Tutera: berrikuspenen arteko aldeak

 

* '''Lourdes''': Auzoa [[1950eko hamarkada]] eraiki zen Lasa aitaren ekimenaren bidez Tuterara bizitzera etorritako hainbat biztanleri etxebizitza duina emateko asmoarekin. Auzoari "etxe merkeak" ezizena jarri zitzaion.

* '''Azucarera''': [[1990eko hamarkada]]n eraiki zen Tuterako azukre lantegia eraitsi eta horren inguruko lurretan udalak hirigintza plan bat prestatzean. Auzoak txalet adosatuak eta etxebizitza blokeak batzen ditu.

* '''Virgen de la Cabeza''': [[Alfaro]]rako errepidea eta Virgen de la Cabeza kalearen artean dagoen auzunea da. Dentsitate txikiko eraikuntzak eta hirigintza desordenatua dira auzoko hirigintzaren ezaugarriak.

* '''Griseras''': Muga zehatzik gabeko auzoa da, [[Zaragoza]]rako errepidearen bi aldeetan eraikitako auzoa da. Bertan zezen plaza eta Otoño parkea daude. Iparraldean burdinbidearekin egiten du muga.

* '''Velilla''': [[Alfaro]]rako errepidearen hegoaldean eraikitako auzo berria da. Herriko udal industrialdearen iparraldean. Hirigintzari dagokionez, dentsitate txikiko auzoa da, txalet adosatuak nagusi direla.

* '''Elola''': [[XX. mendea]]ren erdialdetik aurrera eraikitako mendebaldeko zabalgunea da. Mugak Diaz Bravo, Almoceda eta Loretoko aldapa kaleak dira. Dentsitate ertain eta altuak nagusi dira bertan.

* '''Erdigunea''': Erdigunea, Tuterako ekialdeko zabalgunea da. Kalerik garrantzitsuenak Zaragoza etorbidea, Kaputxinoen kalea eta Juan Antonio Fernandez kalea dira. Kaleak oro har estuak dira, eta hiriko gainontzeko tokietan baino eraikuntza altuagoak daude bertan.

* '''Gardachales''': Griseras eta Puente de la Ribera merkatataritza-gunearen artean dagoen auzo berria da. Tuteran azken urteetan eraikitako auzo guztietan bezala, dentsitate txikiko eraikuntzak dira nagusi bertan.

* '''Queiles''' edo '''La Albea''': Musikaren auzoa eta Santa Quiteriako basoaren artean dago. Auzoak ondoko [[Queiles]] ibaiaren izena hartzen du eta bertan kale luze eta zuzenak dira nagusi. Horrez gain, [[Queiles]] ibaiaren gainean zubi berriak eraikitzea aurrikusten da.

* '''Institutua''': Gardachales auzoaren hegoaldean dago. Auzoko hirigintzan oinezkoentzako kale estuak nagusi dira. Auzoaren izena Benjamin de Tudela bigarren hezkuntzako institututik eratorria da. Auzoko gunerik garrantzitsuena Alfontso I.a Batailatzailearen plaza da.

* '''Musikaren auzoa''': Virgen de la Cabeza auzoaren mendebaldean dagoen auzune txikia da, industrialdeetatik gertu. Paraleloki hedaturiko familia bakarreko etxeek osatzen dute. Auzoko gune berde bakarra Musikaren parkea den arren, udalak herriko parkerik handiena izango denaren proiektua prestatzen dabil.

 

Juduei dagokienez, [[XI. mendea|XI.]] eta [[XII. mendea]]k izan ziren distiratsuenak [[zientzia]], [[filosofia]] eta [[literatura]] arloetan izen handiko egileak sortu baitziren. [[1170]]. urtera arte, "Judutegi Zaharra" gaur egungo katedralaren inguruan zegoen, baina urte hartan [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso VI.a "Jakintsua"]] erregeak lekuz aldatu zuen orduko hiriko harresien aldera eta "Judutegi Berria" sortu zuen.

