Koreako Gerra: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t clean up, replaced: |USA}} → |AEB}} (4), |CHN}} → |Txina}} (2) using AWB |
|||
7. lerroa:
| lekua = [[Koreako penintsula]]
| emaitza = Su-etena eta [[Koreako Desmilitarizazio Gunea]]ren sorrera
| gudulari1 = [[Fitxategi:Flag of the United Nations.svg|20px]] [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuak]]:<
| gudulari2 = {{bandera|Ipar Korea}}<br />{{bandera|Txina}}<br />{{bandera|Sobietar Batasuna|1923}}
| komandante1 = {{banderaikur|KOR}} [[Syngman Rhee]]<br />{{banderaikur|KOR}} [[Chung Il-kwon]]<br />{{banderaikur|KOR}} [[Paik Sun-yup]]<br /> {{banderaikur|PHL}} [[Elpidio Quirino]]<br />{{banderaikur|PHL}} [[Fidel Ramos]]<br /> {{banderaikur|TUR}} [[Tahsin Yazıcı]]<br /> {{banderaikur|
| komandante2 = {{banderaikur|PRK}} [[Kim Il-sung]]<br />{{banderaikur|PRK}} [[Choi Yong-kun]]<br />{{banderaikur|PRK}} [[Kim Chaek]]<br />{{banderaikur|
| indarra1 = 941.356–1.139.518 gudari
| indarra2 = 1.066.000 gudari
19. lerroa:
'''Koreako Gerra''' [[1950]]eko [[uztailaren 25]]etik [[1953]]ko [[uztailaren 27]]ra luzaturiko gatazka dugu, [[Ipar Korea]] ([[komunismo|komunista]]) eta [[Hego Korea]]ren ([[kapitalismo|kapitalista]]) artean. Aldi berean, guda hau [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] eta [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasunaren]] arteko guda ez ofizialtzat har daiteke.
Esan bezala, gerra honek Ipar Korea eta Hego Korea elkarren aurka ipini zituen. Azken herrialde honek Estatu Batuetako laguntza militarra eskuratu zuen, batik bat; halaber, [[Australia]]k, [[Kanada]]k eta [[Erresuma Batua]]k, hala nola beste hainbat naziok, bere babesa eskaini zioten hegoaldekoei. Ipar Koreak, berriz, [[txinako Herri Errepublika|txinatarren]] laguntza jasotzeaz gain, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietarren]] babesa izan zuen.
== Jatorriak ==
[[1910]]etik [[Bigarren Mundu Gerra]] amaitu arte, [[Korea]] [[Japonia]]ko kolonia izan zen. Aliatuek zera agindu zioten [[Japonia]]ko Armadari gerra amaitu ondoren: bere tropek amore eman zezatela [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietar]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuar]] tropen aurrean (gerra bukatu eta gutxira [[Ameriketako Estatu Batuak|estatubatuarrek]] [[Koreako penintsula]]ren hegoaldea hartu zuten; [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietarrek]], halaber, iparraldea. Haien arteko muga 38. paraleloak finkatzen zuen). Aliatuek [[Koreako penintsula]]k estatu bakarra eta demokratikoa osatuko zuela prometatu zuten, zehaztasunik eman barik. Hala gauzak (eta [[Japonia]]ko tropek amore emanda), [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] hauteskundeetarako deialdia egin zuten [[Hego Korea]]n [[1948]]an. [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasunak]], ordea, hauteskundeen ospakuntza galarazi eta [[Koreako Alderdi Komunista]]ri eskaini zion lurraldearen agintea, [[Kim Il-sung|Kim Il Sung]] alderdi honen presidente zelarik. [[Hego Korea]]k [[Syngman Rhee]] [[nazionalismo|nazionalista]] hautatu zuen [[lehendakari|presidente]].
