Argentina: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
«Smartin.JPG» fitxategiaren ordez «José_de_San_Martín_(retrato,_c.1828).jpg» jarri da (eragilea: CommonsDelinker; arrazoia: File renamed: File renaming criterion #2: To change from a meaningless or amb |
tNo edit summary |
||
45. lerroa:
[[1816]]an [[Espainiar Inperio]]tik askatu eta independentzia eskuratu zuenetik, kontserbadoreen eta liberalen arteko eta aginpide militar eta zibilen arteko barne gatazka gogorrak bizi izan ditu. Aberastasun natural eta baliabide ugariko herrialdea denez, eta atzerriko inbertsio handiak jaso izanari esker, nekazaritza modernoa eta industria askotarikoa dauzka. [[Bigarren Mundu Gerra]]z gero militarren diktadurapean egon zen, harik eta [[1983]]an hauteskunde demokratikoak egin ziren arte.
== Historia ==▼
{{sakontzeko|Argentinako historia}}▼
=== Konolaurreko garaia ===▼
Argentinan aurkitutako gizakien lehenengo aztarnak K. a. 11.000 urtekoak dira. K. a. lehen milurtekoan, [[arto]]an oinarritutako zibilizazioak Andeetako aldean (Santa María, Huarpes, Diaguitas, Sanavirones, besteak beste) garatu ziren.▼
[[1480]]an, [[Inka Inperioa]]k, [[Pachacútec]] enperadorearen agintaldian, egungo Argentinako ipar-mendebaldea konkistatu zuen. Ipar-ekialdean, [[guarani]]arrek [[juka]]n eta [[patata]] gozoan oinarritutako kultura garatu zuten. Erdialdea eta hegoaldea (Panpak eta [[Patagonia]]) kultura nomaden menpe egon ziren, harik eta [[XVII. mendea]]n [[maputxe]]ek batu zituzten arte.▼
=== Espainiaren menpe ===▼
[[Fitxategi:Buenos_Aires_(Aldus_Verthoont,_ca_1628).jpg|thumb|right|250px|<small>Buenos Airesko ikuspegia, [[1628]] aldean</small>]]▼
[[1536]]. urtean hasi zen espainiarren konkista. [[Pedro de Mendoza]]k [[Buenos Aires]] hiria sortu zuen, baina indiarrekin harremanik ez zutelako eta haien erasoak etengabeak zirelako, utzi egin behar izan zuten luze gabe. [[Potosi]]ko zilar meatzeak aurkitzeak, ordea, [[Río de la Plata]] alderako joera areagotu egin zuen eta Argentina iparraldea (Chaco, Río de La Plata) [[Peruko Erregeorderria]]ren mendeko lurralde bihurtu zen. [[Juan de Garay]]k bigarren aldiz sortu zuen Buenos Aires [[1580]]. urtean.▼
Erregeordetza eskuratu bitartean ([[1776]]), Argentinako espainiar kolonoek bi eginkizun izan zituzten: bertako herriei nagusitzeko gerra egin eta Mar del Platara inguratu ziren talde frantses, ingeles eta holandarrei, eta iparraldetik erasoan ari ziren kolono portugaldarrei aurre egin. 1776. urtean [[Río de la Platako Erregeorderria]] sortu zen, Perukotik bereizi eta eginbide kolonialistak hobeto gauzatzeko asmoz. Independentziaren aldeko lehen urratsa izan zen, ordea, hura: metropoliak ezarritako monopolioak haserre bizia piztu zuen bertako kolonoen artean eta, Ingalaterrak lagunduta, askatasunaren aldeko mugimendua sortu zen. [[1806]]an eta [[1807]]an, [[Britainiar Inperioa]] Buenos Aires hartzen saiatu zen, baina kreolek bi erasoei aurre egin zieten arrakastaz.▼
=== Independentzia ===▼
[[Fitxategi:José de San Martín (retrato, c.1828).jpg|thumb|right|200px|<small>[[José de San Martín]]</small>]]▼
