Dublin: berrikuspenen arteko aldeak

Dublin hiriHiriaren izena [[Irlandera zaharra|irlandera zaharreko]] ''Dubh Linn'' izendapenaren [[Irlandako ingelesa|hiberno-normanderako]] eratorria da: haren esanahia [[euskara]]z ''Putzu beltz'' da, hots, ''dubh'' ("beltz") eta ''linn'' ("putzu"). Historikoki, irlanderazko grafian gaur egungo ''bh'' digrafoa antzina ''b'' hizkiletraren gaineko puntu batez idazten zen, hau da, ''Duḃ Linn'' edo ''Duḃlinn''. [[Normandiar]]rek —[[frantses]]ez hitz egiten zuten— puntua kentu eta ''Develyn'' edo ''Dublin'' izenekin ordezkatu zuten. Aintzira hura [[Poddle ibaia]] gaur egun Wellington Quayn elkartzen den [[Liffey ibaia]]rekin elkartu aurretik jasaten zuen geldialdiarekin sortzen zen, baina egun idortuta dago eta Dublingo atzealdeko Dubh Linn Gardens parkeko guneak estalitzen du; Poddle ibaia, berriz, lurpeko kanalerapen baten bidez doa.

[[irlandako gaelera|irlanderazirlandera]]<nowiki/>kozko ''Baile Átha Cliath'' izena —euskaraz, "Ibiko gotorlekuaren hiria"— ''Áth Cliath'' [[Father Mathew zubia|Father Mathew zubitik]] hurbil zegoen [[Liffey ibaia|Liffey ibaiko]] ibi bat zen. [[Irlandar mitologia]]ko ''[[Táin Bó Cúailnge]]'' izeneko kondairan ''Dublind rissa ratter Áth Cliath'' esaldia aipatzen da ("Áth Cliath deitua da Dublin").

Dublin hiria [[Irlanda]]ko ekialdeko kostaldean dago, [[Liffey ibaia]]ren bokalean, eta denera 115&nbsp;km²-ko azalera du. Hegoaldean garaiera txikiko mendiz inguratuta dago, eta mendebalde eta iparraldetik, berriz, soroz eta alorrez. Liffey ibaiak hiria bitan banatzen du: [[Iparraldea (Dublin)|Dublingo Iparraldea]] eta [[Hegoaldea (Dublin)|Dublingo Hegoaldea]]. Bi ertz horiek beste bi ibai txikiagotan banatzen dira: [[Tolka ibaia]], [[Dublingo badia]]ren ipar-mendebaldean itsasoratzen dena, eta [[Dodder ibaia]], hego-mendebaldean. Gainera, hiri barnean, mendebaldera [[Shannon ibaia]]ren lotzen diren beste bi kanal ere badaude: hegoaldeko [[Kanal Handia (Dublin)|Grand Canal]] eta iparraldeko [[Royal Canal (Dublin)|Royal Canal]].

[[Europa]]ko ipar-mendebaldeko eremu guztian bezala, Dublin hiriburuak [[klima ozeaniko|klima atlantikoari]] esker, hiriburuak [[negu]] xamurrak eta [[uda]] freskoak izateaz gain, ez du muturreko tenperaturarik jasaten. [[Urtarril]]eko tenperatura beroena 8.3&nbsp;°C-koa da; aldiz, [[uztail]]eko tenperatura beroena 19.6&nbsp;°C-koa da. Bestalde, urte osoko hilabeterik eguzkitsuenak [[maiatz]]a eta [[ekain]]a dira; euritsu eta hezeena (73 mm. [[euri]] kopurua izaten du), [[abendu]]a da; eta idorrena, [[uztail]]a, 43 mm. euri kopuruarekin. DublinDena hirianden, [[euri]]-jasak urte osoan zehar gerta litezke.

