|
etyjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjjj[[Fitxategi:Man Ray Salvador Dali.jpg|thumb|right|[[Salvador Dalí]] eta [[Man Ray]] elkarrekin.]]
'''Surrealismoa''' [[1920ko hamarkada]]n sortutako [[arte modernoa]]ren<nowiki/>jmugimendua mugimendua da, [[André Breton]] bultzatzaile nagusi eta [[Paris]] erdigune eduki izan zituena, mundu osoan zabaldu bazen ere. Mugimendua [[margolaritza]], [[zinema]], [[literatura]] eta [[musika]] arloetan burutu zen btyjnbatik bat eta aurreko hamarkadetan garatutako [[kubismo]]a ordezkatu zuen. Automatismo psikikoaren bidez ordu arteko gizarte moldeak eta arte eta kultura balioak irauli nahi zituen eta XX. mendeko artean eta pentsaeran eragin handia izan zuen. SyjurrejalismoarenSurrealismoaren jarraitzaleei eta horiek egindako lanei '''surrealista''' deritze.
Lehenengo urteetan bat egin zuten artisten artean, [[Louis Aragon]], [[Man Ray]], [[Tristan Tzara]], [[Paul Klee]], [[Giorgio de Chirico]], [[Salvador Dalí]], [[Joan Miró]], [[Luis Buñuel]], [[René Magritte]] eta [[Max Ernst]] ditugu. [[Marcel Duchamp]] eta [[Frida Kahlo]], besteak beste, surrealismotik gertu ibili ziren, ofizialki bat egin ez bjeazutenbazuten ere.
Izenari dagokionez, hizkuntza gehien-gehienetan hartu izan dute [[frantses]]ezko jatorrizkoa hizkiz hizki. Hala ere, batzuen ustez egokiagoa izango zen "superrealismo" izena, esate baterako [[esperanto]]z egiten duten moduan.
== HistoriajyeetyjeHistoria ==
'''Surrealista''' hitza [[Guillaume Apollinaire|Apollinaireren]] lan baten izenburuan agertu zen lehenengo aldiz: ''Les mamelles de Tirésias, drame surréaliste'' (1917, ''Tirésiasen titiak, drama surrealista''). Surrealismoak [[dadaismo]]a du hurbileneko aitzidaria eta André Breton sortzaile eta bultzatzaile nagusia; Bretonek berak honela definitu zuen surrealismoa: automatismo psikikoa, pentsamenduaren benetako funtzionamendua hitzez, idatziz edo beste modu batez adierazten duena, adimenaren inongo kontrolik gabe eta edozein kezka estetiko edo moral baztertuz. Surrealistek [[amets]]a, [[irudimen]]a, grina, umore beltza eta [[erotismo]]a goraipatu zituzten, [[burgesia]]ren kulturaren eta indarrean zegoen ordenaren zapalkuntza era guztien aurka borrokatzeko. Aitzindaritzat zituen, besteak beste, Apollinaire, Baudelaire, ChateaubriandftyjdChateaubriand, Hugo, Jarry, Lautréamont, MalleytjejtyearméMallarmé, Nerval, Novalis, Poe, Rimbaud, Sade, Swift eta Freuden [[psikoanalisi]]aren teoria. 1919an André Breton, Louis Aragon eta Philippe Soupault-ek ''Littérature'' aldizkaria sortu zuten. Hasieran surrealistak inkontzientea eta beronen adierazgarritzat jotzen zituzten ametsa, eromena, sukar-ametsa ezagutzeko eta haietaz baliatzeko bilaketan ari izan ziren; horretarako idazketa automatikoa landu zuten, adimena eta borondatea saihesten zituen bat-bateko etorria. 1921ean argitaratu zen joera horretako lehen idazlana, Bretonek eta Soupaultek idatzitako ''Les champs magnétiques (Eremu magnetikoak)''. 1924an Bretonek ''Manifestu surrealista ''idatzi zuen:
