19:29, 20 abuztua 2015ko berrikusketa aldatu Lainobeltz (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 269.705 edits t →‎Enpirismoa: Barne lotura zuzenketa: kimika inorganiko ← Aurreko ezberdintasuna		01:05, 12 azaroa 2015ko berrikusketa aldatu desegin Joselegarreta (eztabaida \| ekarpenak) 805 edits tNo edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
5. lerroa: ==== [[Alkimia]] eta aro aurrezientifikoa ==== [[Aristoteles]]en ideiak hitzez- hitz hartuz, substantzia guztiak lurrez, urez, airez eta suaz osaturik zeudela pentsatzen zuten ~~alkimiazaleak~~alkimiazaleek. Gainera, substantzia berdinek propietate desberdinak izan zitzaketela ere uste zuten. Beren helburua beruna urre bihurtuko zukeen "filosofoen harria" aurkitzea zen, edota edanez gero gaixotasun guztiak sendatuko lituzkeen "betirako gaztetasun-elixirra". IX. mendean alkimiazale musulmanek isolatu zuten lehen konposatu organiko purua: [[etanol]]a. Konposatu hau beraiek asmatutako distilazio-teknika ardoekin erabilitakoan lortu zuten. Gaur egun badakigu txinatarrek ere edari alkoholdunak ~~izoztuz~~ etanol purua izoztuz lortzen zutela. XIII. mendean europarrek distilazio-teknika bereganatu zuten eta beste konposatu puru batzuk isolatu zituzten, azido ~~azetiko~~azetikoa kasu. ==== Enpirismoa ==== 1661ean, [[Robert Boyle]]k ''Scheptical Chemist'' liburuan “Kimika” zientzia bezala proposatzen du lehenengo aldiz, [[alkimia]]tik bereizia eta esperimentazioan eta arrazonamenduan oinarritua. 1675ean, [[Nicolas Lemery]] frantziar kimikariak ''Cours de Chymie'' liburuan “konposatu organikoak” aipatzen ditu lehenengoz. Bere ustez, konposatu mota hauek substantzia mineralak ez bezalako lege fisikoak beteko lituzkete. 1770-1785 urteen artean, [[Carl Wilhelm Scheele]]k azido formikoa, azido bentzoikoa, azido laktikoa, azido oxalikoa eta glizerina isolatu zituen egoera puruan. 1806an, [[Jöns Jakob Berzelius]]ek [[bitalismo]]aren teoria plazaratu zuen. Teoria honen arabera, izaki biziek bakarrik duten “bizi-indarra”ri esker sortuko lirateke substantzia organikoak eta laborategian (matraze batean) ezingo lirateke prestatu konposatu hauek. Berzeliusek zabaldu zituen ''kimika organikoa'' eta ''[[kimika inorganiko\|kimika ez-organiko]]a'' kontzeptuak eta, harrez geroztik, Kimikaren bi arlo horiek bereiz garatu dira.▼ ~~1661ean, [[Robert Boyle]]k ''Scheptical Chemist'' liburuan “Kimika” zientzia bezala proposatzen du lehenengo aldiz, [[alkimia]]tik bereizia eta esperimentazioan eta arrazonamenduan oinarritua.~~ 1675ean, [[Nicolas Lemery]] frantziar kimikariak ''Cours de Chymie'' liburuan “konposatu organikoak” aipatzen ditu lehenengoz. Bere ustez, konposatu mota hauek substantzia mineralak ez bezalako lege fisikoak beteko lituzkete. ~~1770-1785 urteen artean, [[Carl Wilhelm Scheele]]k azido formikoa, azido bentzoikoa, azido laktikoa, azido oxalikoa eta glizerina isolatu zituen egoera puruan.~~ ▲1806an, [[Jöns Jakob Berzelius]]ek [[bitalismo]]aren teoria plazaratu zuen. Teoria honen arabera, izaki biziek bakarrik duten “bizi-indarra”ri esker sortuko lirateke substantzia organikoak eta laborategian (matraze batean) ezingo lirateke prestatu konposatu hauek. Berzeliusek zabaldu zituen ''kimika organikoa'' eta ''[[kimika inorganiko]]a'' kontzeptuak eta, harrez geroztik, Kimikaren bi arlo horiek bereiz garatu dira. ==== Aro zientifikoa ==== 1818an, [[Michel Eugène Chevreul]]ek koipeen saponifikazioa aztertu zuen, xaboien osaketa-erreakzioa ulertu nahian. Xaboiak azidotuz, lehenengo aldiz [[gantz-azido]] libreak lortu zituen. Hau da, izaki ~~bizien~~bizidunen konposatu batetik (koipea) ~~izaki bizien~~ beste konposatu ezberdin bat lortu zuen, baina izaki bizietatik kanpo, “bizi-indarrik” gabe. 1828.an, [[Friedrich Wöhler]]rek [[urea]]ren sintesia lortu zuen konposatu erabat ez-organikoetatik abiatuta. Hau izan zen lehen benetako sintesi organikoa eta bitalismoaren gezurtatzea. ~~1828.an, [[Friedrich Wöhler]]rek [[urea]]ren sintesia lortu zuen konposatu erabat ezorganikotatik abiatuta. Hau izan zen lehen benetako sintesi organikoa eta bitalismoaren gezurtatzea.~~ [[Fitxategi:biochemistry.gif\|thumb\|center\|[[Friedrich Wöhler\|Wöhler]] [[urea]]ren sintesia begiratuz.]]

Kimika organiko: berrikuspenen arteko aldeak