Litosfera: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
t 83.213.233.171 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Matiia wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Earth-cutaway-schematic-numbered.svg|300px|thumb|Lurraren egitura: litosfera (4)]]
'''Litosfera''' ([[greziera]]tik λίθος, ''líthos'', ''"harri"'' + σφαίρα, ''sféra'', ''"esfera"'') lur solidoko geruzarik azalekoena da, eta zurruntasuna du bere ezaugarri nabarmenena. Plaka litosferikotan banatuta dago: litosfera kontinentala eta litosfera ozeanikoa. Litosferak bi zati ditu: lurrazala eta mantua. Litosfera ozeanikoaren lodiera 50–140 [[kilometro]] izaten da; kontinentalarena, berriz, 40–280 kilometro.
Litosfera [[astenosfera]]ren gainean dago, eta bi geruza horienen arteko elkarreraginaren ondorioz sortzen dira hain ezagunak diren mugimendu [[plaken tektonika|tektonikoak]]. Lurrazala guztiz zurruna izan arren, [[plaka tektoniko]] izeneko puska handietan dago zatitua, eta plaka horien ertzeetan gertatzen dira fenomeno geologiko garrantzitsuenak ([[sumendi]]ak, [[lurrikara]]k...).
== Plaka litosferikoak ==
[[Plaken tektonika]]ren teoriaren arabera, litosfera plaketan osatuta dago, puzzle bat bezala izango balitz. Puzzle honen pieza bakoitza plaka litosferiko bat da. Zortzi plaka garrantzitsu daude, baita ere beste batzuk daude baina hauek ez daukate hainbeste garrantzirik. Beste plaka batzuk daude hedadura txikiago batekin, eta baita [[mikroplakak]] eta [[azpiplakak]] ere daude. Plakak mugimenduan daude denboran guztian, plaka batzuk beste batzuen kontra, eta horregatik bere ertzak jarduera geologiko handi baten eraginpean daude.
== Plaka litosferikoen mugak ==
33 ⟶ 40 lerroa:
Talka kontinentaleko eskualdeak ezegonkortasun sismiko handia dute, eta ondorioz, maiz gertatzen dira lurrazaleko eta erdiko sorguneak dituzten lurrikarak, batzuetan intentsitate handikoak, adibidez, Japonen.
== Zergatik higitzen dira plaka litosferikoak? ==
Plaka litosferikoak mugimenduak, antza denez, mantuko materialen [[dinamika]]k eragiten ditu.
[[Astenosfera]]ko konbekzio-korronteen hipotesiak astenosferan edo gainerako mantuan onarpen handia izan du plaka litosferikoak lekualdatzeko mekanismotzat konbekzioa proposatu zenetik. Hala erea, zientzialari askok pentsatzen dute konbekzio-korronteak aipatutako higiduran eragina duten prozezuetako bat besterik ez dela.
Datu sismikoak eta tomografia bidezko bere-fluxuaren datuek mantuan konbekzio-motaren bat dagoela adieraztez dute, hain zuzen ere, lurrazaleko bere-fluxua azaltzeko beharrezkoa jotzen den konbekzioa, nekleotik eta mantu sakonetik beroa galtzeko sistema eraginkorra baita.
Mantuan dauden tenperatura desberdinak konbekzio-korronteen kausa izan ahal da. Baina, zerk ergiten diona tenperatura desberdinak izatea hurrengoa da: eskualde batzuk beste batzuk baino beroago egoteko beharrezkoa da bero-iturri bat. Temperatura igotzeak [[bolumena]] handitzea dakar eta, ondorioz, materialen trinkotasuna txikiagotu egiten da ingurukoen aldean eta, likido likatsu moduan jokatuz, astiro igotzen hasten dira.
Prozezu kobektiboari hasiera emanez, atmosferan aire-masarekin gertatzen den bezala, harri hotzenek igotzen diren harrien utzitako hutsunea betetzeko joera dute.
== Definizio praktikoak ==
Praktikan ez da erraza itzultzea interpretazio teoriko hau. Aplikazio ezberdinetan aplikatzen dira gutxi gorabehera:
* Listofera termikoa. Litosfera eta astenosfea desberdintzen dituen gauzetariko bat da, litosfera eroankortasuna duela eta astenosfera ez. Zientzialari batzuk proposatzen dute litosferaren limitea isoterman aurkitzen dela 600 °C-tara, hotik aurrera gero olibinoa plastikoa izaten hasten delako.
* Listosfera sismikoa. Listosferaren basea S uhinen abiaduraren erredukzio batengatik eta azelerazio betengatik P uhinetan karakterizatzen da. Definizio hau oso erraza da aurkitzea ikerketa sismologikoen bidez.
* Listosfera elastikoa. Reologiaren ikspegitik, litosfera, astenosferaren gainean flotatzen duen kapa elastikoa da. [[Isostasia]] erregionalari esker, litosferak zenbat neurtzen duen jakin dezakegu.
Litosfera termikoa eta sismikoa espesore ekibalenteak dituzte. Orokorrean, litosfera elastikoaren handiagoa de beste biak baino.
== Kanpo loturak ==
{{commonskat}}
* {{eu}} [http://www.euskalnatura.net/index.php?option=com_content&task=view&id=727&Itemid=613 Lurraren barne egitura]
[[Kategoria:Lurraren egitura]]
| |||