Giovanni Boccaccio: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Giovanni Boccaccio
27 ⟶ 26 lerroa:
Dirudienez, sasikoa zen; [[1313]]an jaio zen, [[Toskana]]ko [[Certaldo]] herrian, eta [[Florentzia]]n eman zuen haurtzaroa. [[1327]]an, Giovanniren aita, merkataria, [[Napoli]]n jarri zen bizitzen. Han merkataritzan aritu zen Giovanni, gizarte-harremanez jositako bizitza zeraman bitartean, eta hala ezagutu zuen Maria d'Aquino (''Fiammetta''), [[Roberto Anjoukoa]] erregearen sasiko alaba. Ez da ahaztu behar Boccaccioren obretako pertsonaietako bat dela Fiammetta, nahiz eta haren irudia zehaztasun handirik gabe ematen den, hartaraino, non, zalantzan jarri baita benetako pertsona bat edo senhal bat<ref>Senhala, proventzar poesian, [[trobadore]]ak dama maiteari edo bertsoak eskaintzen zizkionari ematen zion izen fikziozkoa zen.</ref> ote zen. Napolin, zuzenbide kanonikoa ikasten hasi zen, eta lau obra txiki idatzi zituen.
[[1340]]an, Florentziara itzuli zen bizitzera. Hiru gertaera nabarmentzekoak dira Boccaccioren Florentziako egonalditik: [[1348]]ko [[Izurri Beltza]], esparru horretan kokatuko baitzen ''Il Decamerone''; [[Petrarca]]rekiko adiskidantza, Boccaccioren orientazio prehumanistaren jatorria; eta jarrera-aldaketa garrantzizko bat bizitzaren aurrean, zeinak ''Il Corbaccio'' idaztera eta, horrekin batera, sorkuntza-lanak baztertzera eta [[mitologia]] edo [[Dante|dantismoaren]] gisako gai jasoak tratatzera eramango baitzuen. Urte horietakoak dira, orobat, zenbait jaun eta aita santuren artean egin zituen bitartekaritza diplomatikoak ([[Mendebaldeko Zisma]] [[1375]]ean amaitu zen, ordurako Boccaccio hilda zela).
== Boccaccioren nortasuna ==
[[Fitxategi:Boccaccio01.jpg|thumb||alt=|<small>Boccaccioren estatua
Literatura salbuetsita -eta ezin esan gutxi denik- ez dago ezer apartekorik Boccacciorengan. Giovanniren nortasuna ez zen [[Petrarca]]rena bezain aberatsa, ez eta [[Dante]]rena bezain jite bakarrekoa ere. Ez zuen ideal etengabe bat izan, Dantek bezala, eta ez zen Petrarca bezain egozentrikoa, eta azkeneko hori ez bezala, gauza izan zen grinaren eta bizitza moralaren arteko auzia ebazteko.
40 ⟶ 38 lerroa:
Laburbilduz, Boccaccio Erdi Arokoa eta humanista (edo prehumanista) izan zen, aldi berean. Bi nortasun izan zituen, bata, artistikoa, gaur egun kontuan hartzen den bakarra, eta bestea jakintsu gisa izan zuena, bere garaian eta ondorengo mendeetan izan zuen ospearen eta arrakastaren arrazoi nagusi izan zena.