{{esaera2|Surrealismoa buruko automatismo hutsa da, pentsamenduaren benetako funtzioa azaldu nahi duena ahoz, idatziz edo beste edozein bidez. Pentsamenduaren agindua da, arrazoiak egindako edozein kontrolik gabekoa, batere kezka estetiko eta moraletik kanpokoa.}}
eta urte hartan bertan sortu ziren ''Bureau de recherches syetyjurréalistessurréalistes'' ''(Ikerketa surreaysurrealisten bulegoa)'' eta ''La révolution surréaliste'' ''(Iraultza surrealista)'' aldizkaria, lehenengo alean suizidioari buruzko inkesta bat plazaratu zuena. Bizitza aldatu nahiak jarrera politikoak hartzera eraman zituen surrealistak; hala, 1925ean gutunak idatzi zizkieten [[Paul Claudel|laudel]] idazleari, Aita Santuari eta Dalai-Lamari; espetxeak irekitzea eta gudarostea desegitea eskatu zuten, eta [[Rifeko gerra]]ren aurka jardun zuten. Orduan hasi zituzten harremanak komunistekin eta orduantxeyjrorduantxe hasi etjirenziren baita ere taldekoen arteko liskarrak: batzuek beren iraultza nahiaren ondoriotzat jotzen zuten militantzia [[komunismo|komunista]] eta besteek surrealismoa arte sorkuntzari bakarrik zegokiola uste zuten. 1929an Bretonek ''Bigarren Manifestu Surrealista'' argitaratu zuen eta harekin bat ez zetozen kide asko mugimendutik kanpora bota zituen: Artaud, Desnos, Vitrac, Picabia, Queneau, Prévert, Bataille. ''"La Révolution surréaliste"'' izeneko aldizkaria argitaratu zuten [[1924]]tik [[1929]] arte, guztira 12 zenbaki idatziz. 1930ean surrealisten aldizkari berria argitaratu zen, ''Le surréalisme au service de la révolution'' ''(Surrealismoa iraultzaren zerbitzuan); Aragon, Eluard, Péret eta Breton alderdi komunistan sartu ziren, baina 1933ean Breton eta Eluard alderditik bota zituzten. Gerora, Bretonek [[stalinismo|estalinismoa]] gaitzetsi etayeta harremanak izan zituen TrotstetkirekinTrotskirekin. Aipatzekoa da, bestela, ''London International Surrealist Exhibition'' delakoa, [[1936]]an eta [[Londres|Londonen]] egindako erakusketa.''
1938an nazioarteko erakusketa surrealista egin zen Parisen. Bigarren Mundu Gerrak sujintoresurrealistak sakabanatu zituen eta surrealismoak behera egin zuen. Surrealismoaren eragina nabarmena da mendebaleko kulturan eta artearen alor guztietan. Surrealismoa pinturan, literaturan eta zineman gauzatu zen batez ere. Pintura estilo jakin bat ez denez, pintore espresionistak, abstraktuak, errealistak, klasizistak bildu zituen, XX. mendeko margolari surrealista garrantzitsuenak: [[Hans Arp]], [[Salvador Dalí|Salvador Dali]], [[Marcel Duchamp]], [[Max Ernst]], [[Paul Klee]], [[René Magritte]], [[Joan Miró]], [[Francis Picabia]], [[Pablo Picasso]], [[Man Ray]], [[Yves Tanguy]]. Idazle surrealisten artean hauek dira aipagarrienak: [[Louis Aragon]], [[Antonin Artaud]], [[Georges Bataille]], [[André Breton]], [[René Char]], [[Eugène Grindel Eluard|Paul Eluard]], [[Benjamin Péret]], [[Philippe Soupault]]. [[Luis Buñuel]], [[Salvador Dalí]], [[Jean Cocteau]], [[Germaine Dulac]], [[Jean Epstein]] eta [[Man Ray]] zinemagileak ere joera hauen jarraitzaile izan ziren.
== Filmak ==
|