 

 

 

[[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]], berriz, Tutera eta [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garai]] gehiena [[Francisco Franco|Francoren]] alde agertu zen. Guda igarota, etorkin asko hartu zituen hiriak [[Aragoi]]tik eta [[Gaztela]]tik (batez ere [[Soriako probintzia|Soriatik]]) iritsitakoak nagusiki. Azken urteotan, [[Latinoamerika]]tik eta herrialde [[arabiar]]retatik joandako jende ugari bizi da udalerrian.

== Ekonomia ==

[[Fitxategi:Ebro Tudela.JPG|thumb|200px|Paper industria, Ebro ertzean]]

 

Turismoari dagokionez, gero eta gehiago dira Tuteran dauden hotelak, besteak beste:

{{nagusia|Tuterako politika}}

=== Udal hauteskundeak ===

 

[[2007]]an Udaleko 21 zinegotzietatik hamabi lortu zituen [[Unión del Pueblo Navarro|Nafarroako Herriaren Batasunak]] eta hortaz, gehiengo osoa. Baliogabeko botoak 272 izan ziren (emandako guztien %1,54) eta 256 boto zuri izan ziren (botoen %1,47). Abstentzioa %27,00koa izan zen.

''Alberto Elcarte'' autobus konpainiak Tutera [[Cascante]] eta inguruko herriekin batzen ditu. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

 

 

=== Automoviles Rio Alhama ===

 

 

=== Condaren lineak ===

[[Conda]]ren [[Iruñea]] eta [[Zaragoza]] bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Egunean bost zerbitzu izaten dira norabide bakoitzean. Lineak honako ibilbidea dauka:

 

 

==== Cortes - Iruñea / Tutera - Cortes ====

[[Conda]]ren [[Cortes]] eta [[Iruñea]] bitarteko autobus linea zuzenak egunean zerbitzu bakarra dauka norabide bakoitzean. Ibilbidea honakoa da:

 

 

==== Tutera - Zaragoza ====

 

 

==== Tutera - Iruñea (zuzena) ====

 

== Zerbitzuak ==

 

* '''Santa Ana''': [[Uztailaren 24]]an hasita.

 

Larunbat Santuan, Foruen enparantzan ''"Volatín"'' izeneko panpina erakusten dute Erlojuaren Etxean, [[Juda Iskariote]] irudikatzen duena. [[Pazkoa|Pazko Igandean]], berriz, ''"Bajada del Ángel"'' edo "Aingeruaren jaitsiera" egiten dute plaza horretan bertan, [[1851]]. urtera arte Enparantza Zaharrean egiten zuten. Ekitaldi horretan, ume bat jaisten dute soka batetik zintzilik, plazan dagoen Ama Birjinaren irudiarekin bat egin arte.

 

* '''San Juan''':Tuterako Lourdes auzoan ospatzen dira [[1977]]. urtetik, San Joan egunetik hurbilen dagoen asteburuan. Jaien hasiera iragartzen duen suziria [[ostiral]]ean jaurtitzen da.

* '''"Barazkiak goresteko Jardunaldiak"''' (''"Jornadas de Exaltación de las Verduras"''): Udalak urtero antolatzen ditu maiatzean, [[Nafarroako Erribera|Erriberako]] [[barazki]] ezagunak nabarmentzeko.

 

 

* '''[[Foruen plaza (Tutera)|Foruen plaza]]''' edo "Plaza Berria": [[1687]]. eta [[1691]]. urteen artean eraiki zuten, [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] harresien kanpoaldean. Haren azpian [[Queiles|Queiles ibaia]] igarotzen da. [[Zezenketa]]k ere egin izan dituzte bertan, inguruko etxeetako marrazki batzuek erakusten dutenez. Halaber, plazako etxeetan [[Nafarroako Erribera|Erriberako]] herrien ezkutuak eta familia noble batzuenak ageri dira. Enparantzan, '''Erlojuaren Etxea''' delakoa dago kokatuta.

