Gambia: berrikuspenen arteko aldeak

{{Herrialde infotaula berria

| estatuaren_izenaohiko_izen = Gambia

| berezko_izena ohiko_izen_luze= Gambiako Errepublika

| berezko_izena_hizkuntza_ofizialeanbertako_izen = Republic of The Gambia

| bandera_irudiabandera_irudi = Flag of The Gambia.svg

| armarri_irudiaarmarri_irudi =Coat_of_arms_of_The_Gambia.svg

| lema_nazionalalema_nazional ="Progress, Peace, Prosperity" <small>([[Ingeles]]ez: Aurrerapena, Bakea, Aurrerakuntza)</small>

| ereserkiaereserki_nazional =[[For The Gambia Our Homeland]]

| estatuaren_mapamapa_irudi = LocationGambia.svg

| hiriburuahiriburu = [[Banjul]]

| hiri_handienaren_izenahiri_handien = Serekunda

| hizkuntzakhizkuntza_ofizialak = [[Ingeles]]a <br />

| azalera_zerrendan_kokapenaeremu_rankin = 164

| azalera_zenbakiaeremu_km2 = 10.380

| biztanleriabiztanle_zenbatespen = 1.882.450

| estimaketa_urteabiztanle_zenbatespen_urte = 2013

| biztanleria_zerrendan_kokapenabiztanle_zenbatespen_rankin = 150

| dentsitateabiztanle_dentsitate_km2 = 153,5

| txanponatxanpon = [[Dalasi]] = 100 butut

| txanpon_kodeatxanpon_kode = GMD

| ordu_eremuaordu_eremu = UTC

| utc_zenbakiautc_offset = 0

| DST_ordu_eremuaDST_ordu_eremu = Ez

| utc_DST_bariazioautc_offset_DST = 0

| domeinuadomeinu = gm

| aurrizki_zenbakiaaurrezenbaki = 220

k ditu: ipar, eki eta hegoaldean [[Senegal]] eta mendebaldean [[Ozeano Atlantikoa]].

Wolof, malinke eta fulani herriak [[XIII. mendea]]n jarri ziren bizitzen gaur egun Gambia den lurraldeetan. 1455. urtean, [[portugal]]darrek [[Gambia ibaia]] aurkitu zuten, eta [[1588]]an britainiar merkatariei saldu zizkieten ibai haren gaineko eskubideak, baina, artean, ez zuten europarrek bizileku egonkorrik antolatu bertan. 1663an, britainiarrek ibaian dagoen uharte bat erosi zioten bertako buruzagi bati eta Fort James gotorlekua eraiki zuten. 1681ean frantsesak heldu ziren, eta bizileku hartu zuten Albredan, Fort James gotorlekuaren aurrez aurreko ibai-ertzean; 1807an, Fort James hartu eta eraitsi zuten frantsesek.

Lau urte geroago, Versallesko Hitzarmenean, Britainia Handiak Gambia ibaiaren gainean zituen eskubideak onartu ziren eta baita Frantziak Albredan zituenak ere. Britainiarrek [[1807]]an esklabotasuna debekatu zutenean, Bathurst gotorlekua eraiki zuten Gambia ibaiaren bokalean esklaboen salerosketa hari amaiera emateko. 1857an, frantsesek Albredaren gaineko eskubideak britainiarrei saldu zizkieten, eta [[1889]]an Gambiako mugak zedarritu zituzten Frantziak eta Britainia Handiak biak elkar hartuta. Britainiarrek beren babespeko lurraldetzat hartu zuten lurralde osoa 1894an.

