|
'''Maria del Pilar Acedo y Sarria''' ([[Tolosa]], [[martxoak 171784]],ko [[1784martxoaren 17]]a – [[FrantziaCarresse-Cassaber|Carresse]], [[Otsailak 27Biarno]] , [[1869]])ko [[Ohianederotsailaren Markesa27]]a) Ohianederko Markesa izan zen, kulturzale eta poetisapoeta.<ref>{{erreferentzia|abizena1= Manzanos Arreal |izena1= P. |izena2= F. |abizena2= Vives Casas |izenburua= Las mujeres en Vitoria-Gasteiz a lo largo de los siglos. Recorridos y biografías|argitaletxea=[[Gasteizko Udala]]|urtea= 2001|orrialdea= 98-100|url= http://www.vitoria-gasteiz.org/wb021/http/contenidosEstaticos/adjuntos/eu/29/90/62990.pdf}}</ref>
== Biografía ==
Montehermosoko VI. markesa, Vadoko IV. kondesa eta EchauzkoEtxauzko kondesa 1784. urteko martxoaren 17aren egunsentian jaio zen, Tolosan, eta egun berean bataitatubataiatu zuten [[Andre Maria eliza (Tolosa)|Santa Mariako elizan]]. Haren gurasoak Jose Maria Manuel de Acedo y Atodo, EchauzkoEtxauzko II. kondea, eta Luisa de Sarria y Villafañe izan ziren. Senar-emazteok bi alaba izan zituzten: Maria Pilar, zaharrena, eta Maria Manuela.
Maria del Pilar, ahizpa zaharrena izanik, aitaren oinordekoa izan zen. Aita EchauzkoEtxauzko II. kondea zen, Acedo jauregiko jauna eta maiorazkoa, armategiko kabua, [[Nafarroako Gorteak|Nafarroako Gorteetan]] eserlekua eta botoa zuena, eta Mendilibarriko[[Mendilibarri]]ko lekuko zergak zituen, Nafarroako Berruezako[[Berrueza]]ko haranean, Riocavadoko maiorazkoa, Santa Cruz el Valle Urbion, Riocavado de la Sierra, Soto eta Garganchón herrietako jauntasuna Burgoseko probintzian, [[Belorado]]ko jurisdikzioan, [[Santo Domingo de la Calzada]]ko San Frantziskoren komentuko patronatua, [[Leintz-Gatzaga]]ko Sorango jauregiko jauna zen eta bertako maiorazkoa zuen, eta Doypako maiorazkoa zuen Gasteizen.
Valle Urbion, Riocavado de la Sierra, Soto eta Garganchon herrietako jauntasuna Burgoseko probintzian, Beloradoko jurisdikzioan, Ozkabarteko San Frantziskoko komentuko patronatua, Leintz-Gatzagoko Sorango jauregiko jauna zen eta bertako maiorazkoa zuen, eta Doypako maiorazkoa zuen Gasteizen.
Horrez gainera, titulu hauek ere heredatu zituen Maria del Pilarrek: Vadoko kondesa titulua, bere izeba Maria Fausta, Vadoko III. kondesa, amaren aizparengandikahizparengandik; Sarriako mairoazkoarenmaiorazkoaren andrea izan zen, eta bereak zituen ErenchungoErentxungo jaurerria, Vadoa eta Ascarzako dorretxea Araban, [[San Bizente eliza (Gasteiz)|Gasteizko San Bizente elizako]] Karmengo edo erlikien kaperaren patronatua zeukan, eta Villafañeko maiorazkoa Zamoran; horren bidez, [[Alfontso X.a Gaztelakoa|Alfontso X.aren]]<nowiki/>aren seme Valentziako Don Juan Infantearen leinuko Ahaide Nagusia zen.
