13:03, 11 iraila 2015ko berrikusketa aldatu Lainobeltz (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 270.002 edits t →‎Gaur egun: Barne lotura zuzenketa: Europako kultura-hiriburu ← Aurreko ezberdintasuna		14:12, 25 urtarrila 2016ko berrikusketa aldatu desegin An13saBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 219.556 edits t clean up, replaced: \|FRA}} → \|Frantzia}}, \|USA}} → \|AEB}} (2), \|ITA}} → \|Italia}}, \|DEU}} → \|Alemania}} (2), \|RUS}} → \|Errusia}} (3), \|CHN}} → \|Txina}} using AWB Hurrengo ezberdintasuna →
50. lerroa: == Geografia == Lituaniako hego-ekialdean dago Vilnius, [[Neris]] eta [[Vilnia]] ibaien elkargunean. [[Baltikoa\|Itsaso Baltikotik]] 314 kilometrora dago hiria, eta, autobideek Lituaniako hiri nagusiekin lotzen dute: [[Kaunas]] (102 kilometro), [[Šiauliai]] (214  km) edota [[Panevėžys]] hiriekin (135  km). Arrazoi historikoak tarteko, hiria ez dago herrialdearen erdialdean. Izan ere, nazioaren mugak mendez mende aldatuak izan dira Lituanian. Hala ere, [[Lituaniako Dukerri Handia]]ren garaian herrialdearen erdigunean zegoen Vilnius. Egun, 402 metro karratuko azalera du hiriak modu honetan banatuta: %29,1 eraikinak, %68,8 gune berdeak eta %2,1 ura. == Klima == Vilniuseko klima kontinental hezea edo Hemiboreala da Köppen klima sailkapenaren arabera. Tenperaturak 1777. urtetik hona erregistratu dira. Urteko batez besteko tenperatura 6,1º  °C da; urtarrilekoa -4,9º  °C, eta, uztailekoa, berriz, 17º  °C. Prezipitazioari dagokionez, 661 milimetrokoa da urteko batez bestekoa. Udak beroak izan daitezke, hogeita hamar zentigradu ingurukoak egun argiz. Hala, hiriko kaleek gau-giro aparta dute urtearen sasoi honetan. Terrazadun taberna, jatetxe edota kafetegi eskaintza handia dago. 165. lerroa: == Historia == 1323ko agirietan agertzen da hiriaren lehendabiziko aipamena, [[Gediminas Duke Handiaren gutunak\|Gediminas Duke Handiaren gutunetan]], Alemaniako zenbait hiritara bidali zirenean. Bertan, Letoniako hiriburuan bizitzen jartzeko gonbitea egiten zitzaien germaniarrei, juduei eta Aita Santu Juan XXII.ari. [[Senieji Trakai gaztelua]] izan zen [[Lituaniako Dukerri Handia]]ren egoitza nagusia. === Lituaniako Dukerri Handia === Gediminasek Lituaniako lurraldeak handitu zituen, aliantza eta ezkontza estrategikoak eginda. Egungo [[Bielorrusia]], [[Ukraina]], [[Transnistria]], eta, [[Polonia]] eta [[Errusia]]ko zenbait lurretan hedatzen zen dukerria. Bere iloba Vytautas Handia eta Jogaila, ordea, gerra zibilean egon ziren aurrez aurre. [[Lituaniako Gerra Zibila]]ren garaian (1389 – 1392), Vytautasek hiria hartu eta setiatu zuen, Jogailari boterea kenduta. [[Lublingo Batasuna]]ren ostean eratu zen [[Poloniar-Lituaniar Erkidegoa]]. Federazio honetako buruzagiek bina izendapen zituzten: Lituaniako Duke Handia edo Poloniako errege. 1387an, Jogailak [[Magdeburg eskubideak]] eman zizkion hiriari. === Poloniar-Lituaniar Erkidegoa === [[Fitxategi:Vilnius St Anns church.jpg\|thumb\|right\|Santa Ana eliza eta zistertarren monasterioarena.]] Hiria hedapen periodo batean sartu zen. Vilniuseko harresiak 1503 eta 1522 urte bitartean eraiki ziren, hiria babesteko. Hiru dorre eta bederatzi ate zeuden hiriaren inguruan. Sigismund Augustek bertara eraman zituen gorteak, 1544an. Almae Academia et Universitas Vilnensis Societatis Jesu (Vilniuseko unibertsitatea) sortu zuen Stefan Bathory erregeak 1579an. Unibertsitateak bilakaera azkarra izan zuen, eta inguruetako gune zientifiko eta kultural garrantzitsuenetakoan bilakatu zen. Hiriak izandako hedapenari esker, ateak ireki zitzaizkion migrazioari. Hainbat ziren bertan mintzatzen ziren hizkuntzak: [[Lituaniera]], [[poloniera]], [[ruteniera]], [[errusiera]], [[antzinako eliza-eslaviera\|eslabiar zaharra]], [[latina (argipena)\|latina]], [[germaniera]], [[yiddish\|yidisera]], [[hebreera]] eta [[turkiera]]. Hiria [[Babiloniar Inperioa\|Babiloniarekin]] ere alderatu zen. Talde bakoitzak ekarpen bana egin zuen hiriko bizimoduan, eta erruz garatu ziren artisautza, zientzia