|
[[Fitxategi:Vercingetorix.jpg|thumb|right|250px|VercingetorixVercingetorixen oroitzekoomenezko estatua, Alesian.]]
'''Vercingetorix''' (—{{IPA|werkiŋgˈetoriks}} ahoskatutaahoskatua [[Galiako zelta|zelteraz]])— (gutxi gorabehera [[K. a. 72|K.a. 72]] - [[K. a. 46|K.a. 46]]) [[arverni|auverniarrenauvernotarren]] buruzagia izan zen (egungo [[Auvernia]]n kokatuakbizi izan zen tribua). [[Julio Zesar]] [[Antzinako Erroma|erromatarraren]] aurkako azken [[galietako gerrak|gerran]] arrakastarik gabe galiarren burua izateagatik ezaguna da.
Galiar tribuaktribu eta hauen buruzagiak Julio Zesarren inbasioaren aurka elkartu zituen, eta erromatarrenharen aurkako erresistentziaren burugidari izan zen, [[Alesiako gudua|Alesiako setioan]] errenditzera behartua izan zen arte, K.a. 52. urtean.
Vercingetorixi buruzko dokumentu historikoak urriak dira, eta hauenhaien egiazkotasuna zalantzan jartzekoa, izan ere denak etsaierromatar zituenetsaiek erromatarrekidatzi idatziak izan baitzirenbaitzituzten. Batez ere Julio Zesarrek berarihari buruz esandakoak ezagunak dira ezagunakbatik bat, Galiako gerra-kanpainatan kanpainetan idatzi zuen {{lang|la|''[[Commentarii de Bello Gallico|Commentarii de bello gallicum]]''}} (Galiako gerrari buruzko aipamenak) testuan.
== Bizitza eta Galietako Gerra ==
Vercingetorix K. a. 72. urteurtearen inguruan jaio zen (ez dakigu urtea zehazki), Nemossos herri galiarretik hurbil (Gaur egun, [[Clermont-Ferrand]], Auvernian). Aita Zeltillos zuen aita, auvernotarren erregea. Auvernotarrak galiarrenGaliako herri indartsuenetakoaindartsuenetakoak zirenizanik, eta tradizioz erromarenErromaren aurka egon izanjarduten zirenakzuten.
Garai haietan, [[Galia Zisalpinoa]] eta [[Galia Transalpinoa|Narbonensis]] erromatarren esku zeuden,; [[Galia Akitania|Akitania]], [[Galia Belgika|Belgika]] eta Zeltika, aldiz, galiar tribu askeen lurraldelurraldeak zirelarikziren. Aipatu beharra dago lurraldeen izendapenLeku-izen hauhoriek erromatarrek emandakoaemana deladira, herri galiarren kokapenarekin zerikusirik ez zuenagabeak. HelvetiarrakGermaniarrengandik ihesi, germaniarrengandik ihesihelvetiarrak lurralde hauetanhorietan sartu ziren, eta honekhorrek eragin zuzena izan zuen Galietako Gerraren hasieran.
K.a. 58. urtean, Vercingetorix noble gazte batgaztea zelarik, Julio Zesarrek Galia inbaditu zuen, Helvetiarren migrazioa aitzakiatzat harturik. Bere asmoa galiarGaliar buruzagiak menperatu eta hauen alegiazkohaien aberastasunak eskuratzeaeskuratzeko zenasmoa zuen, bere ospea handitzeaz batera. Zeltillos erresistentzia zuzentzen saiatu zen, auverniarrenbaina erregeetsaiek harrapatu eta Vercingetorix-enexekutatu aita,zuten. Vercingetorixek Zesarrekin ikasi bide zituen erromatarren kontrakotaktika mugimenduamilitarrak: zuzentzenhortaz, saiatuK.a. 52. urtean, Zesarrek [[Bretainia]]n izandako porrotaz eta Galiako egoera nahaspilatuaz baliatu zen, bainaaitaren harrapatuabidean segitzeko. Auvernotarren buruzagitza indarrez hartu eta exekutatuaerromatarren izanaurkako indarraren lehen postuan ezarri zen, batez ere bere [[oratoria]] dotorearengatik (galiarrek eta erromatarrek estimu handitan zuten artea). Erresistentzia gerrilla-gerrara bideratu zuen eta galiar tribu ugarik harekin bat egitea erdietsi zuen.
Carnutesko basoko kontzilioan aldarrikatu zen Galia osoaren altxamendua , eta Vercingetorixek buruzagi eta noble galiarren leialtasuna irabazilortu zuen. Laster erakutsi zuen erromatarren aurkako borrokan galiar koalizioa bideratzeko zituen gaitasunak , (etsaiaren gerra -teknikak teknikenongi gaineko ezagutzagatikjakiteagatik, bereziki ). ▼Vercingetorixek Zesarrekin ikasi bide zituen Erromatarren taktika militarrak. K.a. 52 urtean, Zesarrek [[Bretainia]]n jasandako porrota eta Galiako egoera nahaspilatuaz baliatu zen aitaren bidea jarraitzeko. Auvernoen buruzagitza indarrez hartu eta erromatarren aurkako indarraren lehen postuan ezarri zen, batez ere zerabilen [[oratoria]] nabarmenagatik (galiarrek eta erromatarrek estimu handian zuten artea). Erresistentzia gerrilla gerrara bideratu zuen, eta galiar tribu ugarik berarekin bat egitea lortu zuen.