1800. urtean esposatu zuen, 16 urte baino ez zuela, Ortuño Agirre Del Corral, Montehermosoko VI. markesa, 33 zituena, Gasteizko [[San Bizente eliza (Gasteiz)|San Bizente elizan]].<ref>{{erreferentzia|abizena= Vidal Abarca |izena= J. |izenburua= Linajes alaveses. Los Aguirre: Marqueses de Montehermoso|aldizkaria= Boletín Sancho el Sabio|alea= XIX |urtea= 1975 |orrialdea= 181-244}}</ref> Ezinezkoa zen hura baino ezkontza hobeagorik eta orekatuagorik antolatu, etorki, ondasun eta maiorezkoeimaiorazkoei zegokienez: senargaia, [[Ortuño de AguirreAgirre]], 1797. urtean, zelaiko maisu hautatu zuten, komisario eta [[Arabako Ahaldun Nagusi ]], 1800. urtea arte bete zuen kargua. Aita hil zitzaionean, haren ondasun guztiak heredatu zituen, eta baita liburutegia eta artelanen bilduma ere. Ezkondu eta handik gutxira, 1800eko urte berean, [[Pedro de AlavaAlaba]], Andres de AlavaAlaba eta Carlos de AlavarenAlabaren maiorazkoen ondorengoa izan zen, eta baita Trivianako Konderriarenakonderriarena ere, zeinaren X. titularra izan baitzen. 1801. urtean jaio zen senar-emazteen alaba bakarra: Maria Nieves Amalia. ▼
1800. urtean esposatu zuen, 16 urte baino ez zuela, Ortuño de Aguirre y del Corral, Montehermosoko VI. markesa, 33 zituena, Gasteizko San Bizente elizan.
▲Ezinezkoa zen hura baino ezkontza hobeagorik eta orekatuagorik antolatu, etorki,ondasun eta maiorezkoei zegokienez: senargaia, [[Ortuño de Aguirre]], 1797. urtean, zelaiko maisu hautatu zuten, komisario eta Arabako Ahaldun Nagusi, 1800. urtea arte bete zuen kargua. Aita hil zitzaionean, haren ondasun guztiak heredatu zituen, eta baita liburutegia eta artelanen bilduma ere. Ezkondu eta handik gutxira, 1800eko urte berean, [[Pedro de Alava]], Andres de Alava eta Carlos de Alavaren maiorazkoen ondorengoa izan zen, eta baita Trivianako Konderriarena ere, zeinaren X.titularra izan baitzen.
1808.urteko irailaren 22an heldu zen Gasteiza [[Josef Bonaparte|Jose Bonaparte]], eta bertara eraman zuen gortea, ez baitzen seguru sentitzen Madrilen. <ref>{{erreferentzia|abizena= Mercader Riba |izena= J.|izenburua= José Bonaparte, Rey de España|lekua= Madril|argitaletxea= Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC)|urtea= 1971-1983}}</ref> Horretarako, Gasteizko etxerik ederrena hautatu zuen, Montehermosoko[[Montehermoso jauregia ]], egonaldiak iraun zuen bitartean jabeek utzi ziotena, azaroaren 9a arte. Jose Bonapartek jauregia erosi zuen 300.000 [[frantziar libera |libera]] ordainduta. <ref>{{erreferentzia|abizena= Vives Casas |izena= F. |izenburua= El palacio de Montehermoso|lekua= Gasteiz |urtea= 1996}}</ref> Markesek, orduan, beren jabetzako beste etxe batera joan ziren bizitzea, [[Santa Maria kale ]] bereko beste aldean. Jose Bonapartek, bere ostatu-emaileen mesedea itzuli nahian, jauregia erosteaz eta balio zuena baino hiru aldiz gehiago ordaintzeaz gainera ( Napoleonek[[Napoleon]]ek esan omen zuen ezta markesa andrea barruan sartuta ere ez zuela jauregiak hainbeste balio), Ortuño Ganbarako aitoren seme egin zuen, eta Espainiako handiki izendatu zuen. Azaroaren 8an, alde egin zuen egunaren bezperan, Espainiako Ordenako zaldun egin zuen Jose Bonapartek markes jauna, Gasteizen aste batzuk lehenago sortu zuen tituluaz baliatuz. Bonaparte Madrila itzuli zenean, harekin joan ziren Montehermosoko markesak, eta ordutik aurrera haren jarraitzaile leialak izan ziren. <ref>{{erreferentzia|abizena= Abella |izena= R. |izenburua= José Bonaparte|lekua= Bartzelona|argitaletxea= Planeta |urtea= 1997}}</ref>▼1801. urtean jaio zen senar-emazteen alaba bakarra: Maria Nieves Amalia.
