Aretxabaleta: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
zenbait atal udalerri ereduari jarraituz antolatzea, eta beste |
|||
18. lerroa:
| sorrera = [[1630]]
| euskaldunak = 64,97
| herritarra = aretxabaletar
| alkate = Unai Elkoro Oianguren ([[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]])
| webgunea = http://www.aretxabaleta.eus
| oharrak =
}}
'''Aretxabaleta''' [[Gipuzkoa]]ko hego-mendebaldeko [[
=== Ingurune naturala eta klima ===
Herrigunea [[Deba (ibaia)|Deba ibaiak]] zeharkatzen duen
Gipuzkoan ohikoa
▲== Geografia eta klima ==
Aretxabaleta [[Gipuzkoa]]ko hego-mendebaldean kokatzen da, [[Debagoiena]] bailararen barnean. Mugakideak [[Arrasate]] iparraldean, [[Eskoriatza]] mendebaldean, [[Aramaio]] iparmendebaldean, [[Oñati]] ekialdean eta [[Barrundia]] ([[Araba]]) hegoaldean ditu.▼
▲Herrigunea [[Deba (ibaia)|Deba ibaiak]] zeharkatzen duen bailara estuan kokatzen da, 235 metroko altueran. Ingurua oso menditsua da. Mendi ezagunena [[Kurtzebarri]] da, 1119 metrokoa, herritik ikusten den gurutzeagatik. 500 metro hegoalderantz [[Elorretako Haitza]] dago (1140 metro). Hala ere, Aretxabaletako tokirik garaiena [[Elgeako mendilerroa]]n dagoen [[Aumategi (mendia)|Aumategigaña]] da, 1189 metroko garaierarekin. Udalerriko beste mendi esanguratsuen artean [[Murugain]], [[Andarto]] eta Urkulu gainean dagoen [[Iruaitz]] aipatzekoak dira.
▲Gipuzkoan ohikoa den bezala, [[zuhaitz]]ik ugarienak landatutako [[pinu]]ak dira, geografia guztian daudenak. [[Zaraiako mendilerroa]]ren magalean, Urkulu inguruan eta beste toki batzuetan [[Pago arrunt|pagadi]] zabalak ere baditugu.
Aretxabaletaren ekialdean [[Urkuluko uharka|Urkuluko urtegia]] dago. [[1979]]an eraikia, Debagoieneko eta Gipuzkoako beste herri batzuk urez hornitzen ditu. Urtegitik behera doan Urkulu errekak [[Oñati]]ko [[Zubillaga (Oñati)|Zubillaga]] auzora jotzen du, beherago, San Prudentzion, Deba ibaiarekin batzeko. Urtegiak sortu duen inguru naturala oso erabilia da aisialdirako Debagoienan, eta bertako urak bizileku bilakatu dira hainbat [[hegazti]] espezierentzat.
39 ⟶ 35 lerroa:
Klimari dagokionez, epela eta hezea da. Urteko ur-jasa 1300 mm/m² ingurukoa da, eta batez besteko [[tenperatura]]k 5 °C [[urtarril]]ean eta 17 °C [[uztail]]ean dira. Neguan elurteak ohikoak dira mendian, eta herrigunean ere urtean bizpairu aldiz egiten du.