edota merkataritza salerosketa. XVII. mendeak atzerapauso ugari ekarri zituen, erkidegoa gerretan sartuta aritu baitzen. Errusia eta Poloniaren arteko gerra garaian (1654 – 1667), errusiarrek eta saxoniarrek Vilnius okupatu zuten. Hiria hartu eta su eman zioten, eta biztanleria erail zuten. [[Iparraldeko Gerra Handia]] bitartean, suediar armadak hiria hartu zuen. 1710eko izurrite bubonikoak 35.000 hiritar hil zituen; 1715, 1737, 1741, 1748 eta 1749ko suteek hiria oraindik eta gehiago hondatu zuten. Vilniusek ordura arteko oparotasuna galdu bazuen ere, XIX. mendean, biztanleria hazi egin zen 20.000 izatera iritsi arte. Ipar Europako hiririk handienetako bat izan zen orduan. 195. lerroa: === Bigarren Mundu Gerra === 1940ko ekainean, hiriburuaren transferentzia ez zegoen guztiz bukatuta, baina Lituania [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna\|Sobietar Batasunarenren]] parte izatera igaro zen. Hala, [[Lituaniako Sobietar Errepublika Sozialista]]ren hiriburu bilakatu zen Vilnius. 35.000-40.000 pertsona inguru atxilotu eta [[gulag]]etara eraman ziren. === Alemaniar okupazioa === 1941an alemaniarrek hiria konkistatu zuten. Alde Zaharrean [[judu]]entzako bi ghetto eraiki ziren. Ghetto txikieneko biztanleak hil eta erbesteratu egin zituzten urriaren 1941ean. Bigarren ghettoak 1943ra arte iraun zuen, nahiz eta biztanleria murriztu zen. Azken honetako biztanleek iraultza saiakera bat egin zuten 1943ko irailaren 1ean baina honek ghettoko biztanleriaren behin betiko amaiera ekarri zuen. Inguruko juduen %95a hil zuten. === Lituaniako Sobietar Errepublika Sozialista === 247. lerroa: * {{Banderaikur\|SVK}} [[Bratislava]], Eslovakia * {{Banderaikur\|HUN}} [[Budapest]], Hungaria * {{Banderaikur\|~~USA~~AEB}} [[Chicago]], Estatu Batuak * {{Banderaikur\|MDA}} [[Chisinau\|Chişinău]], Moldavia * {{Banderaikur\|UKR}} [[Dnipropetrovsk]], Ukraina * {{Banderaikur\|UKR}} [[Donetsk]], Ukraina * {{Banderaikur\|~~DEU~~Alemania}} [[Duisburg]], Alemania <small>''(1985)''</small> <ref name="Duisburg">{{erreferentzia\|url=http://www.duisburg.de/micro/english/introducing/102010100000187829.php\|izenburua=Cities Twinned with Duisburg\|egilea=www.duisburg.de}}</ref> \|\| * {{Banderaikur\|IRL}} [[Dublin]], Irlanda * {{Banderaikur\|SCO}} [[Edinburgh]], Eskozia * {{Banderaikur\|~~DEU~~Alemania}} [[Erfurt]], Alemania * {{Banderaikur\|POL}} [[Gdańsk]], Polonia <small>''(1998)''</small><ref name="Gdańsk">{{erreferentzia\|url=http://www.gdansk.pl/samorzad,62,733.html\|izenburua=Gdańsk Official Website: 'Miasta partnerskie'\|egilea=[[copyright\|©]] 2009 [http://www.gdansk.pl/ Urząd Miejski w Gdańsku]\|hizkuntza=pl}}</ref> * {{Banderaikur\|~~CHN~~Txina}} [[Guangzhou]], Txina<ref name="Guangzhou">{{erreferentzia\|url=http://www.gzwaishi.gov.cn/Item/3970.aspx\|izenburua=Sister Cities of Guangzhou\|egilea=Guangzhou Foreign Affairs Office}}</ref> * {{Banderaikur\|~~RUS~~Errusia}} [[Irkutsk]], Errusia * {{Banderaikur\|FIN}} [[Joensuu]], Finlandia * {{Banderaikur\|UKR}} [[Kiev]], Ukraina 265. lerroa: \|\| * {{Banderaikur\|SLO}} [[Ljubljana]], Eslovenia * {{Banderaikur\|~~USA~~AEB}} [[Madison (Wisconsin)\|Madison]], Estatu Batuak * {{Banderaikur\|BLR}} [[Minsk]], Bielorrusia * {{Banderaikur\|~~RUS~~Errusia}} [[Mosku]], Errusia * {{Banderaikur\|CYP}} [[Nikosia]], Zipre * {{Banderaikur\|NOR}} [[Oslo]], Norvegia * {{Banderaikur\|~~ITA~~Italia}} [[Pavia]], Italia * {{Banderaikur\|GRE}} [[Pireo]], Grezia * {{Banderaikur\|ISL}} [[Reykjavik]], Islandia * {{Banderaikur\|LAT}} [[Riga]], Letonia \|\| * {{Banderaikur\|~~RUS~~Errusia}} [[San Petersburgo]], Errusia * {{Banderaikur\|AUT}} [[Salzburgo]], Austria * {{Banderaikur\|SWE}} [[Stockholm]], Suedia * {{Banderaikur\|~~FRA~~Frantzia}} [[Estrasburgo\|Strasbourg]], Frantzia * {{Banderaikur\|TWN}} [[Taipei]], Taiwan<ref>[http://www.edunet.taipei.gov.tw/attach/The%2045%20Sister%20Cities%20list.doc Sister city list] (.DOC)</ref> * {{Banderaikur\|EST}} [[Tallinn]], Estonia

Vilnius: berrikuspenen arteko aldeak