Maria del Pilar emakume guztiz berezia izan zen, eta kultura maila bikaina zuen: egokitasun osoaz mintzatzen zen frantsesez eta italianozitalieraz, bertsoak ere egiten zituen bi hizkuntza horietan, gitarra jotzen zuen eta miniaturak margotzen zituen.Bere jauregian egon ziren bidaiariak, [[Wilhelm von Humboldt ]] alemaniar geografoak, esan zuenez bere liburutegia bikaina zela. ▼▲1808.urteko irailaren 22an heldu zen Gasteiza [[Josef Bonaparte|Jose Bonaparte]], eta bertara eraman zuen gortea, ez baitzen seguru sentitzen Madrilen. Horretarako, Gasteizko etxerik ederrena hautatu zuen, Montehermosoko jauregia, egonaldiak iraun zuen bitartean jabeek utzi ziotena, azaroaren 9a arte. Jose Bonapartek jauregia erosi zuen 300.000 libera ordainduta. Markesek, orduan, beren jabetzako beste etxe batera joan ziren bizitzea, [[Santa Maria kale]] bereko beste aldean. Jose Bonapartek, bere ostatu-emaileen mesedea itzuli nahian, jauregia erosteaz eta balio zuena baino hiru aldiz gehiago ordaintzeaz gainera (Napoleonek esan omen zuen ezta markesa andrea barruan sartuta ere ez zuela jauregiak hainbeste balio), Ortuño Ganbarako aitoren seme egin zuen, eta Espainiako handiki izendatu zuen. Azaroaren 8an, alde egin zuen egunaren bezperan, Espainiako Ordenako zaldun egin zuen Jose Bonapartek markes jauna, Gasteizen aste batzuk lehenago sortu zuen tituluaz baliatuz. Bonaparte Madrila itzuli zenean, harekin joan ziren Montehermosoko markesak, eta ordutik aurrera haren jarraitzaile leialak izan ziren.
Jose Bonaparte txundituta geratu zen markesa gaztearen edertasun, erakargarritasun eta nortasunarekin, eta, hala, bere bigarren maitalea bihurtu zuen, markes jaunaren onespen eta atseginarekin. Mohermosoko<ref>{{erreferentzia |url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/ |izenburua=María del Pilar Acedo Sarriá|egilea=[[Auñamendi Eusko Entziklopedia]]}}</ref></ref> Montehermosoko markesen aretoetan bildu ziren ideia aurreratuak zituzten gizon ospetsuak, bai Ortuñoren gidaritzapean, bai Maria del Pilarrenean. ▼▲Maria del Pilar emakume guztiz berezia izan zen, eta kultura maila bikaina zuen:egokitasun osoaz mintzatzen zen frantsesez eta italianoz, bertsoak ere egiten zituen bi hizkuntza horietan, gitarra jotzen zuen eta miniaturak margotzen zituen.Bere jauregian egon ziren bidaiariak, Wilhelm von Humboldt alemaniar geografoak, esan zuenez bere liburutegia bikaina zela.
▲Jose Bonaparte txundituta geratu zen markesa gaztearen edertasun, erakargarritasun eta nortasunarekin, eta, hala, bere bigarren maitalea bihurtu zuen, markes jaunaren onespen eta atseginarekin.Mohermosoko markesen aretoetan bildu ziren ideia aurreratuak zituzten gizon ospetsuak, bai Ortuñoren gidaritzapean, bai Maria del Pilarrenean.