[[1810]]eko [[maiatzaren 25]]ean, [[Napoleon Bonaparte|Napoleonek]] [[Fernando VII.a Espainiakoa|Fernando VII.a]] erregea tronutik kendu zuelako zurrumurrua zabaldutakoan, [[Buenos Aires]]ko hiritarrek, egoeraz baliatuta, erregeordea egotzi eta altxamendu batzorde bat sortu zuten. Batzordeak «Provincias unidas del Río de la Plata» direlakoen independentzia aldarrikatu zuen.▼
[[1816]]an, Belgrano eta San Martin jeneralak espainiarren gudarosteei nagusitu zitzaizkien eta Argentinaren burujabetasuna lortu zuten. Independentziaren aldarrikapen ofiziala 1816ko [[uztailaren 9]]an egin zen [[Tucumán]]en. [[1817]]an, [[José de San Martín]] jeneralak [[Andeak]] zeharkatu zituen, [[Txile]] eta [[Peru]] askatzeko. Horrela, Espainiaren mehatxua betiko uxatu zen.▼
Baina XIX. mendean Argentina bat egitearen aldekoen ([[gaztelania]]z: ''Unitarios'') eta probintzietako autonomisten ([[gaztelania]]z: ''Federales'') arteko borroka izan zen nagusi. [[Juan Manuel de Rosas]]en diktadura zentralistak ([[1829]]-[[1852]]) ezarri zituen Argentinako estatuaren oinarriak. Diktadura kendu ondoren, [[1853]]an Santa Feko kongresuak konstituzio federala onartu zuen.▼
=== Estatu burujabea ===▼
Atzerriko inbertsioek zein [[Europa]]ko immigrazioak nekazari-teknika modernoak ekarri zituzten. [[1880ko hamarkada]]n, ''Basamortuko Garaipena'' delakoak hegoaldeko Panpetan eta Patagonian bizi ziren tribuak suntsitu zituen. [[1880]] eta [[1930]] bitartean, Argentinak esportazioan oinarritutako ekonomia sendoa garatu zuen, eta herrialdeko populazioa zazpi halakatu zen. Garapen ekonomikoak eta immigrazioak areagotu egin zuten Buenos Aires hirialde guztiz jendeztatuaren eta gainerako Argentinaren arteko gatazka. Lanbide liberalei lotutako burgesiak eta langileriak gero eta indar handiagoa hartu zuten hiri nagusian, baina aginpide ekonomikoak eta politikoak militarren eta lur sail handien jabeen esku segitu zuen.▼
[[1916]] arte, kontserbadoreek menderatu zuten Argentinako politika. 1916. urteko lehen hauteskunde orokorretan alderdi erradikaleko [[Hipólito Yrigoyen]] nagusitu zen; handik aurrera, burgesia liberal nahiz oligarkikoa (''aristokrazia'') izan zen gobernuan, Argentinako politikan beti izan diren militarren begiradapean. [[1930]]. urtean [[José Félix Uriburu]] jeneralak emandako estatu kolpeak boteretik kendu zuen Yrigoyen eta gobernu militarren garaia zabaldu zuen.▼
[[Fitxategi:Juan Peron con banda de presidente.jpg|thumb|right|200px|<small>[[Juan Perón]] presidentea 1946an</small>]]▼
[[Oligarkia]]koen esanei loturik eta gainbeherako egoera ekonomikoa menderatu ezinik, gobernu horiek beste molde bateko gobernu militarrari egin zioten leku. [[Arturo Rawson]] eta [[Pedro Pablo Ramírez]]en estatu kolpeak ([[1943]]) ireki zuen militarren eta nazionalismo populistaren arteko batasunaren aroa: [[peronismo]]a egin zen agintearen jabe [[1946]]ko [[otsailaren 24]]an. [[Juan Domingo Perón]]ek hiriko langilerian (''descamisados'') oinarritu zuen boterea, nekazarien eta hiri klaseen kaltetan. Langileen egoera hobetu nahi izan zuen, sindikatuak bultzatuz. Kanpoaldean, [[Estatu Batu]]en eta [[Erresuma Batu]]aren aurrean irmo azaldu zen Argentina independentziaren alde. [[1950]]etik aurrera, Eliza eta Armada aurka jarri zitzaizkion eta [[1955]]eko Askapenerako Iraultzak (''Revolución Libertadora'') aginpidetik kendu eta Espainiara jo behar izan zuen.▼
