Eneko Arista: berrikuspenen arteko aldeak

Pirinio inguruetan egoera ezberdina izan arren, haranetan kristauak gutxiengoa ziren. Orduko euskaldun batzuk alderdi [[Frankoak|frankoen]] alde egiten zuten, hasieran [[Karlomagno]]k eta gero [[Luis Errukitsua]]k eutsirik. BeraskotarBelaskotar leinu aberatsa frankoen alderdiaren buruzagia zen.

799an, karolingiarren aldekoek Iruñeko gobernadore musulmana edo ''[[vali (Islam)|wali]]''a, Eneko Aritzaren senidea zen [[Mutarrif ibn Musa]], erail zuten.<ref name= "Mar"/><ref name=LS>{{erreferentzia |abizena= Suárez Fernández|izena= Luis |izenburua= Historia de España Antigua y media |url= http://books.google.cat/books?id=OeiQxLSvC2IC&pg=PA155&lpg=PA155&dq=Batalla+de+Secunda+747&source=bl&ots=rQQLKy_Prf&sig=PlvY4NydhMUiwNh3F77cF1jnHuE&hl=ca&ei=uyY2Sur6KsWrjAfAi-2FCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4_result&ct=result&resnum= |argitaletxea= Ediciones Rialp |orrialdea=186-188 |isbn= 978-84-321-1882-1}}</ref> 806an, frankoek eskualdea kontrolpean zuten, BeraskoBelasko Baskoia edo Gaskoia izeneko gobernadorearen bitartez.<ref name= "Mar"/> 812an, Luis Errukitsuak Iruñerantz bidali zuen espedizio bat. Itzulera ez zen loriatsua, haurrak eta emakumeak hartu baitzituzten bahitu [[Orreaga]]ko mendatea zeharkatzeko.

816an, Ibn Hayyanen esanetan, Abd al-Karim ibn Abd al-Wahid ibn Mugitek frankoen aldeko "Jaungoikoaren Etsaia" zen BeraskoBelasko Baskoia ({{lang-ar|بلشك&nbsp;الجلشقي}}, ''Balašk al-Ŷalašqī''), Iruñeko ''[[sahib]]''aren ({{lang-ar|صاحب&nbsp;بنبلونة}}) aurkako espedizioa zuzendu zuen, alderdi kristau eta paganoa bildurik baitziren. [[Pancorboko gudua|Hiru eguneko gudu batean]] omeiarren aldeko alderdiak bere etsaiak menderatu eta BeraskoBelasko hil zuten, eta baita [[Alfontso II.a Asturiaskoa]]ren noblea zen Gartzia Lopez, Antso "Iruñeko zalduna" eta "Ṣaltān" izeneko zaldun paganoa ere. Frankoen aldekoen erabateko porrota erabilgarria izan zen Enekok baskoien buruzagitza lortzeko.<ref name "Sanchez"/> 820an, Enekok Aragoin zegoen frankoen basailua zen [[Aznar I.a Galindez|Azeari I.a Galindez]]en ordez [[Gartzea I.a Galindez|Gartzea "Gaiztoa"]] jartzeko.

824an, [[Pepin I.a Akitaniakoa|Pipino I.a]] errege frankoak eta bere menpeko jaun euskaldunak berriro armada bidali zuten Iruñera, baina bueltakoan, Orreaga-Garaziko inguruko mendietan, Eneko Aritza eta bere suhiak frankoen armadari gailendu zitzaizkien. [[Orreagako gudua (824)|Orreagako guduan]] [[Eblo]] eta [[Aznar Antso|Azeari Antso]] kondeak preso hartu zituzten. Oroel haitzean, [[Jaka]]tik gertu, baskoi nobleek Eneko Aritza errege goratu eta [[Iruñeko Erresuma]] burujabea sortu zuten.<ref name= "Mar"/><ref>{{erreferentzia|izena= Béatrice |abizena= Leroy |izenburua= Histoire du Pays Basque |argitaletxea= Jean-Paul Gisserot |urtea= 2005 |orrialdea= 17}}</ref>

Eneko Aritza saiatu zen buruzagi euskaldunekin harreman onak izaten eta familia loturak hedatzen, Tuterako Banu Qasi godo musulmanekin eta Gartzea "Gaiztoa" [[Aragoiko konderria|Aragoiko kondearekin]] bereziki. Halaber, Arabako Bela eta BeraskoBelasko familiekin eta [[Frankoak|frankoen]] menpe bizi ziren [[Pirinioak|Pirinioez]] bestaldeko euskaldunek bera alde jartzen.

