Oneka Ortitz Iruñekoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Xabier Armendaritz wikilariak «Oneka Fortun» orria «Oneka Orti» izenera aldatu du: EIMA |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{nabarmendutako artikulua}}
{{Agintari infotaula
| izena = Oneka
| kargua = Iruñeko infanta
| 1data1 = Izen osoa
13. lerroa:
| afiliazioak =
| ezkontidea = [[Abdulah I.a Kordobakoa|Abdulah Kordobakoa]] (862/863)<br />[[Aznar Antso Larraungoa]] (882/883)
| senideak = [[
| seme-alabak = Mohamed ibn Abdulah<br />al-Baha'<br />Fatima Gaztea<br />Antso<br />[[Tota
| egoitza = [[Iruñea]] eta [[Kordoba]]
| dirutza =
22. lerroa:
| oharrak =
}}
'''Oneka
Bere bizitzari buruzko informazioa erabat lausoa da. Xehetasun biografikoak bi iturrietatik datozkigu: alde batetik [[Rodako kodexa]] eta bestetik [[al Andalus|andalustar]] historialari musulmanen kronikak. Azken hauek Oneka deitzeko '''Durr''' (در) bere [[arabiera]]zko [[izen berezi]]a erabiltzen dute, [[euskara]]z "perla" esan nahi duena. Oneka omeiar leinuaren kide batekin ezkontzeagatik ezaguna da. Nahiz eta buruzagi musulman eta bere esklabo-ohaide kristau arteko ezkontzak arruntak izan, Onekarena printzesa kristau eta agintari musulman arteko ezkontza gutxienetariko bat da.<ref name="Jayyusi 463"
== Ezkontza Abdulah emirrarekin ==
32. lerroa:
{{legend|#FF973F|[[Iruñeko Erresuma]]|border=1px #555 solid}}
{{legend|#A4C400|[[Banu Qasi]]en lurraldeak|border=1px #555 solid}}]]
[[860]]an Onekaren aita zen [[
Mohamedez gain, Onekak alaba bi ere eman zizkion Abdulahri: al-Baha' eta Fatima Gaztea zeritzetenak<ref>[[#Val99|Vallvé Bermejo 1999]], [http://books.google.com/books?id=_pLpnuW3AX0C&pg=PA47 47. orr.]</ref>. Abdulah [[888]]an [[emir]] bilakatu eta, era berean, Onekaren semea, Mohamed, tronuaren oinordeko bilakatu zen. Hala ere, [[891]]eko [[urtarrilaren 28]]an al-Mutarrif bere sasi-anaiak Mohamed erail zuen. Historialarien artean ez dago adostasunik ea al-Mutarrifek bere kabuz edo Abdulah bere aitak zirikatuak ari zen<ref>[[#JJ|Jean Jaurgain 1898]], 173. orr.</ref>. [[895]]ean aitaren agindupean Al-Mutarrif berari lepoa moztu zioten. Hori zela eta, bere aita eraila izan baino hiru aste aurrerago jaiotako [[Abd ar Rahman III.a|Abderraman]], hau da, Onekaren iloba, Abdulah ordezkatu zuen Kordobako emir moduan. Emir hau [[mendebaldea (kultura)|mendebaldean]] [[Abd ar Rahman III.a|Abderraman III.a]] izenaz ezagutuko zuten, eta bere buruarentzat [[kalifa]]ldia aldarrikatu zuen<ref>[[#Lév99|Lévi-Provençal 1999]], [http://books.google.com/books?id=a9wpAPjm-fIC&pg=PA333 333–335. orr.]</ref>.
Abderramanek aitaren partetik Oneka bere amamaren eta Muzna (hau ere ziur asko euskalduna) bere amaren partetik europar hazpegiak jarauntsi zituen. Kalifak begi urdinak eta ile gorrixka zituen eta [[arabiar]] itxura izateko ilea tindatzen zuen.<ref name="Fletcher">[[#Fle06|Fletcher 2006]], [http://books.google.com/books?id=wrMG-LfuU7oC&pg=PA53 53. orr.]</ref><ref name="Barrucand"/>
== Ezkontza Aznar Antso Larraungoarekin ==
[[880]] inguruan eta Kordoban bi hamarkada eman ondoren, Onekak bere familia musulmana utzi<ref>[[#Suá76|Suárez Fernández 1976]], [http://books.google.com/books?id=OeiQxLSvC2IC&pg=PA225 225. orr.]</ref> eta aitarekin batera Iruñera itzuli zen. Abdulah-k Oneka arbuiatu zuela ematen du. Itzuli eta berehala, Onekak bere lehen mailako lehengusua zen [[Aznar Antso Larraungoa]] ezkondu zuen. Seme bat eta alaba bi izan zituzten, ziur asko [[880]] eta [[890]] artean jaioak: Antso, [[Tota Aznar|Tota]] eta Antsa hain zuzen ere. Antso Aznar bere semea [[Rodako kodexa]]ren genealogietan baino ez da agertzen eta litekeena da gaztea hil izatea<ref name="Stasser 815"/>. Toda eta Antsa bere alabek [[Semeno leinua]]ren kideak ezkondu eta biak [[Nafarroako errege-erreginen ezkontideen zerrenda|Iruñeko erregina ezkontide]] bilakatu ziren. Leinu honek [[905]]ean Onekaren aita [[905eko Iruñeko estatu kolpea|tronutik kendu]] eta boterea lortu zuen. Todak [[Antso I.a Gartzez|Antso
