18:11, 4 apirila 2015ko berrikusketa aldatu EnzaiBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 252.705 edits t Robota: Birzuzenketak konpontzen ← Aurreko ezberdintasuna		13:28, 21 iraila 2015ko berrikusketa aldatu desegin Urtar (eztabaida \| ekarpenak) 2.536 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{erreferentzia falta}} '''Al -Andalus'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> ([[arabiera]]z '''الأندلس''') musulmanen menpe zeuden [[Iberiar penintsula]]ko lurraldeak ziren, [[711]] eta [[1492]] artean. == Izena == Nahiz eta ''[[bandalo]]'' hitzetik datorren eztabaidatu den, ''Al -Andalus'' izena [[numismatika]] musulmanean lehen aldiz agertzen da, okupazioaren ondoren, Al'-Andalus Hispaniarekin erlazionatzen delarik [[Andaluzia]]n aurkitutako txanpon ugaritan, bi izenak esanahi berdinarekin agerten direlarik. Aurkeztutako hipotesietako batek zera dio: ''Bandaloak'' penintsularen hegoaldean egon ziren denboraldi batez eta Afrikaren iparraldera iritsi ziren. Iparafrikarrek penintsulatik zetozela ikusita, hango lurrei ''bandaloen'' izena eman zieten. Ez dago ''Vandalucía'' hitzaren arrastorik, baina eboluzioa logikoa litzateke bertako hizkuntza ikusita, izan ere genitiboak u- partikula hitzaren hasieran ezarriz sortzen dira. ''Vandalo'' hitza /uandalo/ ahoskatzen zenez, erraz nahas daitezke ''tarmort uandalo'' (uandaloen lurra) eta ''tamort u-andalos'' (andaloen lurra). Geroago penintsulara iristean lurraldeari ''Al-'' partikula gehitu eta ''Al -Andalus'' deituko liokete. == Historia == [[Fitxategi:Vasconia wide 740 3 - 80.jpg\|thumb\|250px\|Al -Andalusen ipar-ekialdea eta Galia hegoaldea [[berbere]]en altxamenduaren garaian (739-742)]] Musulmanak Iberiar penintsulara [[711]]an heldu ziren, erreinu [[bisigodo]]a gerran zegoen garaian ondorengotza arazoak zirela-eta. Don Rodrigo aurreko erregea zen Witizaren familiarekin aurka zegoen. Azkeneko hauek laguntza eskatu zioten [[Afrika]] iparraldeko [[berbere]] tribu islamdarrei. Don Rodrigo azpiratu ondoren, nahiko erraz hartu zuten mendean [[Hispania]] osoa, eta 719tik aurrera bisigodoen Septimaniako apurrak ere bereganatu zituzten. Musulmanek indarkeria modu oso praktikoan aplikatu zuten, bakarrik leku estrategikoenak hartzera abiatu ziren, eta handik beste guztia kontrolatu. Hauek dira Al -Andalusen garai edo aro garrantzitsuenak: * Gobernadore edo ''wali''en aldia (711-756): omeiatarren mendeko gobernadoreak izan zituen buruzagi Al -Andalusek, baina barne-anabasa handiko eta hedakuntzako garaia izan zen. * [[Kordobako emirerria\|Emirerri independentea]]: [[750]]an [[Damasko]]ko Omeiatar kalifa eta bere familia hil zituzten, baina hogei urteko oinordeko batek alde egitea lortu zuen, [[Abd ar Rahman I.a\|Abderraman]] izenekoa. [[Maroko]]n sei urte ezkutatuta egon ondoren, [[Kordoba]]ra heldu zen 756an, eta inperio musulmanetik emirerri independenteari hasiera eman zion. [[Kordobako meskita]] garai honetan sortu zuten. * [[Kordobako Kaliferria\|Kordobako kaliferria]]: [[Abd ar Rahman III.a\|Abderraman III.a]] [[912]] heldu zen boterera, eta lortutako garaipenen ondorioz bere izena goraipatzea lortu zuen. Horren ondorioz, 929.an kalifa titulua hartu zuen, hau da, Al -Andalus ez zen politikoki bakarrik banatuta egongo, erlijio aldetik ere bai. * [[Taifa]] erreinuak: [[Almanzor]] diktadorea [[1002]]an hiltzean, krisialdian sartu zen kaliferria. Azkenean [[1031]]an, Kordobako kalifatua desegin zen erreinu independente askotan banatu zen, Taifas erreinuetan. Ekonomikoki eta politikoki, oso garai txarra izan zen. Horregatik geroago [[Almohade dinastia\|Almohade]] eta [[Almorabide]] tribu afrikarrei laguntza eskatu zitzaien. Baina kultura aldetik garai oparoa izan zen eta hainbat monumentu aipagarri eraiki ziren, hala nola, [[Giralda]], ''Torre del Oro'' eta abar. * [[Granadako Erresuma\|Granadako Nazari erreinua]]: Erreinu kristauek pixkanaka euren lurrak zabaltzea lortu zuten eta Al -Andalus egungo [[Granada (argipena)\|Granada]] eta inguruko lurraldea baino ez izatera iritsi zela. Azkenean, [[1492]]an [[Errege-erregina Katolikoak\|Errege-erregina Katolikoek]] ia 800 urtez Iberiar penintsulan egon ziren musulmanak kanporatzea lortu zuten. == Zenbait berrikuntza == 23. lerroa: * Ureztatzeko teknikak sartu ziren. Hori esker ekoizpenak gora egin zuten. Labore berriak ekarri zituzten: arroza, kotoia, azukre-kanabera... * Hirietan kalitate handiko eskulangintza garatu zen. * Al -Andalus merkataritza biziko gunea izan zen. * Eskulangileen produktuak mundu osoko beste eskualde batzuetan saltzen zituzten. * Horien truke, merkatariek urrea eta esklaboak ekartzen zituzten. * Bi diru mota erabiltzen zen: dinarra eta Dirhema. == Al -Andaluseko gizartea == Talde boteretsuenek konkistatzaileek eta haien ondorengoek sortzen zituzten Bi talde: 51. lerroa: * Darío Fernández-Morera: [http://www.mmisi.org/ir/41_02/fernandez-morera.pdf "The Myth of the Andalusian Paradise"], ''The Intercollegiate Review'', 2006 {{Al -Andaluseko historia}} [[Kategoria:Al-Andalus]]

Al-Andalus: berrikuspenen arteko aldeak