Oiasso: berrikuspenen arteko aldeak

'''Oiasso''' [[Antzinako Erroma]]ren garaian [[baskoi]]en portu-hiria edo ''civitas'' zen, [[Bidasoa]]ren bokalean, gaur egungo [[Irun]]go hirigunean ([[Gipuzkoa]]) kokatua. [[Erromatar Inperioa]]n [[Hispania]] iparralderako, eta batez ere [[Hispania Tarraconensis|Tarraconensis]] probintziarako, salerosketa eta garraio gune garrantzitsua zen. [[1990eko hamarkada]]n ikerketa [[Arkeologia|arkeologikoek]] hiriari buruzko ezaguera handitu duteegin zuten.

[[Geografia|Geografo]] klasikoek [[Plinio Zaharra|Plinio]], [[Klaudio Ptolomeo|Klaudios Ptolemaios]] eta [[Estrabon]]ek<ref>{{es}} Alicia Mª Canto y De Gregorio, ''La Tierra del Toro: Ensayo de Identificación de Ciudades Vasconas'', U.A.M., [[Madril]], [[1997]]. [http://www.tierravascona.info/aliciacanto/index.html interneten]</ref><ref>{{es}} Adolf Schulten, ''Las referencias sobre los Vascones hasta el año 810 después de J.C.'', [http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/riev/18225240.pdf interneten]</ref> bereberen idazlanetan Oiasso hiria aipatu zuten. [[Plinio Zaharra|Pliniok]] ''Naturalis Historia'' bere liburuan [[baskoi]]en lurrak [[Pirinioak|Pirinioetatik]] Oiarsoraino hedatukokatu zirenzituen, ''Vasconum saltus'' izeneko eskualdean.<ref>{{la}} <cite>Próxima ora citerioris est eiusdemque Tarraconensis situus a Pyrenaeo per oceanum Vasconum saltus, Oiarso, Vardulorum oppida, Morogi, Menosca, Vesperies, Amanum portus, ubi nunc Flauiobrica colonia 8. Ciuitatium VIIII regio Cantabrorum, flumen Sauga, portus Victoriae Iuliobricensium. ac eo loco fontes Hiberi XM passuum portus Blendium, Orgonomesci e Cantabri. portus eorum Vereasueca, regio Asturum, Noega oppidum, in poeninsula Paesici, et deinde conuentus Lucensis, a flumine Nauialbione Gibarci, Egiuarri cognomine Namarini, Iadoui, Arroni, Arrotrebae, pronunturium Celticum, amnes Florius Nelo. Celtici cognomine Neri et super Tamarici 9 quorum in paeninsula tres arae Sestianae [-182→183-] Augusto dicatae, Copori, oppidum Noeta...</cite> (''Naturalis Historia, 4,110-111)</ref> [[Klaudio Ptolomeo|Klaudios Ptolemaiosek]] [[II. mendea]]n bi kokapen eman zizkiotenzizkion ''Oiasso'' hiriariizenari ''Geographikè Úphégesis'' bigarren liburukian, bata hiriarentzathiriari ([[greziera]]z: ''Οίασσώ πόλις'') eta bestea PiriniokoPirinioetako Oiasso mendixkarentzatmendixkari ([[greziera]]z: ''Οίασσώ άκρον Πυρήνης'').<ref>{{la}} <cite>Item iuxta superius nominatam civitatem Ossaron, quae ponitur non longe ab Oceano...</cite></ref>. Horrexegatik, [[Julio Caro Baroja]]k<ref>{{es}} [[Julio Caro Baroja]], ''Navarra, Etnología de las Comunidades Autónomas'', [[Madril]], [[1996]], 468.orr </ref> oker ulertu duzuen Oiassok bi gune bereiziakbereizi zituela, hiria eta portua.

Oiasso ''Mar Externum'' izeneko [[itsaso]]aren portu garrantzitsua zen, behin [[K. a. I. mendea]]n ''[[Tarragona|Tarraco]]''rako galtzada eraiki zenean, [[mea]]k garraiatzeko eta salerosketan aritzeko. Galtzadak [[Ebro]]ren harana zeharkatu zuen ''[[Huesca|Osce]]'' eta ''[[Lleida|Ilerda]]'' hirietatik. ''Ab Asturica Burdigalam'' edo XXXIV. galtzadak Oiassotik ere pasapasatzen zenziren ''[[Astorga|Asturica Augustatik]]'' ''[[Bordele|Burdigalara]]'' zihoazela, [[Estrabon]]ek zioen bezala. Galtzada hori [[Erromatar Inperioa]]k sortutako [[Ozeano Atlantikoa|Atlantiar]] eskualdea hornitzeko sare komertzialean zegoen.

Gertuko [[Bidasoa]] [[Galia Akitania|Akitania]] eta [[Hispania Ziterior|Hispania Citerior]] arteko muga sortu zuen. [[Bidasoa]]n zubi baten aztarnak agertu dira<ref>{{es}} IrunBai.com, ''El puente de la antigua Oiasso, cada vez más a flote'', [http://www.irunbai.com/cultura/sep1/septpuente.htm interneten]</ref> eta ''portorium'' edo aduana laster agertuko dela uste da. [[Galia Akitania|Akitaniarako]] bidean zeuden produktuek %2ko zerga zuten eta [[Hispania Ziterior|Hispania Citeriorreko]] bidean zeudenek, berriz, %2,5a5.

[[1992]]an, eskualdeko aztarnetan ikerketa [[Arkeologia|arkeologikoak]]<ref>{{es}} [http://servicios.elcorreodigital.com/vizcaya/pg060305/prensa/noticias/Cultura_VIZ/200603/05/VIZ-CUL-005.html Berria ''El Correo''n]</ref>egitenegin ari diraziren [[I. mendea|I. mendeko]] kaietan, [[Irun]]go Santiago kalean. Lehen Santa Elenan [[I. mendea|I. mendeko]] nekropoli bat agertu zen eta baita biltegibiltegiak, tailerrak eta bainu-etxeak ere. Batzuen ustez, antzerki, anfiteatro bat, tenpluaktenplu batzuk edo ''forum'' bat ere badaude. Aurkikuntza hauek antzinako [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] isolamenduaren aurkako frogak dira.<ref>{{es}} Javier Aranburu, ''Meditación ante las excavaciones de Oiasso-Irun''. [http://www.euskonews.com/0024zbk/gaia2401es.html ''EuskoNews'']</ref>