===
▲
[[Fitxategi:Asun Aretxabaleta.jpg|right|300px|thumb|Aretxabaletako eliza]]▼
Herriaren lehenengo aipamenak [[X. mendea|X. mendekoak]] dira, Aretxabaleta eta bertako elizateak [[Leintz]] ibarraren barnean zeudenean, Eskoriatza, Arrasate eta Leintz Gatzagarekin batera. [[1260]]. urtean [[Arrasate]]k bailara utzi egin zuen, eta [[1331]]n [[Leintz Gatzaga]]k jarraitu zion. Ordutik aurrera, bailara 17 herrixkak osatzen zuten: [[Apotzaga]], [[Aozaratza]], [[Arkarazo]], Aretxabaleta, [[Areantza]], [[Bedoña]], [[Bolibar (Eskoriatza)|Bolibar]], [[Eskoriatza]], [[Galartza (Aretxabaleta)|Galartza]], [[Goroeta|Korueta]], [[Gellao]], [[Isurieta]], [[Larrino|Larriño]], [[Marín|Marin]], [[Mazmela]], [[Mendiola]] eta [[Zarimutz]]. [[Elizate]] bakoitzak bere alkate eta kontzejua zeuzkan, eta guztiak parekoak ziren eskubidetan eta administrazioan. Bailara osoa ordezkatzen zuen Anaiarteko Alkatea ere bazegoen; kargu hori edozein aitonen-semek bete zezakeen.▼
[[1370]]. urtean [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako]] [[Henrike II.a Gaztelakoa|Henrike II.a]] erregeak Leintz [[Beltran Velez Gebarakoa]] [[Oñatiko Jaurerria|Oñatiko jaunaren]] esku utzi zuen. Gebaratarren menpekotasunetik aldendu guran, [[1497]]. urtean, garai hartako Leintz Gipuzkoako Probintzian sartu zen. Geroago, [[1556]]. urtean, Gebaratarrengandik askatu egin zen eta "Valle Real de Leniz" izena hartu zuen. Egoera horretan jarraitu zuten Leintzeko gune guztiek (egungo Aretxabaleta eta Eskoriatza herrietako udalerriak osatzen duten herriguneek eta elizateek) [[1630]]. urtera arte, Eskoriatza eta Aretxabaleta herrien arteko liskarrek bailararen banaketa ekarri arte. Urte horretan Aretxabaletak "Valle Real de Aretxabaleta" izena hartu zuen.▼
=== Auzoak ===
Gaur egun Aretxabaletako udalerria osatzen duten [[elizate]]ak herrixkak ziren garai batean, [[1630]]ean ''Aretxabaletako Udalerria''ren sorrerarekin batera barneratu zirenak. Elizate hauek herriko erdigunea baino lehenagokoak dira. Urteekin, bertako biztanleria jaitsiz joan da, 1960ko hamarkadan auzoetan bizi ziren 969 bizilagunetik gaur egungo 354ra. Honako hauek dira Aretxabaleta udalerria osatzen duten auzoak:
* [[Aozaratza]]: 53 biztanle.
56 ⟶ 49 lerroa:
* [[Larrino]]: 59 biztanle.
* [[Oro]]: 45 biztanle.
== Historia ==
▲[[Fitxategi:Asun Aretxabaleta.jpg|right|300px|thumb|Aretxabaletako eliza]]
▲Herriaren lehenengo aipamenak [[X. mendea|X. mendekoak]] dira, Aretxabaleta eta bertako elizateak [[Leintz]] ibarraren barnean zeudenean, Eskoriatza, Arrasate eta Leintz Gatzagarekin batera. [[1260]]. urtean [[Arrasate]]k bailara utzi egin zuen, eta [[1331]]n [[Leintz Gatzaga]]k jarraitu zion. Ordutik aurrera, bailara 17 herrixkak osatzen zuten: [[Apotzaga]], [[Aozaratza]], [[Arkarazo]], Aretxabaleta, [[Areantza]], [[Bedoña]], [[Bolibar (Eskoriatza)|Bolibar]], [[Eskoriatza]], [[Galartza (Aretxabaleta)|Galartza]], [[Goroeta|Korueta]], [[Gellao]], [[Isurieta]], [[Larrino|Larriño]], [[Marín|Marin]], [[Mazmela]], [[Mendiola]] eta [[Zarimutz]]. [[Elizate]] bakoitzak bere alkate eta kontzejua zeuzkan, eta guztiak parekoak ziren eskubidetan eta administrazioan. Bailara osoa ordezkatzen zuen Anaiarteko Alkatea ere bazegoen; kargu hori edozein aitonen-semek bete zezakeen.
▲[[1370]]. urtean [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako]] [[Henrike II.a Gaztelakoa|Henrike II.a]] erregeak Leintz [[Beltran Velez Gebarakoa]] [[Oñatiko Jaurerria|Oñatiko jaunaren]] esku utzi zuen. Gebaratarren menpekotasunetik aldendu guran, [[1497]]. urtean, garai hartako Leintz Gipuzkoako Probintzian sartu zen. Geroago, [[1556]]. urtean, Gebaratarrengandik askatu egin zen eta "Valle Real de Leniz" izena hartu zuen. Egoera horretan jarraitu zuten Leintzeko gune guztiek (egungo Aretxabaleta eta Eskoriatza herrietako udalerriak osatzen duten herriguneek eta elizateek) [[1630]]. urtera arte, Eskoriatza eta Aretxabaleta herrien arteko liskarrek bailararen banaketa ekarri arte. Urte horretan Aretxabaletak "Valle Real de Aretxabaleta" izena hartu zuen.