K.a. 53. urtean, Zesarrek gerran lau urte zeramatzala, eta galiar lurralde asko menperaturikmenperatuta zituelarik Belgikarrakzeuzkala, erreboltatubelgikarrak eginmatxinatu ziren K.a.53 urtean. Hurrengo urteko urtarrilean izan zen Vercingetorixen altxamendua , eta Galia osoa elkartu zen erromatarren aurka. ▼
▲Carnutesko basoko kontzilioan aldarrikatu zen Galia osoaren altxamendua, eta Vercingetorixek buruzagi eta noble galiarren leialtasuna irabazi zuen. Laster erakutsi zuen erromatarren aurkako borrokan galiar koalizioa bideratzeko zituen gaitasunak (etsaiaren gerra tekniken gaineko ezagutzagatik bereziki).
Vercingetorixek erromatarren kontrako gerra irekia saihestu zuen, etsaiak taktika militarrean eta armamentuan erraz gailenduko baitzitzaizkien galiarrei ,. etaHorren gerrillaordez, gerrilla-erasoen bidez eta erromatarren horniketa -bideak moztuz , hauekindarrak makaltzearimakaldu ekin zion. Erromatarrakzizkien: beren baseetatik urrunaraziurrundu zituen , Zesarren erasoen aurrean ihes eginez , eta erromatarrek har zitzaketen herriei su emanez, hauek zer janikjanaririk izan ez zezaten. Zesarrek muturrekoMuturreko estrategia horrek zenbait galiar triburengantriburi sortu zuenzien mesfidantzaz baliatu zen hauekinZesar, haiekin itunak egiteko. Aliatu galiarren laguntzaz eta estrategia aipagarrienbikainen bidez , zenbait garaipen lortu zituen, Avaricumgo ([[Bourges]]) hiria hartzea bereziki : mendekutzat, bertako 40 .000 biztanle hilarazi zituelarikzituen eta , gainerakoak , esklabo hartu , erreboltariei lezio bezala. ▼▲Zesarrek gerran lau urte zeramatzala, eta galiar lurralde asko menperaturik zituelarik Belgikarrak erreboltatu egin ziren K.a.53 urtean. Hurrengo urteko urtarrilean izan zen Vercingetorixen altxamendua, eta Galia osoa elkartu zen erromatarren aurka.
▲Vercingetorixek erromatarren kontrako gerra irekia saihestu zuen, etsaiak taktika militarrean eta armamentuan erraz gailenduko baitzitzaizkien galiarrei, eta gerrilla erasoen bidez eta erromatarren horniketa bideak moztuz hauek makaltzeari ekin zion. Erromatarrak beren baseetatik urrunarazi zituen Zesarren erasoen aurrean ihes eginez, eta erromatarrek har zitzaketen herriei su emanez, hauek zer janik izan ez zezaten. Zesarrek muturreko estrategia horrek zenbait galiar triburengan sortu zuen mesfidantzaz baliatu zen hauekin itunak egiteko. Aliatu galiarren laguntzaz eta estrategia aipagarrien bidez zenbait garaipen lortu zituen, Avaricumgo ([[Bourges]]) hiria hartzea bereziki, bertako 40 000 biztanle hilarazi zituelarik eta gainerakoak esklabo hartu, erreboltariei lezio bezala.
12Handik hilabetehamabi geroagohilera, Zesarrek Vercingetorix Alesiako babeslekuan inguratu zuen. Galiarren armada banaturikbanatuta zegoen, Vercingetorixekin: zati bat, AlesianVercingetorixek gidatzen setiatuazuena, etaAlesian setiatuta; bestea, setio lerrotik kanpo, bestea,baina elkarrekin komunikaziorikkomunikatzeko ezaukerarik zutelarikgabe.
Galiarrak garaituak izan ziren eta AlesiarAlesiako gotorlekua elikagai faltaz erori zen, ziur asko. Vercingetorix,Armadura beredotoreena armadurajantzita, onenak jantzitaVercingetorix Julio Zesarren aurrera joan zen eta honenharen oinetan utzi zituen bere armak, errendizioerrendizioa seinale gisaadierazteko. Zesarrek garaikurVercingetorix bezalaErromara eraman zuen Erromaragaraikurtzat eta bertan kartzelatuakartzelan izan zen bost urtez, jendaurrean erakutsia eta umiliatuaumildua izan aurretik.
Ez dago argi nola hil zen buruzagi galiarra, baina kondairak dio Erromanlepoa moztu ziotela, erakutsia izan ostean lepoa moztu ziotela.
{{commonskat}}
| 