[[1950eko hamarkada|1950eko]] eta [[1960ko hamarkada|1960ko hamarkadetan]], gobernua militar bigun eta zibil ahulen esku egon zen; hala ere, ekonomiak gora eta pobreziak behera ([[1975]]ean %7 baino txikiagokoa zen) egin zuen. Bortizkeria politikoa areagotu zen. [[1973]]ko hauteskundeak irabazi ondoren, Peron agintera itzuli zen. Handik urtebetera hil zen eta [[María Estela Martínez de Perón]], Perónen hirugarren emaztea, izendatu zuten lehendakari. Alderdi justizialista banatu egin zen orduan: ezkerreko joera marxistaren inguruko talde armatua ([[Montoneros]]) berriz ere ekintzak egiten hasi zen, diktadura militarra zegoen garaian egin bezala. Inflazioa mugatu ezinik (%800ekoa), gizarte arazoei erantzun ezinik eta erabateko ustelkerian murgildurik, [[1976]]ko [[martxoaren 24]]an militarrek, [[Videla]] jenerala buru zutela, beste estatu kolpe bat eman eta agintea hartu zuten.▼
Armadak osatutako eta izendatutako batzorde militarrak, errepresioa eta tortura erabilita, ezkerreko oposizioa desagerrarazi eta giza eskubideen aurkako ekintza lazgarrienetakoak egin zituen (30.000 lagun desagerrarazi,...). Horretarako, Hego Amerikako beste gobernuen zein [[CIA]]ren laguntza izan zuen. Gerra zikinean parte hartu zuten buru militar askok [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBak]] diruz lagundutako ''Ameriketako Eskolan'' (''School of the Americas'') jaso zuten prestakuntza. Ekonomia zuzendu ezinik eta jendearen egoera larria arindu nahirik, kutsu nazionalista zuen ekintza prestatu zuen batzorde militarrak: 1982ko apirilean Argentinako armadak Erresuma Batuaren esku dauden [[Malvina uharteak]] hartu zituen indarrez baina, Estatu Batuek lagunduta, Erresuma Batuko armadak berreskuratu egin zituen eta milatik gora argentinar hil ziren [[Falklandetako Gerra|gerran]] (1982ko apirila-ekaina). Hor hasi zen gainbehera garai hartan aginpidean zegoen batzorde militarra. Azkenean, arazo ekonomikoak, ustelkeria, giza-eskubideen urraketak eragiten zuen nazka publikoa, eta Erresuma Batuaren kontrako porrota zirela eta, gobernu militarren amaiera etorri zen.▼
=== Demokraziaren itzulera ===▼
[[1982]]an, [[Falklandetako Gerra|Malvinetako Gerraren]] ondoren, erregimen demokratikoa ezarri zen berriro Argentinan. 1983an hauteskundeak egin ziren, eta zibilek eskuratu zuten aginpidea. [[Raúl Alfonsín]] erradikala izan zen lehendakari [[1989]]. urtea arte. Bitarte horretan demokraziaren aldeko lan handia egin zen gizartetik (Plaza de Mayoko amen higikundea, besteak beste) eta gobernutik: ''desagertutakoak'' bilatzeko lehen urratsak eman ziren, armada zibilen esku jarri, eta instituzio demokratikoak indartu zituzten, Batzorde militarra ([[Videla]], [[Emilio Eduardo Massera|Massera]] eta [[Orlando Ramón Agosti|Agosti]]) epaitu zuten giza eskubideak urratzeagatik, etab. Baina demokrazia finkatzeko arazo handiak izan ziren, krisi ekonomiko larria eta militarrek aginpidea hartzeko egindako saioak zirela eta. Alfonsinek behar baino 6 hilabete lehenago utzi behar izan zuen boterea.▼
