00:27, 15 apirila 2015ko berrikusketa aldatu EnzaiBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 252.705 edits t Robota: Birzuzenketak konpontzen ← Aurreko ezberdintasuna		12:56, 12 urtarrila 2016ko berrikusketa aldatu desegin Oraina (eztabaida \| ekarpenak) 19.254 edits NBE eta kolonialismoa Hurrengo ezberdintasuna →
15. lerroa: Frantsesek Asiaren Hego-ekialdera eta Afrikaren Ipar eta Mendebaldera jo zuten; hau izan zen Europako potentzia handiek beraien artean banatu zuten azken kontinentea. [[Lehen Mundu Gerra]]ren aurreko hamarkadetan, [[Alemania]] ere saiatu zen Afrikako lurralde eta aberastasunak ustiatzen. [[Errusia]]k ere hartu zuen parte kolonizazioan eta ekialdera zabaldu zuen bere inperioa, [[Uralak\|Uraletatik]] [[Ozeano Barea\|Ozeano Bareraino]]. XV.mendearen hondarraz gero, aurkikuntza geografikoekin batera munduko mapa zabaldu egin zen. Ordudanik, europarrak beste kontinenteez interesatzen hasi ziren, lurralde ~~nirjinak~~birjinak eta aberastasun ezezagunak baitzituzten hauek. Lau [[mende iraun zuen kolonizazioaren hasiera izan zen eta ia mundu osoa Europaren mende jarri zuena. Lurralde berrietako [[baliabide ~~naturalak~~natural]]ak ustiatzea (~~kafea~~[[kafe]]a, [[kakaoa, ~~azukrea~~[[azukre]]a, ~~kotoia~~[[kotoi]]a, meatzeak, etab.) nazio kolonizatzaileen ~~lhia~~leia espantsionista eta kontraerreformak bideratu zuen ispiritu misiolaria erabakigarriak izan ziren kolonizatze-prozesuan. Gerora, batez ere industrializazioaren garaian hasita, kolonietako ~~lehengaien~~[[lehengai]]en beharra izan zen nagusi. Nazio kolonizatzaile aitzindarien artean Espainia (Ertamerika eta Hegoamerika), Portugal ([[Brasil]]), Britainia Handian eta Frantzia (Iparamerika) nabarmentzen dira. Ameriketako koloniek askatasuna lortu zutenean, beste kontinente guztiak helburu komertzial eta politikoekin esploratu zituzten. Asia eta Afrika batez ere. Espainiak eta Portugalek XV. eta XVI. mendeetan ekin zioten kolonizazioari hurrenez hurren. Denborarekin, Portugalen botere-eremua Brasildik India, ~~Indonesiako~~[[Indonesia]]ko Espezieen irlak eta Asiako kostalderaino hedatu zen. Espainiar konkistatzaileek Amerikako oso lurralde zabalak okupatu zituzten, bide batez beren [[hizkuntza]], erlijioa eta kultura ~~txertatuz~~inposatuz. XVII. mendean Herbeherek bota egin zituzten portugesak Indonesiatik. Frantses eta Inglesek, elkarrekiko lehian, Iparamerikan eta Indian kokatu zituzten haien jabegoak. Lehia askoren ondoren, potentzia kolonial handiena izatera heldu zen Britania Handia XVIII. mendean, eta itsasoko nagusitasunarekin bere inperio koloniala kontinente guztietara hedatu zuen. Ameriketako Estatu Batuetan independentziaz gero, britaniarren indar koloniala gainbehera hazi zen eta poliki-poliki, lehenago britaniar koloniak izan eta gaur herrialde autonomo eta independenteak direnek Commonwealth elkartea sortu zuten. Frantsesek Asiaren Hego-Ekialdera eta Afrikaren Iparraldera eta Mendebaldera jo zuten; hau izan zen Europako potentzia handiek beraien artean banatu zuten azken kontinentea. Lehenengoko mundu-gerraren aurreko hamarkadetan, Alemania ere saiatu zen Afrikako lurralde eta aberastasunak ustiatzen. ~~Errusiak~~[[Errusia]]k ere zuen parte kolonizazioan eta ekialdera zabaldu zuen bere ~~inperioa~~[[inperio]]a, Uraletatik [[Ozeano ~~Bareraino~~Barea]]raino. == NBE eta kolonialismoa == 1960ko abenduaren 14an, [[NBE]]k jarrera argi eta irmoa adierazi zuen kolonialismoarekiko. Behean dago adostutako [[ebazpen]]a: ≪Batzar Nagusiak, Kontuan hartuz munduko herrialdeek Nazio Batuen Gutunean aldarrikatu dutela oinarrizko [[eskubide]]etan duten konfiantza berresteko erabakia hartu dutela (...). Hau aitortzen du: 1. Atzerriko herrialdeek beste herri batzuik azpiratzea, menderatzea eta uztiatzea oinarrizko giza eskubideak urratzea da, Nazio Batuen Gutunen aurkakoa (...). 2. Herri guztiek determinazio askerako eskubidea dute ([[autodeterminazio]]a); eskubide hori jarraiki, askatasunez zehazten dituzte beren politika-ezaugarriak, eta ekonomia-, gizarte- eta kultura-garapena askatasunez lortzen saiatzen dira. 3.Politika-, ekonomia-, gizarte- edo hezkuntza-arloan prestakuntzarik ez izataea ez da [[independentzia]] atzeratzeko aitzakia izango inoiz. 4. Mendeko herrialdeek beren independentzia-eskubide osoa modo baketsuan eta askatasunez gauzatzeko, haien aurkako ekintza armatuak eta edozein motatako errepresio-neurriak eten egin beharko dira, bai eta beren lurralde nazionalaren osotasuna errespetatu ere. (...) 6.Herrialde baten batasun nazionala edo lurralde-osotasuna hausteko edozein ahalegin Nazioa Batuen itunaren helburuen eta printzipioen guztiz aurkakoa da.≫. NBEren 1514 ebazpena, [[New York]], 1960ko abenduaren 14 == Ikus, gainera ==

Kolonialismo: berrikuspenen arteko aldeak