Koreako gerraren zergatiek eztabaida sortu ohi dute. Batzuen ustez, zergatirik posibleena [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] gobernuaren beldurra litzateke, [[Hego Korea]]k komunismoari ekitearen beldur baitziren. Askok eta askok Mendebaldeari eta [[Hego Korea]]ri leporatu diote gerraren eztanda. Nolanahi ere, artxibo [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietarrak]] azterturik, zera baiezta dezakegu gaur egun: [[Kim Il-sung|Kim Il Sung]] [[Ipar Korea]]ko garaiko presidenteak [[Iosif Stalin|Stalin]] konbentzitu zuela gerra finantza zezan. Izan ere, [[1950]]eko [[urtarrilaren 12]]an, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] Estatu Idazkariak bere herrialdeak [[Ozeano Barea]]n zuen defentsa-perimetroko herrialdeak edo lurraldeak izendatu zituenean, ez zuen [[Hego Korea]] aipatu. Horrek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] gerran sartuko ez zirela esan nahi zuen, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietarrak]] eta [[Ipar Korea|ipar-korearrak]] gerrari ekitera bultzatuz.
[[Hego Korea|Hego-korearren]] nahiz [[Ipar Korea|ipar-korearren]] helburua [[Korea]] Estatu kapitalista edo komunista batean batzea zen, hurrenez hurren. [[Hego Korea|Hegoaldekoek]] bazekiten, nolanahi ere, irabazteko aukerarik handienak [[Ipar Korea|iparraldekoek]] zituztela, babesa [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietarra]] zela eta.
[[Txinako Herri Errepublika|Txinan]], [[Mao Zedong]] [[Ipar Korea]] babesteko prest zegoen, baina, hala ere, ez zuen gerrarik nahi. Izan ere, bazitekeen gerra luzatzea eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] nahiz [[europa]]rrek esku sartzea, guneko erregimen komunisten biziraupena mehatxatuz.
== Gerra ==
[[1950]]eko [[uztailaren 25]]ean [[Ipar Korea]]ko tropak, pilaka, hegoalderantz abiatu ziren. Hauen arrakasta sekulakoa izan zen, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasunak]] ondo hornitu baitzituen. Egun gutxitan, [[Hego Korea]]ko Armadak huts egin zuen eta [[Pusa]] izeneko hirira eta haien inguraldeetara atzera egin behar izan zuten.
Gudaren arrakastak beste gune batzuk inbaditzera anima zitzakeela kontutan harturik, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] interbenitzea erabaki zuten. [[Douglas MacArthur]]ren jeneralaren agindupean, amerikarrek Smith Operazio Berezien Taldea sortu zuten.
Bien bitartean, [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuek]] [[Hego Korea]]ri laguntza eskaintzea erabaki zuten. Horrela gauzak, [[Douglas MacArthur|MacArthur]] komandantearen agindupean, [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuetako]] tropek [[Incheon|Inchon]] hiria ([[Seul]]etik hurbil) inbaditu zuten, arrakastatsuki. Egun gutxitan [[Seul]]era iritsi ziren, non erresistentzia txikia aurkitu zuten tropa komunistengandik. [[Ipar Korea|Ipar-korearrak]] azkar abiatu ziren 38. paraleloaren iparreraino.
39. lerroa:
Bistan zegoen [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuek]] bere helburua lortu zutela: [[Hego Korea]] askatzea. Dena dela, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] gutxiegitzat jo zuten lorturikoa eta [[Ipar Korea]] inbaditzeko asmoa iragarri zuten. Izan ere, [[Ameriketako Estatu Batuak|estatu batuarren]] helburua [[Korea]] bakarra sortzea zen. [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen]] babesa lorturik, [[Ipar Korea]]raino aurrera egin zuten.
Baina [[Txinako Herri Errepublika|Txinak]], laguntza [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|sobietarra]] lortuz gero eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] inbadi zezaten beldur, [[Ipar Korea|Ipar-korearrei]] laguntza eskaini zien, [[Ameriketako Estatu Batuak|estatu batuen]] iparralderainoko aurrerapena geldiaraziz.
== Oraindik dirauen geldialdia ==
Hainbat eta hainbat kontraeraso gertatu ostean, gauzak gerra hasi baino lehen zeuden bezala geratu ziren: kapitalistak 38. paraleloaren hegoaldera; komunistak paralelo berberaren iparraldera.
Su-eten batek gune desmilitarizatu bilakatu zuen 38 paraleloa, [[Ipar Korea]] eta [[Hego Korea]]ren arteko muga, alegia.
|