* '''[[Tuterako katedrala|Santa Maria Katedrala]]''': [[IX. mendea]]n eraikitako [[meskita]]ren gainean egindakoa, osagai [[arkitektura erromaniko|erromaniko]], [[gotiko (argipena)|gotiko]], [[pizkundea|errenazentista]] eta [[barrokoa]]k nahasten ditu. Aipatzekoa da "Judizioaren Ate" erromanikoa, ate nagusia dena.

* '''[[Andre Maria Magdalenaren eliza (Tutera)|Andre Maria Magdalenaren eliza]]''': [[XII. mendea|XII. mendekoa]], [[arkitektura erromaniko|erromanikoa]], [[Ebro]] ibaiaren ondoan kokatua, zubi nagusitik oso gertu.

* '''[[Andre Mariaren Apaiztegi Kontziliarra (Tutera)|Andre Mariaren Apaiztegi Kontziliarra]]'''

* '''[[Moja Domingotarren Eliza eta Komentua|Domingotarren eliza eta komentua]]'''

* '''[[Karmengo eliza eta komentua (Tutera)|Karmengo eliza eta komentua]]'''

* '''[[Kaputxinatarren eliza eta komentua (Tutera)|Kaputxinatarren eliza eta komentua]]'''

* '''[[San Joan Batailatzailearen eliza (Tutera)|San Joan Batailatzailearen eliza]]'''

* '''[[Santa Klara komentua (Tutera)|Santa Klara komentua]]'''

* '''[[Lordako Gure Amaren eliza (Tutera)|Lordako Gure Amaren eliza]]'''

* '''[[Santa Kiteria baseliza (Tutera)|Santa Kiteria baseliza]]'''

* '''[[Gurutze Santuaren baseliza (Tutera)|Gurutze Santuaren baseliza]]'''

* '''[[Cabezako Ama Birjinaren baseliza]]'''

* '''[[San Joan Gregorioren baseliza (Tutera)|San Joan Gregorioren baseliza]]'''

 

 

* '''[[Tuterako harresiak]]''': [[IX. mendea]]n [[musulman]]darrek eraikitako harresien aztarnak.

* '''[[Tuterako museoa]]''': Katedralaren ondoan dagoen "Dekano Jauregia"n kokatua, [[XV. mendea|XV. mendekoa]].

* '''[[Tuterako zubia]]''': Hamazazpi arku dituen [[Ebro]] ibaiaren gaineko zubia.

* '''[[San Adriango markesaren jauregia (Tutera)|San Adriango markesaren jauregia]]''': [[XVI. mendea]]n eraikia, Distantziako unibertsitatearen Tuterako egoitza dago bertan.

* '''[[Uharteko markesaren jauregia (Tutera)|Uharteko markesaren jauregia]]''': Udaleko artxibo nagusia eta liburutegiaren egoitza.

* '''[[Antso VII.a Indartsuaren jauregia]]''': Antzinako gazteluaren arrastoak Santa Barbara muinoan daude.

* '''[[Muñoz Sola museoa]]''': Artelan inpresionistak biltzen dituen museoa.

 

== Hiri senidetuak ==

* {{herria|EH|Maule}}

* {{herria|ISR|Tiberiades}}

 

* {{es}} Erlantz Urtasunen [http://www.euskaldunak.info/ekarpenak/wp-content/uploads/2006/10/Tudela%201535.pdf ''Noticia sobre la lengua de los navarros en Tudela (1535)'' izeneko artikulua euskaldunak.info webgunean]

* [http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=eu&geocode=&q=tudela,+nafarroa&sll=42.655582,-2.038951&sspn=0.014424,0.027595&ie=UTF8&hq=&hnear=Tutera,+Nafarroa,+Espainia&ll=42.060254,-1.594048&spn=0.057734,0.110378&z=13&layer=c&cbll=42.058811,-1.600262&panoid=6PmYqRxQy0yeT2n-VET_HQ&cbp=12,334.39,,0,-2.14 Zaragoza etorbidearen ikuspegia Google Street View-n.]

 

{{Tuteraldeko udalerri aurkibidea}}