Jontese Bonaparte 1811ko maiatzaren 4an heldu zen bigarrenez Gasteiza, Pariserako[[Paris]]erako bidaian geldialdi bat eginez, Napoleonen semearen bataiora baitzihoan. Markesa Gasteizen geratu zen, eta Jose Bonaparte hilaren 6an abiatu zen Frantziara, Montehermosoko markesa lagun zuela, nahiz eta ondoezik zegoen. Markesaren osasunak okerrera egin zuen, eta Parisen hil zen ekainaren 8an. Bidaia honetatik itzultzean, berriz ere Gasteizen geratu zen Jose Bonaparte, ekainaren 20tik uztailaren 25a arte, berriz ere Madril aldera abiatu baino lehen.
1813. urteko martxoan jadanik Madrildik alde egin behar izan zuen markesak, guztiz presatuta, Jose Bonaparteren zerbitzuan jardun ziren gizon-emakume guztiek
bezalaxe. Madrilen [[Masserano Jauregia]]n kokatuko den eta [[Victor Hugo]] General de familia harreman estua mantendu eta gutxi geroago idazle handia bihurtu da . Une honetan Goya betikotu Amalia markesgoa alaba .
Bonapartek berak ere ihes egin behar izan zuen ekainaren 2an, [[Wellingtongo dukea|Wellington]] inguratzen ari baitzen, eta hilaren 19an iritsi zen Gasteiza. Hantxe elkartu zen Montehermosoko markesarekin eta haren jarraigo osoarekin, eta, beste erremediorik gabe, alde egin behar izan zuen ekainaren 21ean, [[Gasteizko gudua|Gasteizko Gudu]] famatuaren egunean. ▼Orduz geroztik, Maria del Pilar de Acedo erabat aldendu zen bere familiarengandik,baita alabarengandik ere, zeina amaldeko amonaren ardurapean geratu baitzen
eta Frantzian hartu zuen egoitza.
1813. urteko martxoan jadanik Madrildik alde egin behar izan zuen markesak, guztiz presatuta, Jose Bonaparteren zerbitzuan jardun ziren gizon-emakume guztiek bezalaxe. Madrilen [[Masserano jauregia]]n kokatuko den eta [[Joseph Léopold Sigisbert Hugo]] jeneralaren familiarekin harreman estua mantendu zuen, tartean gutxi geroago idazle handia bihurtuko zen [[Victor Hugo]]rekin. Une honetan [[Francisco Goya|Goyak]] betikotu Amalia markesgoa alaba.
Alabak, [[Maria Amalia de Aguirre y Acedok]], ez zuen ezer jakin nahi izan amarengandik heredatu zituen tituluez, eta Montehermosokoa, hain zuzen, bere biloba Ramiro de Ezpeleta y Samaniegori eman zion 1872. urtean.Montehermoso markesak bere maitalearen urratsak jarraitu zituen. Bonaparte Ordezkari Nagusi izendatu zutenean eta [[Barègeseko zentro termal]] txikira bizitzera joan zenean, Pirinio Behereetan, haratxe joan zen bera ere. Han, Maria del Pilarrek gorte txiki bat osatu zuen Jose Bonaparteren zerbitzura Madrilen egon ziren frantses ofialetako askorekin.Markesa andrearen egoera ekonomikoa ez zen oso oparoa, Bonapartek emandako jabetza batzuk baino ez baitzituen, Orthezen. Horrez gainera, [[Fernando VII.a Espainiakoa|Fernando VII.]]<nowiki/>a Espainiara itzuli zelarik,Gasteizko Montehermosoko jauregiaren salmenta baliogabetu zuten, eta 100.000 liberako kalte ordaina ordaindu behar izan zuen markesak. ▼
▲Bonapartek berak ere ihes egin behar izan zuen ekainaren 2an, [[Wellingtongo dukea|Wellington]] inguratzen ari baitzen, eta hilaren 19an iritsi zen Gasteiza. Hantxe elkartu zen Montehermosoko markesarekin eta haren jarraigo osoarekin, eta, beste erremediorik gabe, alde egin behar izan zuen ekainaren 21ean, [[Gasteizko gudua|Gasteizko Gudugudu]] famatuaren egunean. Orduz geroztik, Maria del Pilar de Acedo erabat aldendu zen bere familiarengandik, baita alabarengandik ere, zeina amaldeko amonaren ardurapean geratu baitzen eta Frantzian hartu zuen egoitza.
