Madril: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
An13sa (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
35. lerroa:
 
Madril [[Espainiako Gobernua]]ren eta [[Espainiako Gorteak|Gorteen]] egoitza da, baita Administrazio Zentralaren eta Estatuaren erakundeen bilgunea. Ekonomikoki, finantza eta industria gune garrantzitsua da Madril, enpresa nazional eta mundu mailako enpresa askoren egoitza baita. Estatu mailan, berebiziko garrantzia du kultur arloan, bertan baitaude Pradoko Museoa, Thyssen-Bornemisza eta Reina Sofía museoak<ref>{{erreferentzia|egilea=The Art News Paper|izenburua=TOTAL ART MUSEUM NUMBERS|urtea=2012|url=http://www.theartnewspaper.com/attfig/attfig11.pdf}}</ref>.
 
== Geografia ==
=== Kokapena ===
Madril erdialdeko [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsulan]] dago, bere [[lekuko muino]]a den [[Cerro de los Ángeles]]tik kilometro gutxietara. Hiriko koordenadak {{coord|40|26|N|3|41|W|type:city|display=inline}} dira eta batez besteko altuera 667 metrokoa da, [[Europa]]ko hiriburu altuenetariko bat izanik.
 
Geografiko eta meteorologikoki hegoaldeko [[Iberiar goi-lautada]]n dago, [[Guadarramako mendilerroa|Guadarramako mendilerrotik]] kilometro batzuk hegoalderantz.
 
=== Hidrografia ===
Hidrografikoki, [[Tajo]]aren arroan dago. Hiriko ibai nagusia [[Manzanares (ibaia)|Manzanares]] da, El Pardo inguruan izen bereko urtegian Madrilen sartzen dena. Ibai honen zenbait ibaiadarrek ere hiria zeharkatzen dute, Meaques edo Leganitos tartean. Gainera, [[Jarama]]ren ibaiadarrak diren Moraleja, de la Vega, Valdelamasa edo Viñuelas errekek edo [[Guadarrama (ibaia)|Guadarramaren]] ibaiadarra den Cedrón errekak udalerria ere zeharkatzen dute.
 
=== Klima ===
Madrilgo klimak [[klima kontinental]] eta [[klima mediterraneo]] nahasten ditu, hiriko ezaugarrien eragina jasan ondoren. Bataz besteko tenperatura 14,5&nbsp;°C-koa da.
 