[[1989]]an [[Carlos Menem]] hautagai peronistak irabazi zituen lehendakaritzarako hauteskundeak, eta [[1995]]ean berretsi egin zuten kargu horretan, datu makroekonomiko onei esker batez ere. Baina nazio barruan bakea eta elkarkidetasuna indartzeko aitzakian, militarren etengabeko presioen aurrean amore eman eta aske utzi zituen Malvinetako gerraren arduradunak eta estatu kolpean parte hartu zuten militar torturatzaileak ([[1990]]). Menemek politika neoliberala eraman zuen aurrera; arazo ekonomikoei aurre egin nahian (batik bat hiperinflazioa geldiarazteko), peso eta [[dolar]] estatubatuarraren arteko truke-tasa finkatu zuen [[1991]]n. Argentinako ekonomia babeszale tradizionala ere aldatu zuen, arautegi ekonomikoa arinduz eta pribatizazio programa abian jarriz. Horrek ondorio onak izan zituen lehenengo bost urteetan, prezioak egonkortu eta inbertsioak areagotu baitziren. Baina ondoren istilu asko sortu zen, politika horrekin biztanleriaren parte handi bat pobretu zelako eta gizarte desberdintasunak areagotu zireko. Azkenik, [[1999]]ko hauteskundeak oposizioak irabazi zituen, eta [[Fernando de la Rúa]]k hartu zuen lehendakaritza.▼
[[Fitxategi:Cacerolazo Argentina 2001-2002.jpg|thumb|right|250px|<small>''[[Corralito]]ren'' aurkako protesta ([[2002]]ko hasiera)</small>]]▼
Carlos Menem eta eta Fernando de la Rúa boterean zeudelarik, esportatzeko arazoak zirela kausa, Argentinako ekonomiak inportazio itzelari aurre egin behar izan zion. Horrela, nazioko industria eta enplegu-tasa kaltetu ziren, eta salerosteko tasa nahiz altxor publikoa defizitean zeuden. [[1998]]ko [[Asia]]ko krisialdiarekin batera, kapitalak herrialdetik alde egin zuen, [[2001]]eko azaroko finantza-ikara eraginez. Kapital ihesari aurre egiteko hartutako neurriak (bankuetako gordailuak izoztea, ''[[corralito]]'' deritzona) zirela eta, gizarte liskar larriak gertatu ziren. 2001eko abenduan de la Rúa presidenteak kargua laga behar izan zuen.▼
Krisi haren ondorioz, hainbat lehendakari aldaketa gertatu ziren oso denbora gutxian, [[2002]]ko [[urtarrilaren 2]]an [[Eduardo Duhalde]]k agintea hartu zuen arte. Orduan, peso eta dolarren arteko baliokidetasuna bertan behera utzita, pesoak balioa galdu eta prezioak igo egin ziren. Aldi berean, esportazioak areagotu ziren eta industrializazioa suspertzeko politika martxan jarri. 2002ko bukaerako, Argentinako ekonomia egonkortzen hasi zen.▼
[[2003]]an ''Garaipenerako Fronte''-ko buru [[Néstor Kirchner]] hautatu zuten presidente. Agintaldian herrialdearen [[Nazioarteko Diru Funtsa]]rekiko zorra kitatu zuen, izugarrizko ordainketa egin ondoren. Halaber, lehen pribatizatutako hainbat industria nazionalizatu egin ziren. [[BPG]]ak gora egin zuen eta langabezia murriztu zen, baina atzera egin zuen 2002an eratutako gizarte planetan eta laguntzetan eta inflazioa igo zen.▼
[[2007]]ko hauteskundeak haren emazte [[Cristina Fernandez]]ek irabazi zituen; herrialdeko lehendakari hautatutako lehen emakumea izan zen. Oro har, senarraren politika berari jarraitu zion krisi ekonomikoari aurre egiteko eta estatuaren esku-hartzea sustatu zuen.▼
== Geografia ==
168 ⟶ 121 lerroa:
Iguazu_Décembre_2007_-_Panorama_7.jpg|[[Iguazuko ur-jauziak]], [[Misionesko probintzia|Misiones]].
