Okzitaniera: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Vicent.Dissident (eztabaida) wikilariaren 4947413 berrikuspena desegin da
→‎Aldaerak: DoKumentu; HAU vs HORI
18. lerroa:
 
== Hedadura ==
[[Frantzia]]r estatuan<nowiki/>n, [[Loire|Loira]] ibaitik hegoaldera; [[Italia]]ko Alpeetako zenbait bailara, eta [[aranera]] aldaera berezian, [[Arango harana|Araneko haranean]] ([[Katalunia]]).
 
[[Euskal Herria]]ri dagokionez, [[Baiona]], [[Biarritz|Miarritze]] eta [[Angelu (Lapurdi)|Angelu]] aldean ere hitz egiten zen, eta [[Nafarroa Beherea|Nafarroa Behereko]] iparraldeko herri batzuetan ere bai.
 
Okzitaniera [[Pirinioak|Pirinioko]] hegoaldean [[Erdi Aroa]]n [[Nafarroa]]ko eta [[Aragoi]]ko zenbait tokitan mintzatu zen, euskara eta [[nafarrera]]-[[aragoiera]]rekin batera. Hiztunak [[Okzitania]]tik (Gaskoniatik batez ere) jatorrizko merkatariak eta artisauak ziren, [[Donejakue bidea|Done Jakueren bidean]] zeuden hiri berrietan geratu zirenak. [[Jaka]]n XIII mendeko amaiera edo XIV mendeko hasiera arte mintzatu zen; [[Lizarra]]n eta [[Iruñea]]n XVI mendera arte.
Zenbait documentudokumentu ofizialetan okzitaniera aurkitzen da, ''Establimentz de Jaca'' (XIII mendekoa) eta ''Fòr de Jaca'' ([[Jaka]] forua) erredakzio batzutanbatzuetan, adibidez
 
[[File:Linguistic map Southwestern Europe.gif|thumb|right|300px]]
Estimazioen arabera, okzitaniera 1.939.000 pertsonekpertsonak hitz egiten dute, nahiz eta oso hizkuntza ahuldua den. Izaera ofiziala [[Arango harana|Araneko haranean]] soilik du, [[aranera]] bezalaizenaz aitortua, [[katalan]]a eta [[gaztelania]]rekin batera. Okzitaniera eta [[katalan]]aren arteko berdintasun ugari daude, ahoskeran eta idazkeran.
 
== Aldaerak ==
[[Fitxategi:Languesdoc.svg|thumb|220px|right|Okzitanieraren hizkuntza-multzo nagusiak.]]
[[Fitxategi:Los dialectes de l'occitan.jpg|220px|right|thumb|Okzitanieraren dialektoak.]]
Okzitaniera hainbat aldaeratan banaturik dago. Eztabaida dago aldaera hauekhoriek okzitanieraren dialektoak ote diren edo hizkuntza beregainakala osatzenberezko dituztenhizkuntzak ([[Gaskoi (hizkuntza)|gaskoiari]] buruz, batez ere). HauetakoHaietako batzukbatzuek estandar propioak garatu dituzte, eta beraz, hizkuntzatzat har daitezke<ref> [http://www.amarauna-languages.com/orokorra/mapa_ikusi2.php?hizk=eu&zein=140 UNESCO etxea- Munduko hizkuntzen amarauna], Okzitaniera </ref>.
 
* '''''iparraldeko taldea (nord-occità)'''''
66. lerroa:
=== Gaskoia ===
{{sakontzeko|Gaskoi (hizkuntza)}}
Gaskoia (''gascon'') okzitanieraren dialektoa da hizkuntzalari gehienentzat, nahiz eta beste batzuek [[hizkuntza]] autonomotzat hartzen duten. [[Gaskoinia]]ko lurraldean hedatzen da. Halaber, gaskoiaren barruan lau aldaera nagusi bereizten dira: [[itsasaldeko gaskoi|itsasoko landesa]], barnealdeko landesa, [[bearnera]], ariegnera eta [[aranera]] ([[Katalunia]]ko [[Arango harana|Val d´'Aranen]]).
 
[[Behe Erdi Aroa|Berant Erdi Aroan]] eta merkatarien artean bereziki, gaskoia [[Aturri]]ren hegoaldeko alde [[euskaldun]]etara hedatu zen, [[Angelu (argipena)|Angelu]], [[Biarritz|Miarritze]] eta [[Baiona]] neurri handi batean gaskoituz. Euskal substratuaren eraginez edo, gaskoiak beste okzitaniar hizkuntzekiko ezaugarri bereziak ditu.
74. lerroa:
Aranera [[Arango harana|Val d´Aranen]] ([[Katalunia]]) mintzatzen da. [[2006]]ko [[abuztuaren 9]]tik Kataluniako Autonomia Erkidego osoan hizkuntza ofizial izaera du, [[katalan]]a eta [[gaztelania]]rekin batera, Kataluniako estatutu berrian hala jasota. [[1984]]an aranera Val d´Arango hezkuntza sisteman erabiltzeko hizkuntza izendatu zen.
 
Azkenik, autore batzuentzatbatzuen ustez, [[frankoproventzera|frankoprovenzera]] edo arpitana hizkuntzaberezko beregainahizkuntza bainobainoago, okzitanieraren aldaera edo okzitanieraren eta [[Oïl hizkuntzak|oïl hizkuntzen]] arteko trantsiziozko hizkuntza izango litzatekebide da.
 
<gallery>
89. lerroa:
 
== Literatura ==
Okzitanierazko [[literatura]]ren sustraiak [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] trobadoreetan daude. HonenHorren adibide da literatura okzitaniarraren pasarterik esanguratsuenetakoa den ondoko hau, [[Dante Alighieri]]rena:
 
''Tan m'abellis vostre cortes deman'',
112. lerroa:
 
== Erakunde eta elkarteak ==
Alde batetik, [[Conselh de la Lenga Occitana]] erakundeak hizkuntza arautzen du [[1996]]tik, eta bestetik, [[Institut d'Estudis Occitans]] elkarterik beteranoenazaharrena eta aktiboenaeragileena duguda.
 
== Erreferentziak ==