== Ekonomia ==
115 ⟶ 114 lerroa:
|iturria = [http://www.euskadi.net/elecinf/2015/elecciones-municipales-juntas-generales/resultados/municipales/resultados_e.htm 2015eko eta 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean]
}}
===Aurreko udal hauteskundeak===
<center>
475. lerroa:
* [[Urkuluko uharka]]: [[Aozaratza]] auzoan.
==
=== Kirolak ===
[[Fitxategi:UDA (Aretxabaleta Kirol Elkartea).jpg|thumb|right|300px|[[Aretxabaleta Kirol Elkartea]]ren armarria.]]
Herriko kirol talde nagusia [[Aretxabaleta Kirol Elkartea]] da, '''UDA''' ezizenaz ezagunagoa. Futbol taldea [[Espainiako futbol ligako hirugarren maila|Hirugarren Mailara]] igo zen 2015ean, baina garaipen handiena 1972an lortu zuen, [[Afizionatuen Espainiako futbol txapelketa]] hain zuzen ere. Lehen mailan jokatu izan duten futbolariak ere izan dira Aretxabaletan, [[Andoni Zubizarreta]] eta [[Jose Javier Barkero]] dira ezagunenak.
484 ⟶ 485 lerroa:
Azkenik, aipagarria da [[Joseba Larrinaga]] paraolinpiar atleta, Atlantako Jokoetako maratoian zilarrezko domina irabazi zuena.
=== Jaiak ===
* Jai patronalak: [[Abuztuaren 14]], [[15]], 16 eta 17a, ''Andramaixak''.▼
* [[Urtarrilaren 19]]an ''Kanuto Deunaren Jaia''.▼
* [[Inauteri]]etako igandea.▼
* Maiatzaren hirugarren asteburuan ''Euskara Eguna'' eta ''Otala Zelai Eguna''.▼
* [[Irailaren 29]]aren aurreko larunbatean ''San Migelak''.▼
* Auzoetako jaiak:▼
** [[Otsailaren 3]]a, [[Apotzaga-Etxebarri]]n ''San Blas eguna''.▼
** [[Ekainaren 24]]a, [[Aozaratza]]n ''San Juan jaiak''.▼
** [[Ekainaren 29]]a, [[Isurieta]]n ''San Pedro''.▼
** [[Uztailaren 10]]a, [[Larrino|Larriñon]] ''San Kristobal''.▼
** [[Uztail]]aren bigarren asteburua, ''Portasolgo jaiak''.▼
** [[Uztailaren 25]]a, [[Goroeta]]n ''Santixau jaiak''.▼
** [[Irailaren 8]]a, [[Areantza]]n ''Agorreko andramaixak''.▼
** [[Azaroaren 12]]a, [[Arkarazo]]n ''San Millan jaiak''.▼
** [[Abenduaren 13]]a, [[Galartza (Aretxabaleta)|Galartzan]] ''Santa Luzia jaiak''.▼
== Aretxabaletar ospetsuak ==
503 ⟶ 521 lerroa:
* [[Kepa Errasti]] ([[1981]] - ), aktorea.
▲* Jai patronalak: [[Abuztuaren 14]], [[15]], 16 eta 17a, ''Andramaixak''.
▲* [[Urtarrilaren 19]]an ''Kanuto Deunaren Jaia''.
▲* [[Inauteri]]etako igandea.
▲* Maiatzaren hirugarren asteburuan ''Euskara Eguna'' eta ''Otala Zelai Eguna''.
▲* [[Irailaren 29]]aren aurreko larunbatean ''San Migelak''.
▲* Auzoetako jaiak:
▲** [[Otsailaren 3]]a, [[Apotzaga-Etxebarri]]n ''San Blas eguna''.
▲** [[Ekainaren 24]]a, [[Aozaratza]]n ''San Juan jaiak''.
▲** [[Ekainaren 29]]a, [[Isurieta]]n ''San Pedro''.
▲** [[Uztailaren 10]]a, [[Larrino|Larriñon]] ''San Kristobal''.
▲** [[Uztail]]aren bigarren asteburua, ''Portasolgo jaiak''.
▲** [[Uztailaren 25]]a, [[Goroeta]]n ''Santixau jaiak''.
▲** [[Irailaren 8]]a, [[Areantza]]n ''Agorreko andramaixak''.
▲** [[Azaroaren 12]]a, [[Arkarazo]]n ''San Millan jaiak''.
▲** [[Abenduaren 13]]a, [[Galartza (Aretxabaleta)|Galartzan]] ''Santa Luzia jaiak''.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{commonskat}}
{{Atari|Gipuzkoa|Gipuzkoa}}
*
*
{{Aretxabaletako auzo aurkibidea}}
| |||