</gallery>
▲== Historia ==
▲{{sakontzeko|Argentinako historia}}
▲=== Konolaurreko garaia ===
▲Argentinan aurkitutako gizakien lehenengo aztarnak K. a. 11.000 urtekoak dira. K. a. lehen milurtekoan, [[arto]]an oinarritutako zibilizazioak Andeetako aldean (Santa María, Huarpes, Diaguitas, Sanavirones, besteak beste) garatu ziren.
▲[[1480]]an, [[Inka Inperioa]]k, [[Pachacútec]] enperadorearen agintaldian, egungo Argentinako ipar-mendebaldea konkistatu zuen. Ipar-ekialdean, [[guarani]]arrek [[juka]]n eta [[patata]] gozoan oinarritutako kultura garatu zuten. Erdialdea eta hegoaldea (Panpak eta [[Patagonia]]) kultura nomaden menpe egon ziren, harik eta [[XVII. mendea]]n [[maputxe]]ek batu zituzten arte.
▲=== Espainiaren menpe ===
▲[[Fitxategi:Buenos_Aires_(Aldus_Verthoont,_ca_1628).jpg|thumb|right|250px|<small>Buenos Airesko ikuspegia, [[1628]] aldean</small>]]
▲[[1536]]. urtean hasi zen espainiarren konkista. [[Pedro de Mendoza]]k [[Buenos Aires]] hiria sortu zuen, baina indiarrekin harremanik ez zutelako eta haien erasoak etengabeak zirelako, utzi egin behar izan zuten luze gabe. [[Potosi]]ko zilar meatzeak aurkitzeak, ordea, [[Río de la Plata]] alderako joera areagotu egin zuen eta Argentina iparraldea (Chaco, Río de La Plata) [[Peruko Erregeorderria]]ren mendeko lurralde bihurtu zen. [[Juan de Garay]]k bigarren aldiz sortu zuen Buenos Aires [[1580]]. urtean.
▲Erregeordetza eskuratu bitartean ([[1776]]), Argentinako espainiar kolonoek bi eginkizun izan zituzten: bertako herriei nagusitzeko gerra egin eta Mar del Platara inguratu ziren talde frantses, ingeles eta holandarrei, eta iparraldetik erasoan ari ziren kolono portugaldarrei aurre egin. 1776. urtean [[Río de la Platako Erregeorderria]] sortu zen, Perukotik bereizi eta eginbide kolonialistak hobeto gauzatzeko asmoz. Independentziaren aldeko lehen urratsa izan zen, ordea, hura: metropoliak ezarritako monopolioak haserre bizia piztu zuen bertako kolonoen artean eta, Ingalaterrak lagunduta, askatasunaren aldeko mugimendua sortu zen. [[1806]]an eta [[1807]]an, [[Britainiar Inperioa]] Buenos Aires hartzen saiatu zen, baina kreolek bi erasoei aurre egin zieten arrakastaz.
▲=== Independentzia ===
▲[[Fitxategi:José de San Martín (retrato, c.1828).jpg|thumb|right|200px|<small>[[José de San Martín]]</small>]]
▲[[1810]]eko [[maiatzaren 25]]ean, [[Napoleon Bonaparte|Napoleonek]] [[Fernando VII.a Espainiakoa|Fernando VII.a]] erregea tronutik kendu zuelako zurrumurrua zabaldutakoan, [[Buenos Aires]]ko hiritarrek, egoeraz baliatuta, erregeordea egotzi eta altxamendu batzorde bat sortu zuten. Batzordeak «Provincias unidas del Río de la Plata» direlakoen independentzia aldarrikatu zuen.