[[Barèges]]en [[Aimédée Carabène]]<nowiki/>rekin bizi izan zen, erretiroa hartutako frantses ofiziala bera.1816. urteko abuztuaren 16an handik alde egin zuen bere maitalearekin, eta ezkondu egin ziren. Parisen bizi izan ziren, hiriburuaren inguruko landetxe batean, eta baita Biarnon ere, Orthezetik gertu, Gontaut-Biron familiak saldu zien etxe batean, denboraldi luzeak egiten baitzituzten han.Maria del Pilar 1869ko otsailaren 27an hil zen. ▼
▲Alabak, [[ Maria Amalia deAgirre|Maria AguirreAmalia yAgirre AcedokAcedo]] k, ez zuen ezer jakin nahi izan amarengandik heredatu zituen tituluez, eta Montehermosokoa, hain zuzen, bere biloba Ramiro de Ezpeleta y Samaniegori eman zion 1872. urtean. Montehermoso markesak bere maitalearen urratsak jarraitu zituen. Bonaparte Ordezkari Nagusi izendatu zutenean eta [[Barègeseko zentro termal ]] txikira bizitzera joan zenean, Pirinio Behereetan, haratxeharaxe joan zen bera ere. Han, Maria del Pilarrek gorte txiki bat osatu zuen Jose Bonaparteren zerbitzura Madrilen egon ziren frantses ofialetakoofizialetako askorekin. Markesa andrearen egoera ekonomikoa ez zen oso oparoa, Bonapartek emandako jabetza batzuk baino ez baitzituen, Orthezen[[Ortheze]]n. Horrez gainera, [[Fernando VII.a Espainiakoa|Fernando VII. a]] <nowiki/>a Espainiara itzuli zelarik, Gasteizko Montehermosoko jauregiaren salmenta baliogabetu zuten, eta 100.000 liberako kalte ordaina ordaindu behar izan zuen markesak.
{{erreferentzia zerrenda|1}} ▼
▲[[Barèges]]en [[Aimédée Carabène]] <nowiki/>rekin bizi izan zen, erretiroa hartutako frantses ofiziala bera. 1816. urteko abuztuaren 16an handik alde egin zuen bere maitalearekin, eta ezkondu egin ziren. Parisen bizi izan ziren, hiriburuaren inguruko landetxe batean, eta baita Biarnon ere, Orthezetik gertu, Gontaut-Biron familiak saldu zien etxe batean, denboraldi luzeak egiten baitzituzten han. <ref>{{erreferentzia|abizena= Ichas |izena= A. |izenburua= Madame de Montehermoso, Marquise des plaisirs et dame de Carresse|lekua= Paris|argitaletxea= Atlantica |urtea= 2001}}</ref> Maria del Pilar 1869ko otsailaren 27an hil zen.
▲{{erreferentzia zerrenda |1}}
{{bizialdia|1784ko|1869ko|Acedo, Maria del Pilar}}
[[Kategoria:Gasteiztarrak]]
[[Kategoria:Tolosarrak]]
[[Kategoria:Markesak]]
[[Kategoria:1784koEuskal jaiotzakHerriko poetak]]
[[Kategoria:1869koEuskal heriotzakHerriko noblezia]]
|