1965ean lortu zuen independentzia Gambiak, eta 1970. urtean errepublika bihurtu zen; Sir Dawda Kairaba Jawara izan zen lehendabiziko lehendakaria. 1980 inguruko urteetan, turismoarekin batera, prostituzioa eta droga trafikoa zabaltzen hasi ziren Gambian, eta oposizio musulman antolatua sortu zen orduan. 1981ean, Jawara lehendakaria kargutik kentzeko, haren ordez islamiar erregimen iraultzailea ezartzeko eta horrekin ustelkeria ofiziala amaitzeko ahalegina egin zuten musulman batzuek. Senegalgo gudarosteak esku hartu zuen, eta matxinada zapaldu zuen. Izan ere, Gambiaren eta Senegalen artean konfederazio bat ([[Senegambia]]) eratzeko asmoa zegoen lehenagotik, eta estatu-kolpeak asmo hori lehenago gauzatzea eragin zuen.

Senegambia 1982ko otsailean sortu zen ofizialki. Konfederazioaren buru Abdou Diouf jarri zuten, Senegalgoa bera, eta, hari laguntzeko, ministro-kontseilu konfederatu bat eta bi nazioetako kideez osatutako legebiltzarra eratu ziren. Herrialde bakoitzak bere ezaugarriak eta barne-antolaketa gorde zituen, hala ere. 1985. urteaz gero, Gambia bi herrialdeen arteko loturak sendotzeko eta elkar babesteko hitzarmenak ez sinatzen eta ez betetzen hasi zen. Aitzitik, 1989an elkar babesteko hitzarmen bat egin zuen Nigeriarekin, herrialdearen defentsa ziurtatzeko eta aldi berean Senegaletik aldentzeko. Hitzarmen horrek, berez, Senegambiari uko egitea esan nahi zuen. 1991ko maiatzean Gambiak eta Senegalek beren arteko harremanak oneratzeko lehen urratsak egin zituzten, elkarren laguntzarako hitzarmen bat sinatuz. 1993an gobernuak nazioa adiskidetzeko neurriak hartu zituen; besteak beste, [[amnistia]] ematea onartu zuen erregimena erorarazten saiatu zirenentzat.

1994ko uztailean, militarrek estatu-kolpea jo zuten. Dawda Jawara lehendakaria Senegalera erbesteratu zen. 1996an, abuztuan, konstituzio berria onartu zen. Gobernua bere gain hartu zuen militarren kontseiluko lehendakariak, Yahya Jammeh tenienteak, estatuaren politika onbideratzeko lehen urrastzat hartu zuen konstituzio hura. 1998an buruzagi musulman ugari atxilotu zituzten, eta 1999an oposizioaren buru Ousainou Darboek adierazi zuen gobernuak bere alderdiko kideak atxilotu zituela eta demokrazia hura lege gezurtietan oinarritua zela.

2001eko hauteskundeetarako lehendakariak alderdi politikoen debekua kentzea erabaki zuen, baina Jammehk irabazi zituen berriro ere hauteskundeak, nazioarteko behatzaileek onartuta. Hala ere, oposizioak iruzurra salatu zuen. 2002an Parlamentuak komunikabideei buruzko lege berri bat onartu zuen, 1997ko Konstituzioaren guztiz kontrakoa. Lege haren arabera, erakunde berri bat sortuko zen, besteak beste, honako ahalmen hauek zituena: kazetari guztiak erregistratzekoa, beren iturriak azaltzera behartzekoa, baimenik gabeko oharrak argitaratzeagatiko isunak ematekoa eta egunkariak ixtekoa.

Ekonomiaren oinarri nagusia [[kakahuete]]aren produkzioa da. Horretarako erabiltzen da lantzeko dagoen lurraren (eremu osoaren % 14) parterik handiena. Nolanahi ere, azkeneko urteotan lur gehiago prestatzen ari dira, bestelako gai batzuk ere landu ahal izateko, eta estatuaren ekonomia produktu bakar baten morrontzatik ateratzeko. Dagoen industria-apurretik kakahuetea eraldatzeko industria da nagusia. Turismoak ere pisu handia du ekonomian, gero eta handiagoa.

== Hizkuntzakhizkuntza_ofizialak ==