▲[[1816]]an, Belgrano eta San Martin jeneralak espainiarren gudarosteei nagusitu zitzaizkien eta Argentinaren burujabetasuna lortu zuten. Independentziaren aldarrikapen ofiziala 1816ko [[uztailaren 9]]an egin zen [[Tucumán]]en. [[1817]]an, [[José de San Martín]] jeneralak [[Andeak]] zeharkatu zituen, [[Txile]] eta [[Peru]] askatzeko. Horrela, Espainiaren mehatxua betiko uxatu zen.
▲Baina XIX. mendean Argentina bat egitearen aldekoen ([[gaztelania]]z: ''Unitarios'') eta probintzietako autonomisten ([[gaztelania]]z: ''Federales'') arteko borroka izan zen nagusi. [[Juan Manuel de Rosas]]en diktadura zentralistak ([[1829]]-[[1852]]) ezarri zituen Argentinako estatuaren oinarriak. Diktadura kendu ondoren, [[1853]]an Santa Feko kongresuak konstituzio federala onartu zuen.
▲=== Estatu burujabea ===
▲Atzerriko inbertsioek zein [[Europa]]ko immigrazioak nekazari-teknika modernoak ekarri zituzten. [[1880ko hamarkada]]n, ''Basamortuko Garaipena'' delakoak hegoaldeko Panpetan eta Patagonian bizi ziren tribuak suntsitu zituen. [[1880]] eta [[1930]] bitartean, Argentinak esportazioan oinarritutako ekonomia sendoa garatu zuen, eta herrialdeko populazioa zazpi halakatu zen. Garapen ekonomikoak eta immigrazioak areagotu egin zuten Buenos Aires hirialde guztiz jendeztatuaren eta gainerako Argentinaren arteko gatazka. Lanbide liberalei lotutako burgesiak eta langileriak gero eta indar handiagoa hartu zuten hiri nagusian, baina aginpide ekonomikoak eta politikoak militarren eta lur sail handien jabeen esku segitu zuen.
▲[[1916]] arte, kontserbadoreek menderatu zuten Argentinako politika. 1916. urteko lehen hauteskunde orokorretan alderdi erradikaleko [[Hipólito Yrigoyen]] nagusitu zen; handik aurrera, burgesia liberal nahiz oligarkikoa (''aristokrazia'') izan zen gobernuan, Argentinako politikan beti izan diren militarren begiradapean. [[1930]]. urtean [[José Félix Uriburu]] jeneralak emandako estatu kolpeak boteretik kendu zuen Yrigoyen eta gobernu militarren garaia zabaldu zuen.
▲[[Fitxategi:Juan Peron con banda de presidente.jpg|thumb|right|200px|<small>[[Juan Perón]] presidentea 1946an</small>]]
▲[[Oligarkia]]koen esanei loturik eta gainbeherako egoera ekonomikoa menderatu ezinik, gobernu horiek beste molde bateko gobernu militarrari egin zioten leku. [[Arturo Rawson]] eta [[Pedro Pablo Ramírez]]en estatu kolpeak ([[1943]]) ireki zuen militarren eta nazionalismo populistaren arteko batasunaren aroa: [[peronismo]]a egin zen agintearen jabe [[1946]]ko [[otsailaren 24]]an. [[Juan Domingo Perón]]ek hiriko langilerian (''descamisados'') oinarritu zuen boterea, nekazarien eta hiri klaseen kaltetan. Langileen egoera hobetu nahi izan zuen, sindikatuak bultzatuz. Kanpoaldean, [[Estatu Batu]]en eta [[Erresuma Batu]]aren aurrean irmo azaldu zen Argentina independentziaren alde. [[1950]]etik aurrera, Eliza eta Armada aurka jarri zitzaizkion eta [[1955]]eko Askapenerako Iraultzak (''Revolución Libertadora'') aginpidetik kendu eta Espainiara jo behar izan zuen.
