Wikipedia

Bioko: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
No edit summary
1. lerroa:
{{Uharte infotaula
[[Fitxategi:Bioko.png|thumb|right|300 px|Biokoko mapa]]
| izena = Bioko
 
| irudia =
'''Bioko'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0167.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2012-03-30|izenburua= 167. araua: Saharaz hegoaldeko Afrikako toponimia}}</ref> [[Gineako golkoa]]n kokaturiko [[uharte]]a da, nahiz eta [[Kamerun]]go kostaldetik 32 [[kilometro]]tara izan, [[Ekuatore Ginea]]koa da. Lehen ''Fernando Poo'' izena zuen [[uharte]]ak 2.017 [[kilometro koadro|km²]] azalera eta 130.000 biztanle ditu, [[2005]]eko erroldaren arabera. ▼
| irudi oina =
| irudi px =
| mapa = Bioko.png
| jatorrizko izena = Otcho
| jatorrizko izenaren lotura =
| izendapena =
| kokapena = [[Gineako golkoa]]
| koordenatuak = {{koordcoord|3|30|N|8|42|E|type:isleisle_region:GQ|display=inline,title}}▼
| uhartedia =
| uharteak denera =
| uharte nagusiak =
| azalera = 2.017 km²
| punturik garaiena= [[Pico Basile]]
| altuera = 3.012 m
| herrialde = {{bandera|Ekuatore Ginea}}
| herrialde banaketa admin titulua =
| herrialde banaketa admin =
| herrialde banaketa admin titulua 1 =
| herrialde banaketa admin 1 =
| herrialde banaketa admin titulua 2 =
| herrialde banaketa admin 2 =
| herrialde hiriburua =
| herrialde hiri populatuena = [[Malabo]]
| herrialde hiri populatuenaren biztanleria = 187.302 bizt.
| herrialde buruzagi titulua =
| herrialde buruzagi izena =
| herrialde 1 =
| herrialde 1 banaketa admin titulua =
| herrialde 1 banaketa admin =
| herrialde 1 hiriburua =
| herrialde 1 hiri populatuena =
| herrialde 1 hiri populatuenaren biztanleria =
| herrialde 1 buruzagi titulua =
| herrialde 1 buruzagi izena =
| herrialde 2 =
| herrialde 2 banaketa admin titulua =
| herrialde 2 banaketa admin =
| herrialde 2 hiriburua =
| herrialde 2 hiri populatuena =
| herrialde 2 hiri populatuenaren biztanleria =
| herrialde 2 buruzagi titulua =
| herrialde 2 buruzagi izena =
| biztanleria = 260.462 bizt.
| dentsitatea = 64,45 bizt./km²
| talde etnikoak = [[Bubi]] (%58), [[beti-Pahuin herriak|Fang]] (%16), [[fernandino mestizo|Fernandino]] (%12), [[Igbo]] (%7) (2002)<ref>{{erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of the Stateless Nations: A-C |izena=James|abizena=Minahan|argitaletxea=Greenwood Publishing Group|urtea=2002|isbn= 0313321094 |orrialdea=330|hizkuntza=en}}</ref>
| info gehiago =
}}
▲'''Bioko'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0167.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2012-03-30|izenburua= 167. araua: Saharaz hegoaldeko Afrikako toponimia}}</ref> [[Gineako golkoa]]n kokaturiko [[uharte]]auhartea da, nahiz eta [[Kamerun]]go kostaldetik 32 [[kilometro]]tara izan, [[Ekuatore Ginea]]koa da. Lehen ''Fernando Poo'' izena zuen [[uharte]]akuharteak 2.017 [[kilometro koadro|km²]] azalera eta 130.000 biztanle ditu, [[2005]]eko2005eko erroldaren arabera.
 
== Izena ==
[[Ekuatore Ginea]] [[Espainiar Inperioa|EspainiakoEspainiar inperioarenInperioaren]] zati bat zenean, [[uharteUharte (geografia)|uharteak]]ak '''Fernando Poo''' zuen izena. Baina, [[Francisco Macias Nguema|Masie Nguema Biyogok]] izena "afrikartu" zuen eta ''Masie Ngueme Biyogo uharte'' bihurtu zen; [[1979]]an [[Teodoro Obiang Nguema]]k potereaboterea hartu zuenean, ''Bioko'' bihurtu zen. Hala ere, bertoko [[bubi]] herriarentzat ''Otcho'' du izena.
 
== Geografia ==
Biokok 2.017 [[kilometro koadro|km²]] azalera du, 70 [[kilometro|km]] luzera eta 32 [[kilometro|km]] zabalera. [[Sumendi]]-[[uharte]]a da, menditsua, [[mendi]]rik altuena 30123.012 [[mmetro]]etrokoko [[Pico Basile]] izanda. Gertuko [[São Tomé]] eta [[Príncipe uhartea|Príncipe]] [[uharte]]en itxura du.
 
Politikoki, bi probintziatan banatuta dago: [[IparIparraldeko Bioko]] eta [[HegoHegoaldeko Bioko]], [[Malabo]] estatuaren hiriburua, [[Luba]] eta [[Riaba]] hiri nagusiak izanik.
 
== Demografia ==
Biokok 130.000 biztanle ditu, gehienak [[Bubi]] herrikoak. Besteak [[fernandino mestizo]]ak, [[espainiar]]rak eta [[Río Muni|Rio Muni]], [[Nigeria]] eta [[Kamerun]]dik etorritako etorkinak dira.
 