Dublin hiria [[Irlanda]] guztian euri gutxien egiten duen lekua da Dublin: hiriaren erdigunean, urte osoan 695 mm. euri jaso izan dira. [[Negu]]ko urtaro gehienak euritsuak dira; halere, [[azaro]]a eta [[martxo]]aren artean noizbehinka [[elur]]ra ere izan da, baina [[txingor]]ra ohikoagoa da. Udan egunak luzeak dira; neguan, ordea, motzak. [[Udazken]]ean [[Ozeano Atlantikoa|Ozeano Atlantikotik]] datozen [[haize]] indartsuak jasaten ditu, baina hiria uhartearen ekialdean dagoenez, ez ditu herrialdeko mendebaldeko leku askotako haize bolada bortitzak jasaten. DenaNolanahi delaere, ekialdetiko haizeen ondorioz, neguan hirian uharteko beste leku batzuetan baino maizago izaten da elurra.

[[Dublingo Hiri Kontseilua]] bost urtetik behin udal hauteskundeetan aukeratutako 52 kidez osatutako biltzarra da. Biltzar horrenHaren burua alkatea da: urtero aukeratua izateaz gain, [[Mansion House (Dublin)|Mansion House]] egoitzan bizi da. Udal biltzarrak [[Dublingo udaletxea]]n egiten ditu bilerak; aldiz, erakunde horren administrazio jarduerak [[Wood Quay]] barrutiko Hiri Bulegoetan egiten dira. Udal biltzarrean eserleku gehien dituen alderdiak edo alderdien koalizioak batzarreko kideak hautatzen ditu, politika ekimenak proposatu, bai eta alkatea izendatu ere. Hirigintza, ekonomomia, trafikoa, plangintza eta hainbat gairi buruzko urteroko txosten battxostena argitaratzen du. Dublingo hiri kudeatzailea Udal Biltzarrak hartutako erabakiak kudeatu eta aurrera ateratzeko ardura du.

Hiriak ehunka urtetan zehar leku interesgarri eta monumentu ugari pilatu ditu. Zaharrenetako bat [[Dublingo gaztelua]] da, [[1204]]an [[Joan Lurgabea|Joanes Ingalaterrakoaren]] aginduz lehenbiziko aldiz eraikia, [[1169]]an, [[Irlandako normandar inbasioa]] jazo eta hamarkada gutxira. Hiria defendatzeko helburua zuen, justizia kudeatzekoa, erregearen altxorra babestekoa eta [[Irlanda]]n [[Ingalaterrako Erresuma]]ren boterearen ikurra izatekoa. [[Harresi]] bikainak ditu.<ref>Dublin Castle: at the heart of Irish Histor. Denis McCarthy eta David Benton. 2004. Irish Government Stationary Office. 12–18. orr. isbn= 0-7557-1975-1</ref> Gaztelua [[1230]]an amaitu zen, [[normandia]]r estiloko arkitekturaz, barnealdea enparantza zabal bat eta lau alboetan dorre borobildunbiribildun harresi bana zituelabanarekin. Gainera, gazteluak [[Poddle ibaia]] defentsa natural gisa ere erabili zuenzeukan.

[[Fitxategi:Molly alone.jpg|The [[Molly Malone]]n estatua, [[Grafton Street]] kaletik hurbil.|right|thumb|150px]]

Dublingo monumentu berrietako bat [[The Spire]] orratza da, ofizialki "Argiaren Monumentuamonumentua" izenez deitua. [[Ian Ritchie Architects]] arkitektoak diseinatu zuen.<ref>[http://www.independent.ie/national-news/spire-cleaners-get-prime-view-of-city-691362.html Spire cleaners get prime view of city. Irish Independent. 2007ko ekainaren 5a.]</ref><ref>[http://archiseek.com/2010/2003-the-dublin-spire-oconnell-street-dublin/ The Dublin Spire. 2003.]</ref> [[O'Connell Street]] etorbide nagusian dago: egunez [[altzairu]]zko itxura du; aldiz, iluntzean, zeruan barneratzen dela dirudi. Leku horretan bertan, [[Nelson zutabea (Dublin)|Nelson zutabea]] zegoen, baina britainiar kolonialismoaren ikurra zela eta, [[1966]]an [[Irlandako Armada Errepublikarra|IRAk]] lehergailu bidez jo eta bertan suntsitu zuen.