▲[[1950eko hamarkada|1950eko]] eta [[1960ko hamarkada|1960ko hamarkadetan]], gobernua militar bigun eta zibil ahulen esku egon zen; hala ere, ekonomiak gora eta pobreziak behera ([[1975]]ean %7 baino txikiagokoa zen) egin zuen. Bortizkeria politikoa areagotu zen. [[1973]]ko hauteskundeak irabazi ondoren, Peron agintera itzuli zen. Handik urtebetera hil zen eta [[María Estela Martínez de Perón]], Perónen hirugarren emaztea, izendatu zuten lehendakari. Alderdi justizialista banatu egin zen orduan: ezkerreko joera marxistaren inguruko talde armatua ([[Montoneros]]) berriz ere ekintzak egiten hasi zen, diktadura militarra zegoen garaian egin bezala. Inflazioa mugatu ezinik (%800ekoa), gizarte arazoei erantzun ezinik eta erabateko ustelkerian murgildurik, [[1976]]ko [[martxoaren 24]]an militarrek, [[Videla]] jenerala buru zutela, beste estatu kolpe bat eman eta agintea hartu zuten.
▲Armadak osatutako eta izendatutako batzorde militarrak, errepresioa eta tortura erabilita, ezkerreko oposizioa desagerrarazi eta giza eskubideen aurkako ekintza lazgarrienetakoak egin zituen (30.000 lagun desagerrarazi,...). Horretarako, Hego Amerikako beste gobernuen zein [[CIA]]ren laguntza izan zuen. Gerra zikinean parte hartu zuten buru militar askok [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBak]] diruz lagundutako ''Ameriketako Eskolan'' (''School of the Americas'') jaso zuten prestakuntza. Ekonomia zuzendu ezinik eta jendearen egoera larria arindu nahirik, kutsu nazionalista zuen ekintza prestatu zuen batzorde militarrak: 1982ko apirilean Argentinako armadak Erresuma Batuaren esku dauden [[Malvina uharteak]] hartu zituen indarrez baina, Estatu Batuek lagunduta, Erresuma Batuko armadak berreskuratu egin zituen eta milatik gora argentinar hil ziren [[Falklandetako Gerra|gerran]] (1982ko apirila-ekaina). Hor hasi zen gainbehera garai hartan aginpidean zegoen batzorde militarra. Azkenean, arazo ekonomikoak, ustelkeria, giza-eskubideen urraketak eragiten zuen nazka publikoa, eta Erresuma Batuaren kontrako porrota zirela eta, gobernu militarren amaiera etorri zen.
▲=== Demokraziaren itzulera ===
▲[[1982]]an, [[Falklandetako Gerra|Malvinetako Gerraren]] ondoren, erregimen demokratikoa ezarri zen berriro Argentinan. 1983an hauteskundeak egin ziren, eta zibilek eskuratu zuten aginpidea. [[Raúl Alfonsín]] erradikala izan zen lehendakari [[1989]]. urtea arte. Bitarte horretan demokraziaren aldeko lan handia egin zen gizartetik (Plaza de Mayoko amen higikundea, besteak beste) eta gobernutik: ''desagertutakoak'' bilatzeko lehen urratsak eman ziren, armada zibilen esku jarri, eta instituzio demokratikoak indartu zituzten, Batzorde militarra ([[Videla]], [[Emilio Eduardo Massera|Massera]] eta [[Orlando Ramón Agosti|Agosti]]) epaitu zuten giza eskubideak urratzeagatik, etab. Baina demokrazia finkatzeko arazo handiak izan ziren, krisi ekonomiko larria eta militarrek aginpidea hartzeko egindako saioak zirela eta. Alfonsinek behar baino 6 hilabete lehenago utzi behar izan zuen boterea.