== Ordezko kronologia ==
[[Rodako kodexa]]k, Onekaren ezkontza kristauaren lehen mailako iturri bakarra, Aznar Antso Larraungoarekin izandako ezkontza Abdulah Kordobakoarekin izandakoa baino lehen zela esaten du, bigarrenean alarguna zela esanez. Testu honetan oinarritua, [[Évariste Lévi-Provençal]] frantziar historialariak Onekaren bizitzaren ordezko kronologia proposatu zuen, bere jaiotza [[835]]ean zela esaten zuena. Lévi-Provençalek [[882]]an bere aita Iruñera itzuli zenean ez zuela etxeraino lagundu uste zuen, bai ordurako hilda zegoelako ala Islamera aldatu eta Abdulahren [[harem]]ean egotea erabaki zuelako<ref name="Lévi-Provençal"/>. Edonola ere, kronologia hori zalantzaz beterik dago. Izan ere, kronologiaren arabera Onekak Aznarrekin izandako seme-alabak [[860]]an bere aita atxilotua izan zen baino lehenago edo pixka bat geroago jaio ziren eta, beraz, Onekaren alaba zen Toda Aznar [[Gartzea I.a Santxez|
== Ondarea ==
55. lerroa:
{{familia zuhaitza | | | | | | | | | | | | | | | | | INI | INI=[[Eneko Aritza]]<br /><small>(birraitona)</small>}}
{{familia zuhaitza | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| }}
{{familia zuhaitza | | | | | | | | | | | | | | | | | GAR | GAR=[[Gartzea
{{familia zuhaitza|border=0| uma | | | | | | | | | | |,|-|-|-|^|-|-|-|.| uma='''<big>[[Omeiatar Kaliferria|Omeiatar leinua]]</big><br />([[Kordoba]])'''}}
{{familia zuhaitza | MUH | | | | | | ORI |y| FOR | | | | | | SNO | MUH=[[Mohamed I.a Kordobakoa]]<br /><small>(aitaginarreba)</small>|ORI=[[Oria (Iruñeko erregina)|Oria]]<br /><small>(ama)</small>|FOR=[[
{{familia zuhaitza | |!| | | | | | | | | |!| | | | | | | | | |!| }}
{{familia zuhaitza | ABD |~|~|y|~|~|~|~| ONN |~|~|~|~|y|~|~| AZN | ABD=[[Abdulah I.a Kordobakoa]]<br /><small>(1. senarra)</small>|ONN='''Oneka (Durr)'''|AZN=Aznar Antso Larraungoa<br /><small>(2. senarra eta lehengusua)</small>}}
63. lerroa:
{{familia zuhaitza | |,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | |,|-|-|-|+|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.| }}
{{familia zuhaitza|border=0| |!| | | |!| | | |!| | | |!| | | |!| | | | | | | | | jim | | | | | | | | |!| jim='''<big>[[Semeno leinua]]</big><br />([[Iruñea]])'''}}
{{familia zuhaitza | |!| | | |!| | | |!| | | |!| | | |!| | | | | | | | | GRJ | | | | | | | | |!| GRJ=[[Gartzea Semenez
{{familia zuhaitza | |!| | | |!| | | |!| | | |!| | | |!| | | | | | | |,|-|^|-|.| | | | | | | |!| }}
{{familia zuhaitza | MUH | | BAH | | FAT | | SNO | | TOD |~|~|y|~|~| SNG | | JIM |~|~|y|~|~| SNA | MUH=Mohamed ibn Abdulah<br /><small>(semea)</small>|BAH=al-Baha'<br /><small>(alaba)</small>|FAT=Fatima Gaztea<br /><small>(alaba)</small>|SNO=Antso Aznar<br /><small>(semea)</small>|TOD=[[Tota Aznar|Toda Aznar]]<br /><small>(alaba)</small>|SNG=[[Antso I.a Gartzez
{{familia zuhaitza | |!| | | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | | | | | | | | | | |!| | | | | }}
{{familia zuhaitza | |!| | | |,|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|.| | | |,|-|-|-|+|-|-|-|.| }}
{{familia zuhaitza | RAH | | ONN | | SNA | | URR | | VEL | | ORB | | GRS | | GAR | | SNO | | DAD | RAH=[[Abd ar Rahman III.a|Abderraman III.a]]<br /><small>(iloba)</small>|ONN=[[Oneka Iruñekoa|Oneka Antso]]<br /><small>(iloba)</small>|SNA=[[Antsa Iruñekoa|Antsa Antso]]<br /><small>(iloba)</small>|URR=[[Urraka Iruñekoa|Urraka Antso]]<br /><small>(iloba)</small>|VEL=Belaskita Antso<br /><small>(iloba)</small>|ORB=Orbita Antso<br /><small>(iloba)</small>|GRS=[[Gartzea I.a Santxez
{{familia zuhaitza/amaiera}}
</div>
414. lerroa:
| Erref = Val99}}
{{DEFAULTSORT:
[[Kategoria:840ko jaiotzak]]
|