Neguak hotzak dira, bataz besteko tenperatura 4-5&nbsp;°C-koa, sarritan izozteak dituztenak. Udak, berriz, beroak dira eta bataz besteko tenperatura 24&nbsp;°C-koa izanik, nahiz eta batzutan 35&nbsp;°C-koak baino altuagoak ere izan. Oszilazio termikoa handiagoa da periferian erdialdean baino, gizakien eragina zela eta. Urtean 400&nbsp;mm-ko baino prezipitazio handiagoak dituzte, ekainetik irailera hilabete lehorragoak izanik.<ref>[[Meteorologiako Estatu Agentzia|AEMET]]: [http://www.aemet.es/es/web/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3195&k=mad Madrid], [http://www.aemet.es/es/web/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3129&k=mad Madrid-Aeropuerto]</ref>
{{Klima
|location= Madril, [[Retiroko lorategiak]]
|metric first= Y
|single line= Y
|Jan high C= 9.7
|Feb high C= 12.0
|Mar high C= 15.7
|Apr high C= 17.5
|May high C= 21.4
|Jun high C= 26.9
|Jul high C= 31.2
|Aug high C= 30.7
|Sep high C= 26.0
|Oct high C= 19.0
|Nov high C= 13.4
|Dec high C= 10.1
|year high C= 19.4
|Jan mean C= 6.2
|Feb mean C= 7.9
|Mar mean C= 10.7
|Apr mean C= 12.4
|May mean C= 16.1
|Jun mean C= 21.0
|Jul mean C= 24.8
|Aug mean C= 24.5
|Sep mean C= 20.5
|Oct mean C= 14.6
|Nov mean C= 9.7
|Dec mean C= 7.0
|year mean C= 14.6
|Jan low C= 2.6
|Feb low C= 3.7
|Mar low C= 5.6
|Apr low C= 7.2
|May low C= 10.7
|Jun low C= 15.1
|Jul low C= 18.4
|Aug low C= 18.2
|Sep low C= 15.0
|Oct low C= 10.2
|Nov low C= 6.0
|Dec low C= 3.8
|year low C= 9.7
|Jan precipitation mm= 37
|Feb precipitation mm= 35
|Mar precipitation mm= 26
|Apr precipitation mm= 47
|May precipitation mm= 52
|Jun precipitation mm= 25
|Jul precipitation mm= 15
|Aug precipitation mm= 10
|Sep precipitation mm= 28
|Oct precipitation mm= 49
|Nov precipitation mm= 56
|Dec precipitation mm= 56
|year precipitation mm= 436
|Jan precipitation days= 6
|Feb precipitation days= 6
|Mar precipitation days= 5
|Apr precipitation days= 7
|May precipitation days= 8
|Jun precipitation days= 4
|Jul precipitation days= 2
|Aug precipitation days= 2
|Sep precipitation days= 3
|Oct precipitation days= 6
|Nov precipitation days= 6
|Dec precipitation days= 7
|year precipitation days= 63
|unit precipitation days= 1&nbsp;mm
|Jan sun= 148
|Feb sun= 157
|Mar sun= 214
|Apr sun= 231
|May sun= 272
|Jun sun= 310
|Jul sun= 359
|Aug sun= 335
|Sep sun= 261
|Oct sun= 198
|Nov sun= 157
|Dec sun= 124
|year sun= 2769
|source 1= [[Meteorologiako Estatu Agentzia|Agencia Estatal de Meteorología]]<ref name=AEMet>{{erreferentzia
|url=http://www.aemet.es/en/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3195&k=mad
|izenburua= Standard Climate Values, Madrid.
|egilea= AEMET}}</ref>
|date=August 2010}}
{{Klima
|location= [[Madril-Barajas aireportua]], hiriaren erdigunetik 9 kilometrora
|metric first= Y
|single line= Y
|Jan high C= 10.6
|Feb high C= 12.9
|Mar high C= 16.3
|Apr high C= 18.0
|May high C= 22.3
|Jun high C= 28.2
|Jul high C= 33.0
|Aug high C= 32.4
|Sep high C= 27.6
|Oct high C= 20.6
|Nov high C= 14.7
|Dec high C= 11.0
|year high C= 20.6
|Jan mean C= 5.4
|Feb mean C= 7.2
|Mar mean C= 9.8
|Apr mean C= 11.7
|May mean C= 15.6
|Jun mean C= 20.7
|Jul mean C= 24.5
|Aug mean C= 24.2
|Sep mean C= 20.2
|Oct mean C= 14.4
|Nov mean C= 9.2
|Dec mean C= 6.4
|year mean C= 14.1
|Jan low C= 0.3
|Feb low C= 1.5
|Mar low C= 3.2
|Apr low C= 5.4
|May low C= 8.4
|Jun low C= 13.0
|Jul low C= 16.1
|Aug low C= 16.0
|Sep low C= 12.7
|Oct low C= 8.3
|Nov low C= 3.8
|Dec low C= 1.8
|year low C= 7.6
|Jan precipitation mm= 33
|Feb precipitation mm= 34
|Mar precipitation mm= 23
|Apr precipitation mm= 39
|May precipitation mm= 47
|Jun precipitation mm= 26
|Jul precipitation mm= 11
|Aug precipitation mm= 12
|Sep precipitation mm= 24
|Oct precipitation mm= 39
|Nov precipitation mm= 48
|Dec precipitation mm= 48
|year precipitation mm= 386
|Jan precipitation days= 6
|Feb precipitation days= 5
|Mar precipitation days= 4
|Apr precipitation days= 6
|May precipitation days= 7
|Jun precipitation days= 4
|Jul precipitation days= 2
|Aug precipitation days= 2
|Sep precipitation days= 3
|Oct precipitation days= 6
|Nov precipitation days= 6
|Dec precipitation days= 7
|year precipitation days= 58
|unit precipitation days= 1&nbsp;mm
|Jan sun= 140
|Feb sun= 164
|Mar sun= 221
|Apr sun= 219
|May sun= 256
|Jun sun= 299
|Jul sun= 344
|Aug sun= 328
|Sep sun= 252
|Oct sun= 198
|Nov sun= 155
|Dec sun= 115
|year sun= 2658
|source 1= [[Meteorologiako Estatu Agentzia|Agencia Estatal de Meteorología]]<ref>{{erreferentzia
|url=http://www.aemet.es/en/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3129&k=mad
|izenburua= Standard Climate Values, Madrid Aeropuerto.
|egilea=AEMET
}}</ref>
|date=Nov 2011}}
 
== Historia ==
367 ⟶ 558 lerroa:
 
[[San Antonio de la Florida]] da Madrilgo monumentu azpimarragarriena, Goya margolariak hango hormetan margoturiko freskoei esker. [[Karlos III.a Nafarroakoa|Karlos III.aren]] aginduz eraiki zen [[Pradoko Museoa|Museo del Prado]] ezaguna, [[Juan de Villanueva]]ren lana, estilo neoklasikokoa. Gaur egungo arkitekturak eman dituen lanen artean [[Zarzuelako Hipodromoa]] aipa daiteke (E. Torroja, 1935).
 