▲[[1989]]an [[Carlos Menem]] hautagai peronistak irabazi zituen lehendakaritzarako hauteskundeak, eta [[1995]]ean berretsi egin zuten kargu horretan, datu makroekonomiko onei esker batez ere. Baina nazio barruan bakea eta elkarkidetasuna indartzeko aitzakian, militarren etengabeko presioen aurrean amore eman eta aske utzi zituen Malvinetako gerraren arduradunak eta estatu kolpean parte hartu zuten militar torturatzaileak ([[1990]]). Menemek politika neoliberala eraman zuen aurrera; arazo ekonomikoei aurre egin nahian (batik bat hiperinflazioa geldiarazteko), peso eta [[dolar]] estatubatuarraren arteko truke-tasa finkatu zuen [[1991]]n. Argentinako ekonomia babeszale tradizionala ere aldatu zuen, arautegi ekonomikoa arinduz eta pribatizazio programa abian jarriz. Horrek ondorio onak izan zituen lehenengo bost urteetan, prezioak egonkortu eta inbertsioak areagotu baitziren. Baina ondoren istilu asko sortu zen, politika horrekin biztanleriaren parte handi bat pobretu zelako eta gizarte desberdintasunak areagotu zireko. Azkenik, [[1999]]ko hauteskundeak oposizioak irabazi zituen, eta [[Fernando de la Rúa]]k hartu zuen lehendakaritza.
▲[[Fitxategi:Cacerolazo Argentina 2001-2002.jpg|thumb|right|250px|<small>''[[Corralito]]ren'' aurkako protesta ([[2002]]ko hasiera)</small>]]
▲Carlos Menem eta eta Fernando de la Rúa boterean zeudelarik, esportatzeko arazoak zirela kausa, Argentinako ekonomiak inportazio itzelari aurre egin behar izan zion. Horrela, nazioko industria eta enplegu-tasa kaltetu ziren, eta salerosteko tasa nahiz altxor publikoa defizitean zeuden. [[1998]]ko [[Asia]]ko krisialdiarekin batera, kapitalak herrialdetik alde egin zuen, [[2001]]eko azaroko finantza-ikara eraginez. Kapital ihesari aurre egiteko hartutako neurriak (bankuetako gordailuak izoztea, ''[[corralito]]'' deritzona) zirela eta, gizarte liskar larriak gertatu ziren. 2001eko abenduan de la Rúa presidenteak kargua laga behar izan zuen.
▲Krisi haren ondorioz, hainbat lehendakari aldaketa gertatu ziren oso denbora gutxian, [[2002]]ko [[urtarrilaren 2]]an [[Eduardo Duhalde]]k agintea hartu zuen arte. Orduan, peso eta dolarren arteko baliokidetasuna bertan behera utzita, pesoak balioa galdu eta prezioak igo egin ziren. Aldi berean, esportazioak areagotu ziren eta industrializazioa suspertzeko politika martxan jarri. 2002ko bukaerako, Argentinako ekonomia egonkortzen hasi zen.
▲[[2003]]an ''Garaipenerako Fronte''-ko buru [[Néstor Kirchner]] hautatu zuten presidente. Agintaldian herrialdearen [[Nazioarteko Diru Funtsa]]rekiko zorra kitatu zuen, izugarrizko ordainketa egin ondoren. Halaber, lehen pribatizatutako hainbat industria nazionalizatu egin ziren. [[BPG]]ak gora egin zuen eta langabezia murriztu zen, baina atzera egin zuen 2002an eratutako gizarte planetan eta laguntzetan eta inflazioa igo zen.
▲[[2007]]ko hauteskundeak haren emazte [[Cristina Fernandez]]ek irabazi zituen; herrialdeko lehendakari hautatutako lehen emakumea izan zen. Oro har, senarraren politika berari jarraitu zion krisi ekonomikoari aurre egiteko eta estatuaren esku-hartzea sustatu zuen.
== Gobernua eta administrazioa ==
| |||