Teotihuacan: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
t clean up, replaced: {{MEX}} → {{banderaikur|Mexiko}} using AWB |
||
6. lerroa:
| Irizpideak = i, ii, iii, iv, vi
| ID = 414
| Kokapena = {{
| Eskualdea = [[Latinoamerika]] eta [[Karibe (argipena)|Karibea]]
| Urtea = 1987
17. lerroa:
Hiri [[K. a. 200]]ean sortu omen zen, [[VII. mendea|VII]]-[[VIII. mendea]]n bertan behera utzi zen arte. Gailurrean, [[1. milurtekoa]]ren lehen erdian, Teotihuacan Ameriketako hiri handiena zen, 200.000 biztanle baino gehiago baitzituen, garaiko munduko hiri populatuenetakoa. Hiri honi lotutako zibilizazioari ''Teotihuacano'' edo ''Teotihuacan'' soilik deitzen zio.
Inperio baten erdigunea zela eztabaidagai izan arren, [[Mesoamerika]] osoan eragin handia izan zuela argi dago. Teotihuacanoen presentzia, agian erabateko kontrol ekonomiko eta politikoa ere, [[Veracruz (argipena)|Veracruzeko]] hainbat gunetan eta [[Maia zibilizazioa|Maien eskualdean]] ikus daiteke. Biztanleen etnia ere eztabaidagaia da, besteren artean [[nahua]]k, [[otomi]]ak edo [[totonaka]]k izan baitzitekeen. Zenbait adituk ere proposatu duten bezala, estatu multietnikoa izan zitekeen Teotihuacan.
Hiria eta arkeologia gunea [[Mexikoko estatua|Mexikoko estatuko]] San Juan Teotihuacán eta San Martín de las Pirámides udalerrietan dago, [[Mexiko Hiria|Mexiko Hiritik]] 40
== Historia ==
Teotihuacanen historia fasetan banatu daiteke<ref>Eduardo Matos Moctezuma, ''Teotihuacan. La cité des dieux'', CNRS Éditions, 82-87 or.</ref>:
* ''Patlachique'' fase (K. a. 100 - K. o. 1): 4 eta 6
* ''Tzacualli'' fasea (1-150): Hilen Etorbidea Eguzkiaren Piramidea eta Ilargiarena eraikitzen hasi ziren; hiriak
* ''Miccaotli'' fasea (150-250): Lumadun Sugearen Piramidea eta Zitadela eraikitzen hasi ziren; hiriak gehienezko eremua hartu zuen (22,
* ''Tlamimilolpa'' fasea (250-450): estetika maila handiko artelanak egin ziren; Lumadun Sugearen piramideari atxikitako piramidea eraiki zen; Mexikoko Golkoarekin eta [[maia zibilizazioa|maien eskualdearekin]] harremana; hiriak 65.000 biztanle omen zituen
* ''Xolalpan'' fasea (450-650): Teotihuacango kultura ezaugarrien hedadura Mesoamerika osoan zehar; Tetitla, Yayahuala, Atetelco, Tepantitla, Xolalpan, Tlamimilolpa multzo erlijiosoak, administratiboak eta etxebizitzak eraiki ziren; hiriak 85.000 biztanle zituen;
39. lerroa:
Teotihuacango hiriko arkitektura gotorra eta arranditsua da oro har. Hiriaren ardatza ''Hilen Etorbideak'' (ipar-hegoalde) eta ''Ekialdeko Hiribideak'' (eki-mendebalde) osatu zuten; haiek eraiki ziren garai bertsukoa dira, orobat, Eguzkiaren tenplua eta beste zenbait eraikin ospetsu. Hilen etorbidea (gaztelaniaz ''Avenida de los Muertos'', nahuatleko ''Miccoatli'' izenaren itzulpena) 1700 metro luze eta 45 metro zabal zen, eta [[plaza]] karratu batean amaitzen zen. Plaza horretan Ilargiaren piramidea eraiki zuten. Etorbidean barna, plataforma txikiagoak ere badaude. [[Azteka|Aztekek]] hilobiak zirela uste zuten, eta horregatik eman zioten izen hori etorbideari. Adituen ustez, zeremoniak egiteko plataformak ziren, gailurrean tenpluak zituztela. Hilen etorbidean, ''Ilargiaren piramidearen'' ekialdean, gotorlekua eta ''Eguzkiaren piramidea'', harkaitzez inguratua, eraiki zituzten.
Teotihuacanen, Erdialdeko Amerikako heste kultura batzuetan hezala, garrantzi handiko eraikina izan zen [[piramide (argipena)|piramidea]], baina Teotihuacangoek badituzte zenbait ezaugarri berezi: piramide garaiak eta aldi berean gotorrak dira, bolumen handikoak (1.300.000m³ ''Eguzkiaren piramidearen'' kasuan), eta [[eskailera]] ataletan banatua dute, piramidearen gorputz bakoitzean atal bana, eta eskaileraren aurrean, berriz, beste eraikin mailakatu bat dute, plataforma moduko bat. Harri horizontalak laukizuzenak dira eta idazkunak dituzte zizelatuak, baita monumentu txikiagoetan ere.
''Eguzkiaren piramidea'' eraiki bezala utzi zuten, ez zitzaion atal berririk edo estalki berezirik erantsi. Oinarria karratua du ia, aldeko 220 m ingurukoa. Malda handiko lau atalez osatua da eta gailurreko plataforma barne harturik 63 m-ko garaiera du. Ameriketako bigarren handiena da, [[Cholula]]koaren atzetik.
''Ilargiaren piramidea'', herriz, oinarri lauki zuzenekoa da eta 40 m inguruko garaiera du. Egiturari dagokionez, dena dela, elkarren oso antzekoak dira biak.
82. lerroa:
* [http://www.inah.gob.mx/ INAH], Mexikoko arkeologia institutua (Teotihaucani buruzko informazioa lortzeko, webgunean nabigatu)
{{coord|19|41|N|98|51|W|type:landmark|display=title}}
{{Gizateriaren ondarea Mexikon}}
| |||