== Geografia ==
=== Kokapena ===
Madril erdialdeko [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsulan]] dago, bere [[lekuko muino]]a den [[Cerro de los Ángeles]]tik kilometro gutxietara. Hiriko koordenadak {{coord|40|26|N|3|41|W|type:city|display=inline}} dira eta batez besteko altuera 667 metrokoa da, [[Europa]]ko hiriburu altuenetariko bat izanik.
 
Geografiko eta meteorologikoki hegoaldeko [[Iberiar goi-lautada]]n dago, [[Guadarramako mendilerroa|Guadarramako mendilerrotik]] kilometro batzuk hegoalderantz.
 
=== Hidrografia ===
Hidrografikoki, [[Tajo]]aren arroan dago. Hiriko ibai nagusia [[Manzanares (ibaia)|Manzanares]] da, El Pardo inguruan izen bereko urtegian Madrilen sartzen dena. Ibai honen zenbait ibaiadarrek ere hiria zeharkatzen dute, Meaques edo Leganitos tartean. Gainera, [[Jarama]]ren ibaiadarrak diren Moraleja, de la Vega, Valdelamasa edo Viñuelas errekek edo [[Guadarrama (ibaia)|Guadarramaren]] ibaiadarra den Cedrón errekak udalerria ere zeharkatzen dute.
 
=== Klima ===
Madrilgo klimak [[klima kontinental]] eta [[klima mediterraneo]] nahasten ditu, hiriko ezaugarrien eragina jasan ondoren. Bataz besteko tenperatura 14,5&nbsp;°C-koa da.
 