* '''[[Trinitate Santuaren katedrala (Dublin)|Trinitate Santuaren katedrala]]''' ([[1028]]) Dublingo katedrala da. Vikingoek eraiki zuten zurezko eliza eraiki eta normandiarrek 1180an harrizkoa berreraiki zuten.

Hiria mundu mailan zerbaitengatik ospetsua baldin bada, bertako usadiozko irlandar [[taberna|tabernengatik]] da. Adibidez, [[O'Donoghue's Pub]] taberna [[zelta musika]] zaletuen templua da: bertan, [[1960ko hamarkada]]<nowiki/>n, [[The Dubliners]] [[folk musika|folk]] musika talde ezagunak lehenbiziko musika emanaldiak egin zituen. [[The Brazen Head]] Dublin osoko tabernarik zaharrena da. Aldiz, [[Davy Byrne's pub]] tabernak [[James Joyce]] irlandar idazlearen ''[[Ulises (eleberria)|Ulises]]'' eleberrian agertzeari zor dio ospea. [[Mulligan's]] taberna ere eleberri berberean ageri da: [[1732]]an ireki zen eta irlandar folk musikaz gozateko beste leku egokia da.

Dublingo eskualdea Irlandako Errepublikako ekonomia gune nagusia da, bai eta [[Zelta Tigrea]] delakoaren garaiko herrialdearen motore edo bultzatzaile nagusia ere. [[2009]]an erosketa ahalmenari dagokionez Dublin hiria mundu osoko 5. postuan kokatua zegoen, eta pertsona bakoitzeko erosketa ahalmenari zegokionez, 10. postuan.<ref>[http://www.citymayors.com/economics/usb-purchasing-power.html Richest cities in the world by purchasing power in 2009. City Mayors. 2010eko ekainaren 17a]</ref><ref>[http://www.citymayors.com/economics/richest_cities.html Richest cities in the world by personal earnings in 2009. Citymayors.com. 2009ko abuztuaren 22a.]</ref> ''Mercer's 2011 Worldwide Cost of Living Survey'' aldizkariaren arabera, Dublin hiria [[Europar Batasuna|Europar Batasuneko]] 13. hiririk garestiena zen ([[2010]]eko 10. postutik behera jauzi baitzen) eta bizitzeko mundu osoko 58. lekurik garestiena omen zen ([[2010]]eko 42. postutik behera jauzizerorita).<ref>[http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0712/breaking23.html Dublin falls in city-cost rankings. Irish Times. 2011ko uztailaren 12an.]</ref> [[2005]]an<nowiki/>ean, 800.000 pertsona inguruk Dublingo Hirigunean lan egiten zuten, haietako: 600.000 lagunlagunek, zerbitzuen sektorean jarduten zuen eta 200.000 lagunek, [[industria]]ren sektorean<nowiki/>n.<ref>[http://www.dubchamber.ie/Uploads/Policy.pdf Dublin employment]</ref>

Denbora eta garaiak igarotzearekin bat, Dublin hiriko usadiozko industria askok gainbehera jasan dute, adibidez jakiak, ohialgintzaetaohialgintza eta destilatutako edariekin lotutako industriak nagusiki,; halere, [[1759]]. urtetik aurrera, [[St. James's Gate garagardotegia]]n ekoiztu ohi denondutako [[Guinness]] garagardoak biziraun etagaragardoa hedatu egin da. [[1990eko hamarkada]]n botika-industria edota industria-farmazeutikoa, [[informatika]] eta komunikabideen teknologien arloko konpainia ugari Dublingo Hiriguneanhirigunean kokatu izan dira., Konpainiaesate horien artean honako hauek daude:baterako, [[Microsoft]], [[Google]], [[Amazon.com|Amazon]], [[eBay]], [[PayPal]], [[Yahoo!]], [[Facebook]], [[Twitter]] eta [[Pfizer]], konpainiahaien guzti hauenguztien [[Europa]]ko<nowiki/>rako ordezkaritzak Dublin hirian kokatzenhantxe direlarikbaitaude. [[Intel]] eta [[Hewlett-Packard]] konpainiek Dublin hiriburutik 15 kilometro mendebaldera dagoen [[Kildareko konderria|Kildare konderriko]] [[Leixlip]] udalerrian lantoki bana dituzte.

