]

'''Orti I.a GartzezGarzeitz'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> (?- [[circa|c.]] 922) [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] buruzagia izan zen (870/882-905), [[Aritza leinua]]ren azkena hain zuzen ere. Kronikariek {{lang-ar|فرتون&nbsp;بن&nbsp;غرسية}}, ''Furtūn ibn Gharsiya'', zioten. Ezizentzat izan zuen lehenik ''Begibakarra'' ({{lang-ar| باﻻنقر}}, ''al-Anqar''), eta geroago ''Monjea''.

860. urtean [[Muhammad I.a Kordobakoa]]k [[Iruñea]] inbaditu ondoren, [[Milagro]]n Orti atxilotu eta preso eraman zuten emirerriaren hiriburura.<ref name= "Mar">{{erreferentzia|abizena= Martínez Díez|izena= Gonzalo|izenburua = Sancho III el Mayor Rey de Pamplona, Rex Ibericus| urtea = 2007|argitaletxea = Marcial Pons Historia|lekua = Madril |isbn = 978-84-96467-47-7 |orrialdea= 21-23}}</ref> Haraino, [[Oneka Orti|Oneka Ortitz]] bere alabarekin joan zen. Hau islamera aldatu eta [[Kordobako emirerria|Kordobako emirra]] izango zen [[Abdulah I.a Kordobakoa|Abd Allah]] ezkondu eta Muhammad semea izan zuen.

Adituek Gartzea Enekoitzen heriotzaren dataz eztabaidatu dute, bere erreinaldiaren azken urteei buruzko iturririk ez daudelako. Batzuen ustez, 870. urtetik 880. urtera (Orti GartzezenGarzeitzen itzulia), [[Gartzea SemenezSemeroitz]], [[SemenoSemero GartzezGarzeitz]] semea ([[SemenoSemero leinua]]), Iruñeko erregeordea zela ematen du. Hala ere, ez daude hau egiaztatzen duen iturririk. Sánchez Albornozek, berriz, semea jaioterrira itzuli zenean oraindik bizirik zegoela zioen.<ref name= "SanchezAlbornoz">{{erreferentzia|egile1-lotura=Claudio Sánchez Albornoz|abizena= Sánchez Albornoz |izena= Claudio |izenburua=Problemas de la historia Navarra del siglo IX |aldizkaria= Vianako Printze erakundea |alea= 20 |orrialdea= 5-62 |urtea= 1959}}</ref> Teoria hau jarraituz, litekeena da Balpardak aipaturiko tradizioa fidagarria izatea: Gartzeak Umar ibn Hafsunekin batera [[Oibar]] aldean 882 borrokatu eta iruindar buruzagia bertan hil zen (nahiz eta bere adina, 84 urte, neurriz gainekoa izan).<ref name="Menendez">{{erreferentzia|abizena1 = Menéndez Pidal|izena1 = Ramón|egile1-lotura = Ramón Menéndez Pidal|bilduma = Historia de España |liburukia= VII |alea= 2 |izenburua= La España Cristiana de los Siglos VIII al IX (718 - 1035). Los Núcleos Pireneicos, Navarra, Aragón, Cataluña |urtea = 1999|lekua = Madri| argitaletxea= Editorial Espasa-Calpe S.A.|isbn= 84-239-8913-5| orrialdea= 104-105}}</ref> Tradizio honen arabera, Banu Qasitarren familia buruzagietako batek, [[Mohamed ibn Lope|Muhammad ibn Lubb]]ek, bere familiaren aurka oldartu eta [[Zaragoza]], [[Valtierra]], [[Tutera]] eta Deioko Donezteberaino handitu zituen bere jabetzak. Iruindarren eremuetan sartu eta Gartzea Enekoitz erregearen aurka borrokatu zen. 882. urtean, Oibarko gaztelua suntsitu egin zuen, eta gaur egun gotorlekutik ezer ez da geratzen, gaztelua zegoen lekuari "inguraketa" deritzo.

Bere erreinaldiari buruz apenas ez dugu ezer ezagutzen baina litekeena da bai Kordobako emirren armadaren razziek bai [[Banu Qasi]] familiak Iruñea zenbait aldiz erasotzea. Erregeak oso gustukoa omen zuen [[Leire]]ra joatea eta monasterioari [[dohaintza]] asko egin zituen. Orduan Eneko GartzezGarzeitz aritu zen erregeorde.<ref>{{erreferentzia|abizena = Clavería Arza|izena = Carlos|izenburua = Historia del Reino de Navarra|urtea = 1971|lekua = Iruñea|argitaletxea= Editorial Gómez|oclc = 2003168 |orrialdea= 43}}</ref>

Banu Qasi leinuak, emirrarekin izandako lehengo liskarrak ahaztuak, [[Islam]]era bilakatu-berri moduan jokatu zuten bere antzinako aliatuak ziren aritzatarrak erasotzeko. Hala ere, Orti GartzezGarzeitz berriro [[Banu Qasi]]ko [[Lope ibn Mohamed|Lubb ibn Muhammad]] harremanetan itzuli zenean, [[Alfontso III.a Leongoa|Alfontso III.a Asturiaskoak]] eta Pallarseko kondeak [[905eko Iruñeko estatu kolpea|estatu kolpea]] antolatu zuten, [[Antso I.a GartzezGarzeitz]] ([[Gartzea SemenezSemeroitz]] antzinako erregeordearen semea<ref>{{Erreferentzia| abizena= Landa El Busto, |izena= Luis |izenburua= Historia de Navarra, una identidad forjada a través de los siglos |argitaletxea=[[Nafarroako Gobernua]] |isbn= 84-235-1935-X |kapitulua= VI}}</ref><ref name= "Mar"/>) errege berria izendatzeko.

* Eneko Ortitz. [[Gartzea SemenezSemeroitz]]en alaba Antsa ezkondu eta [[Rodako kodexa]]ren arabera Orti, Auria eta Lope Enekoitz izan zituzten seme-alabak. Orti Enekoitz Gartzea, Eneko eta Antsa Ortitzen aita izan zen.

* AznarAzeari Ortitz. Ez zuen ondorengo ezagunik.

* Berasko Ortitz. Rodako kodexaren arabera hiru seme-alaba izan zituen: SemenaSemera [[Gartzea SemenezSemeroitz]]en semea zen Eneko GartzezGarzeitz, 900. urte inguruan Iruñeko gobernadorea izan zena<ref name="Menendez"/> Tota Beraskoitz, Eneko Manzones ezkondu zuena; eta Antsa Beraskoitz, Garindo SemenezSemeroitz ezkondu zuena.

* [[Oneka Orti|Oneka Ortitz]], ziur aski 847an jaioa. Lehendabizikoz, [[Kordoba]]ko emirra izango zen [[Abd Allah I.a Kordobakoa|Abd Allah]] ezkondu zuena. Bigarrenez, Onekak bere lehengusua [[AznarAzeari AntsoSanoitz Larraungoa]] ere ezkondu zuen eta [[Tota AznarAzearitz]], [[Antso I.a GartzezGarzeitz]] ezkondu zuena, eta Antsa AznarAzearitz, [[SemenoSemero GartzezGarzeitz]] ezkondu zuena, izan zituen alabak. Era berean, [[Abd ar-Rahman III.a]] kalifaren amama izan zen.

{{bizialdia||920ko hamarkadako|GartzezGarzeitz, Orti I.a}}