Neguak hotzak dira, bataz besteko tenperatura 4-5&nbsp;°C-koa, sarritan izozteak dituztenak. Udak, berriz, beroak dira eta bataz besteko tenperatura 24&nbsp;°C-koa izanik, nahiz eta batzutan 35&nbsp;°C-koak baino altuagoak ere izan. Oszilazio termikoa handiagoa da periferian erdialdean baino, gizakien eragina zela eta. Urtean 400&nbsp;mm-ko baino prezipitazio handiagoak dituzte, ekainetik irailera hilabete lehorragoak izanik.<ref>[[Meteorologiako Estatu Agentzia|AEMET]]: [http://www.aemet.es/es/web/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3195&k=mad Madrid], [http://www.aemet.es/es/web/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3129&k=mad Madrid-Aeropuerto]</ref>
{{Klima
|location= Madril, [[Retiroko lorategiak]]
|metric first= Y
|single line= Y
|Jan high C= 9.7
|Feb high C= 12.0
|Mar high C= 15.7
|Apr high C= 17.5
|May high C= 21.4
|Jun high C= 26.9
|Jul high C= 31.2
|Aug high C= 30.7
|Sep high C= 26.0
|Oct high C= 19.0
|Nov high C= 13.4
|Dec high C= 10.1
|year high C= 19.4
|Jan mean C= 6.2
|Feb mean C= 7.9
|Mar mean C= 10.7
|Apr mean C= 12.4
|May mean C= 16.1
|Jun mean C= 21.0
|Jul mean C= 24.8
|Aug mean C= 24.5
|Sep mean C= 20.5
|Oct mean C= 14.6
|Nov mean C= 9.7
|Dec mean C= 7.0
|year mean C= 14.6
|Jan low C= 2.6
|Feb low C= 3.7
|Mar low C= 5.6
|Apr low C= 7.2
|May low C= 10.7
|Jun low C= 15.1
|Jul low C= 18.4
|Aug low C= 18.2
|Sep low C= 15.0
|Oct low C= 10.2
|Nov low C= 6.0
|Dec low C= 3.8
|year low C= 9.7
|Jan precipitation mm= 37
|Feb precipitation mm= 35
|Mar precipitation mm= 26
|Apr precipitation mm= 47
|May precipitation mm= 52
|Jun precipitation mm= 25
|Jul precipitation mm= 15
|Aug precipitation mm= 10
|Sep precipitation mm= 28
|Oct precipitation mm= 49
|Nov precipitation mm= 56
|Dec precipitation mm= 56
|year precipitation mm= 436
|Jan precipitation days= 6
|Feb precipitation days= 6
|Mar precipitation days= 5
|Apr precipitation days= 7
|May precipitation days= 8
|Jun precipitation days= 4
|Jul precipitation days= 2
|Aug precipitation days= 2
|Sep precipitation days= 3
|Oct precipitation days= 6
|Nov precipitation days= 6
|Dec precipitation days= 7
|year precipitation days= 63
|unit precipitation days= 1&nbsp;mm
|Jan sun= 148
|Feb sun= 157
|Mar sun= 214
|Apr sun= 231
|May sun= 272
|Jun sun= 310
|Jul sun= 359
|Aug sun= 335
|Sep sun= 261
|Oct sun= 198
|Nov sun= 157
|Dec sun= 124
|year sun= 2769
|source 1= [[Meteorologiako Estatu Agentzia|Agencia Estatal de Meteorología]]<ref name=AEMet>{{erreferentzia
|url=http://www.aemet.es/en/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3195&k=mad
|izenburua= Standard Climate Values, Madrid.
|egilea= AEMET}}</ref>
|date=August 2010}}
{{Klima
|location= [[Madril-Barajas aireportua]], hiriaren erdigunetik 9 kilometrora
|metric first= Y
|single line= Y
|Jan high C= 10.6
|Feb high C= 12.9
|Mar high C= 16.3
|Apr high C= 18.0
|May high C= 22.3
|Jun high C= 28.2
|Jul high C= 33.0
|Aug high C= 32.4
|Sep high C= 27.6
|Oct high C= 20.6
|Nov high C= 14.7
|Dec high C= 11.0
|year high C= 20.6
|Jan mean C= 5.4
|Feb mean C= 7.2
|Mar mean C= 9.8
|Apr mean C= 11.7
|May mean C= 15.6
|Jun mean C= 20.7
|Jul mean C= 24.5
|Aug mean C= 24.2
|Sep mean C= 20.2
|Oct mean C= 14.4
|Nov mean C= 9.2
|Dec mean C= 6.4
|year mean C= 14.1
|Jan low C= 0.3
|Feb low C= 1.5
|Mar low C= 3.2
|Apr low C= 5.4
|May low C= 8.4
|Jun low C= 13.0
|Jul low C= 16.1
|Aug low C= 16.0
|Sep low C= 12.7
|Oct low C= 8.3
|Nov low C= 3.8
|Dec low C= 1.8
|year low C= 7.6
|Jan precipitation mm= 33
|Feb precipitation mm= 34
|Mar precipitation mm= 23
|Apr precipitation mm= 39
|May precipitation mm= 47
|Jun precipitation mm= 26
|Jul precipitation mm= 11
|Aug precipitation mm= 12
|Sep precipitation mm= 24
|Oct precipitation mm= 39
|Nov precipitation mm= 48
|Dec precipitation mm= 48
|year precipitation mm= 386
|Jan precipitation days= 6
|Feb precipitation days= 5
|Mar precipitation days= 4
|Apr precipitation days= 6
|May precipitation days= 7
|Jun precipitation days= 4
|Jul precipitation days= 2
|Aug precipitation days= 2
|Sep precipitation days= 3
|Oct precipitation days= 6
|Nov precipitation days= 6
|Dec precipitation days= 7
|year precipitation days= 58
|unit precipitation days= 1&nbsp;mm
|Jan sun= 140
|Feb sun= 164
|Mar sun= 221
|Apr sun= 219
|May sun= 256
|Jun sun= 299
|Jul sun= 344
|Aug sun= 328
|Sep sun= 252
|Oct sun= 198
|Nov sun= 155
|Dec sun= 115
|year sun= 2658
|source 1= [[Meteorologiako Estatu Agentzia|Agencia Estatal de Meteorología]]<ref>{{erreferentzia
|url=http://www.aemet.es/en/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3129&k=mad
|izenburua= Standard Climate Values, Madrid Aeropuerto.
|egilea=AEMET
}}</ref>
|date=Nov 2011}}
 
== Ekonomia ==
613. lerroa:
[[Egunkari]] orokor nagusien artean "[[ABC (egunkaria)|ABC]]", "[[El Mundo]]", "[[El País]]" eta "[[La Razón]]" nagusitzen dira, eta kirol egunkarien artean "[[As]]" eta "[[Marca]]".
 
== KirolakKirola ==
Madrilgo futbol talderik ezagunena [[Real Madril|Real Madrid]], munduan talderik ospetsuenetariko bat dena eta 9 [[UEFAko Txapeldunen Liga|Txapeldunen Liga]] irabazi dituena. Bertoko arerio nagusia [[Atletico Madril|Atlético Madrid]] du. 1982an, [[Santiago Bernabéu estadioa|Santiago Bernabeu estadioan]] [[1982ko Munduko Futbol Txapelketa]]ren finalaren egoitza izen zen. [[Rayo Vallecano]] eta [[Getafe Club de Fútbol|Getafe CF]] eskualdeko taldeak Espainiako Ligako lehen mailan ere aritzen dira.
 
683. lerroa:
 
== Senidetutako hiriak ==
Madril ondorengo hiriekin senidetuta dago:
 
{|
|-
745 ⟶ 747 lerroa:
 
{{Madrilgo leku interesgarriak}}
{{Madrilgo barruti aurkibidea}}
{{Madrilgo udalerri aurkibidea}}
{{Europako Kultura Hiriburuak}}