Finantza-Zerbitzuekzerbitzuek ere [[1987]]an Dublinen [[International Financial Services Centre]] delakoa ezarri zenetik, hirian paper garrantzitsua bereganatu dute,. Horren ondorioz, nazioartean dexentekoospe ospeahandi dutensamarreko finatza-zerbitzu konpainia ugari bertan kokatu dira. Haietako batzukbatzuek euren egoitza nagusiak hirian ipini dituzte, adibidez [[Citibank]] eta [[Commerzbank]]. [[Irish Stock Exchange]] (ISEQ), [[Internet Neutral Exchange]] (INEX) eta [[Irish Enterprise Exchange]] (IEX) konpainiak ere Dublin hirian ezarriakDublinen daude. Bestalde, ekonomiaren gorakadak berarekin bat eraikuntzaren areagotzea ere ekarri du,: horrehorren ondorioz, [[Dublin Docklands]] eta [[Spencer Dock]] eremuen garatzeaeremuak jazogaratu zenziren. Gainera, proiektu berritzaile horien artean [[Convention Centre Dublin]], [[The O2 (Dublin)|The O₂]] eta [[Grand Canal Theatre]] eraikinak ere barne daude.

Irlandako Errepublikako errepide sarea nagusiki Dublin hiria eta bereharen inguruan ezarria dago. [[M50 (Irlanda)|M50]] errepideak hiria ipar, mendebalde eta hegoaldetik borobilbiribil-erdiaren itxuraz inguratzen du, hiriaetahiria gainontzeko herrialdeko errepide nagusienenkinnagusienekin lotzen duelarikdu. [[2008]]an Mendebaldeko Loturagunea delakoan eskuzko-ordainkezta nahiz txartel-elektroko ordainketa bidezko bide-sari sistema ezarri zen. Bide-sari auenhorien arabera, aurre-kuotadun ibilgailu bakoitzak 2€, ordaindu behar zituen; [[eFlow]] erregistordunerregistrodun ibilgailuek, 2.,50€; eta erregistratu gabeko ibilgailuek, 3€ ordaindu behar zituzten.<ref>[http://eflow.ie/ E-Flow Website. eFlow. 2011ko uztailaren 29a.]</ref>

[[Dublin Heuston geltokia]] eta [[Dublin Connolly geltokia]] Dublin hiriko geltoki garrantzitsuenak dira. [[Iarnród Éireann]] konpainiak kudeatutako [[Dublingo tranbia]]ren sareak Dublin Hiriguneahirigunea eta [[Loutheko konderria|Louth konderriko]] [[Drogheda]] eta [[Dundalk]] hiriei zerbitzua ematen die. Ibilbide haietako bat [[Dublin Area Rapid Transit]] (DART) elektrifikatutako linea da: Dublingo kostaldean barna doa eta iparraldean [[Malahide]] eta [[Howth]] auzoetatik hasi eta hegoaldean [[Wicklowko konderria|Wicklow konderriko]] [[Greystones]] udalerrian amaitzen da.<ref>[http://www.dublin.ie/transport/dart.htm title=DART (Dublin Area Rapid Transit). 2011ko uztailaren 28a.]</ref> [[Commuter (Irish Rail)|Commuter rail]] konpainiak lau linea ditu eta haietan, Irish Rail izeneko anitz diesel unitate doaz.