== Historia ==
19 ⟶ 67 lerroa:
Kristo aurreko lehen milurtekoaren erdialdean, Afrikako lur kontinentaletatik etorritako [[bantu]] familiako hainbat tribuk uhartea kolonizatu zuten, eta [[bubi]] etnia eratu zuten. Gerora lur kontinentaletatik etorritako beste talde batzuekin ere nahasi ziren.
 
1472an [[1472]]an Fernão do Pó]] [[portugalportugaldar]]dar itsasgizonak uhartea aurkitu eta {{lang|pt|''Flor Formosa''}} izena jarri zion; baina [[Europa]]n itsasgizonaren izena hedatu zen, uhartea aipatzeko. Gero, San Ildefonso Itunari ([[1777]]) eta El Pardoko Itunei ([[1778]]) esker, [[Portugal]]ek [[Espainia]]ri eman zion uhartearen gaineko agintea, [[Annobon]] uhartearenarekin eta Gineako kosta kontinentalarenarekin batera.
 
Hala ere, bubi etniakoak oso gerrazaleak ziren —etengabe ari ziren borrokan tribuen, klanen, familien, barrutien, hirien eta gizabanakoen artean—, eta Europako inperialismoak ezin izan zuen uhartea konkistatu [[XX. mendea]]ren hasiera arte.<ref>''{{erreferentzia|izenburua= From slaving to neoslavery: the bight of Biafra and Fernando Po in the era of abolition, 1827-1930''; |izena= I. K. |abizena= Sundiata; |argitaletxea= Univ. of Wisconsin Press, |urtea= 1996; | ISBN 0-299-14510-7, ISBN= 978-0-299-14510-1; |orrialdea= 4. orrialdea.|hizkuntza=en}}</ref>
 
[[Fitxategi:bubi tribal flag.svg|thumb|Bubien ikurrina.]]
 
[[1926]]an1926an, uhartea [[Ginea Espainiarra|Espainiar Ginea]] koloniara lotu zuten. [[Francisco Franco|Francoren]] diktaduraren pean, [[Ekuatore Ginea]]k deskolonizazio prozesua hasi zuen, [[1968]]ko1968ko [[urriaren 12]]an12an independentzia lortu arte. [[Francisco Macías Nguema]] izan zen Ekuatore Gineako aurreneko lehendakaria, 1968tik 1979an boteretik bota zuten arte.<ref>{{erreferentzia|hizkuntza= en}} [|url=http://www.dictatorofthemonth.com/Nguema/Dec2001NguemaEN.htm |izenburua= Francisco Macias Nguema]|egilea=www.dictatorofthemonth.com}}</ref> Haren agintaldian, Ekuatore Gineari ''Afrikako [[Auschwitz]]'' esaten zitzaion. Nguemaren erregimenak alde batera utzi zituen gobernu eginkizun guztiak, barne segurtasunekoak izan ezik, eta segurtasun eginkizun hori terrorearen bidez egiten zuen: epaile nagusitzat jarduten zuen, eta milaka herritar kondenatu zituen heriotzara. Ondorioz, herritarren herena hil edo erbesteratu zen. Ekuatore Gineak zituen 300.000 bat bizilagunetatik, gutxi gorabehera 80.000 hil zituzten, bereziki aberastasunik edo heziketa intelektualik bazuten Biokoko bubi etniako kideak.<ref>{{erreferentzia|hizkuntza= en}} [|url= http://news.independent.co.uk/world/africa/article2530772.ece «|egunkaria=Independent|izenburua= Coup plotter faces life in Africa's most notorious jail»]}}</ref><ref>{{erreferentzia|hizkuntza= en}} [|url= http://www.dailymail.co.uk/pages/live/articles/news/news.html?in_article_id=455635&in_page_id=1770 «|izenburua= True hell on earth: Simon Mann faces imprisonment in the cruelest jail on the planet»], ''|egunkaria=[[Daily Mail''.]]}}</ref> Diktadoreak, jende ikasia bere erregimenarentzat mehatxua zelakoan, betaurrekoak zituen oro hilarazi zuen. Eskola guztiak itxiarazi zituen 1975ean. Ekonomia kolapsatu zen, eta herritar trebatuek eta atzerritarrek alde egin zuten.<ref>{{erreferentzia|hizkuntza= en}} [|url= http://www.telegraph.co.uk/opinion/main.jhtml?xml=/opinion/2004/08/29/do2902.xml&sSheet=/opinion/2004/08/29/ixopinion.html «|izenburua= If you think this one's bad you should have seen his uncle»], ''|egunkaria=[[The Telegraph''.]]|data=2004/08/29}}</ref>
 
XX. mendearen erdialde arte uharteko biztanle gehienak [[bubi]] etniakoak ziren, baina, geroztik, etorkinek (gehienbat [[fernandino mestizo]]ak eta [[beti-Pahuin herriak|fang]] etniakoak) eta Francisco Macías Nguema diktadoreak agindutako sarraskiek gutxiengo bihurtu ditu bubi etkniakoak. Haien artean bada uhartearen independentzia eskatzen duen mugimendu bat: [[Bioko Uhartearen Autodeterminazioaren aldeko Mugimendua]]. Matxinatzen saiatu ziren 1998ko urtarrilaren 21ean, eta horrek Ekuatore Gineako erregimenaren errepresio gogorra ekarri zuen.
33 ⟶ 81 lerroa:
 
{{erreferentzia_zerrenda}}
 
▲{{koord|3|30|N|8|42|E|type:isle|display=title}}
 
[[Kategoria:Ekuatore Gineako uharteak]]
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Bioko"(e)tik eskuratuta