840. urtean Abd Allah ibn Kulayb Zaragozako ''wāli''ak Enekoren eremuak eraso zuenez, Musa ibn Musa bere anaia matxinatu zen.<ref>{{erreferentzia|abizena= de la Granja |izena= Fernando |izenburua= La Marca Superior en la obra de Al-'Udri |aldizkaria= Estudios de Edad Media de la Corona de Aragon |alea= 8 | urtea= 1967 |orrialdea= 468-9}}</ref> [[Gartzea Eneko]] bere semea aritu zen erregeorde- agian 841ean gaixotasun batek Eneko elbarritu utzi zuen eta<ref name= "Mar"/>- [[Orti Enekoez]] ({{lang-ar|فرتون&nbsp;بن&nbsp;ونّقه}}, ''Furtūn ibn Wannaqo'') bere osabarekin batera. Biek Musarekin bat egin zuten Kordobako emirerriaren aurka. [[Abd ar Rahman II.a|Abd ar-Raman II.a]] emirrak hurrengo urteetan zigor-kanpainak ordenatu zituen. 843an izandako gudu batean, Orti Enekoez hil zen, Musak zaldia galdu eta oinez ihes egin behar izan zuen, Enekoren semea zen Garindo zauritua izan zen eta noble batzuk, artean BeraskoBelasko Gartzez, bando aldatu eta Abd-ar-Rahmanen alde egin zuten. Musulmanek, porrotaren ondorioz, haien tropak hiriburuan sartu zituzten.<ref>{{erreferentzia|abizena = Cañada Juste|izena= Alberto|izenburua = Los Banu Qasi (714-924)|urtea = 1980|aldizkaria = Príncipe de Viana| alea = 58-59|orrialdea = 5-96|issn= 0032-8472|url =http://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/15651.pdf}}</ref>. Bien bitartean Europan [[Verdungo Hitzarmena|Verdungo banaketa]] adostu zuten urte hartako abuztuan.<ref>{{erreferentzia|izena= Joseph |abizena= Calmette| url= http://books.google.fr/books?ei=wW5ZTNiPFpOk4QblyaWKDQ&ct=result&id=96_RAAAAMAAJ&dq=trait%C3%A9+Verdun+843+texte+perdu+date&q=%2210+ao%C3%BBt+843%22 |izenburua= Trilogie de l'histoire de France - Le Moyen Âge |argitaletxea= Fayard |urtea= 1952|orrialdea= 109}}</ref>

Lévi-Provençalen ustez, Banu Qasi bere senideen moduan, [[poligamia|poligamoa]] izan zen.<ref name= "Levi">{{erreferentzia|abizena1 = Lévi-Provençal|izena1= Évariste|egile1-lotura=Évariste Lévi-Provençal|izenburua = Du nouveau sur le royaume de Pampelune au IXe siècle|urtea = 1953|aldizkaria = Bulletin Hispanique|liburukia= 55|alea = 1|orrialdea = 5-22|issn= 0214-3038|argitaletxea=[[Bordeleko Unibertsitatea]] | issn =0007-4640 |url=http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/hispa_0007-4640_1953_num_55_1_3340}}</ref> Beste adituek, berriz, Enekok Toda edo [[Oneka Belaskez]]<ref>{{erreferentzia|abizena= Settipani |izena= Christian |izenburua= La Noblesse du Midi Carolingien |argitaletxea= Occasional Publiucations of the Unit for Prosopographical Research |liburukia= 5 |urtea= 2004}}</ref>, BeraskoBelasko 816an hildako Iruñeko gobernadorearen alaba edo AzeariAznar I.a Galindezen senidea,<ref>{{erreferentzia|abizena= Mello Vaz de São Payo |izena= Luiz |izenburua= A Ascendência de D. Afonso Henriques |argitaletxea= Raízes & Memórias |alea= 6 |orrialdea= 23–57 |urtea= 1990}}</ref><ref>{{erreferentzia|abizena= Stasser |izena= Thierry |izenburua= Consanguinity et Alliances Dynastiques en Espagne au Haut Moyen Age: La Politique Matrimoniale de la Reinne Tota de Navarre |aldizkaria= Hidalguia |alea= 277 |orrialdea= 811–39 |urtea=1999}}</ref> ezkondu zuela diote. Edonola ere, lau seme-alaba ezagun izan zituen:<ref name="Lacarra" /><ref name= "LeviGomez"/><ref name "Sanchez"/>