▲[[Fitxategi:Boccaccio01.jpg|thumb||alt=|Boccaccioren estatua Florentzian, Uffizi eraikinaren kanpoaldean]]
== Boccaccioren obra ==
Boccaccioren jarduerak bi alde oso argi izan zituen, bi aldi definituren ezaugarri izan zirenak: [[1345]] artekoa bata, eta urte hartaz geroztikoa bestea. Sorkuntza artistikoen aldia izan zen lehenengoa, eta jakintza arloko kezkena bigarrena. Lehenengoak baliagarri dira literaturarako; bigarrenak, berriz, kulturaren edo ideien mundurako; estreinakoak
=== Toskanerazko literatura-lanak ===
Boccacciok toscaneraz idatzi zituen literatura-lanak artea dira, sorkuntza, fantasia. Amodioa du gai nagusi, maitasunak betetzen baitzuen Giovanniren
Boccaccioren lanak bi talde handitan sailkatzen dira, olerkiak (mitologikoa: ''Caccia di Diana''; zaldunena: ''Filostrato''; epikoa
=== ''Il Decamerone'' ===
{{sakontzeko|Dekamerona}}
[[Fitxategi:Sandro Botticelli 076.jpg|thumb|350px|<small>Dekameroneko ''Nastagio degli Onestiren historia'', [[Sandro Botticelli|Botticelliren]] margolana, 1487.</small>]]
''[[Dekamerona|Il Decamerone]]'' ez da Boccaccioren obra bakarra, baina bai ezagunena, bikainena eta interesgarriena. Izugarrizko garrantzia izan du literaturan, bai Italiakoan eta bai gainerako guztietan. Obraren izenburua -«hamar egunak» esan nahi du- Kreazioaren sei egunak gaitzat harturik Erdi Aroan idatzitako tratatuetatik dator (jatorri berbera izan zuten beste hainbatek ere, [[Margarita
Era askotako gaiak erabiltzen ditu. Idazleak interes handiagoa eskaini zien gizakiei, gertaerei baino -horrela ulertzen da abentura askoren ahultasuna-. Badira kontakizun luzeak eta badira laburrak. Sintesi gisa, bi norabide nagusitzen dira: bata, maitasunaren inguruko gaiak, eta bestea, adimenaren gurtza. Amodio gaietara etorrita, Boccacciok ez du lizunkerian atsegin hartzen (jende guztiak horixe ikusten badu ere), baizik eta pertsonaren senen eta sentimenduen jokoa deskribatu nahi du: berak izandako esperientzia pertsonala arrazoiaren galbahetik iragazten saiatzen da. Adimenaren gurtza, berriz, ez da gurtza abstraktua; aldiz, guztiz gizatiarra da. Gaizkilearen maltzurkeriatik hasi eta zaldunaren duintasunean adierazten deneraino. Tentela eta ''axkar'' lotsagabea batera azaltzen dira, eta ia beti lotsagabeak irabazten du.
Hiru izan dira ''Il Decamerone''-ren arrakastaren arrazoi nagusiak: prosa, gaiak eta esparrua. Prosak Italia soilik txunditu zuen, gaiek eta esparruak mundu guztia. Italian irakurle, miresle eta imitatzaile asko izan ditu. Italiatik kanpo ere luzea da imitatzaileen zerrenda
=== Jakintza-arloko idazlanak ===▼
[[1354]]. urteaz geroztik, ''Il Decamerone'' eta ''Il Corbaccio'' idatzi eta gero, herri-hizkeran eta amodioaren gainean idatzitako bere lan guztiak erdeinatu edo arbuiatu egin zituen
Boccaccioren bizitzaren azkenaldera, Danteri zion miresmena izan zen idaztera bultzatu zuen arrazoi nagusia: haren biografia espiritual bat idatzi zuen (''Trattatello in laude di Dante'') eta baita haren obraren iruzkin bat ere (''Esposizioni sopra la Commedia di Dante''). Hain zuzen ere, Boccaccio izan zen Danteren ''Comedia'' «jainkotar» deklaratu zuen lehena, nahiz eta izenlagun hori azalpenean erabili zuen, eta ez izenburuan. Esan behar da, hala ere, aho batez eta betiko onartu zela Boccaccioren iradokizuna.
▲Italian irakurle, miresle eta imitatzaile asko izan ditu. Italiatik kanpo ere luzea da imitatzaileen zerrenda, baina, beharbada, Chauceren ipuinetan eta Shakespeare-ren obra batzuetan antzematen zaie gehien Boccaccioren eraginaren aztarnei.
▲=== Jakintza-arloko idazlanak ===
▲1354. urteaz geroztik, ''Il Decamerone'' eta ''Il Corbaccio'' idatzi eta gero, herri-hizkeran eta amodioaren gainean idatzitako bere lan guztiak erdeinatu edo arbuiatu egin zituen; erdeinua, ordea, itxura hutsezkoa zen, garai hartan kopiatu baitzuen kodize oso bat, bere eskuz, ''Il Decamerone''-tik. Hala ere, data hartatik aurrera, prosa hutsean idatzi zuen eta gaiok landu zituen: alegia klasikoen berrinterpretazioak, egia kristauen moral alegorikoaren ikuspegitik (''De genealogiis deorum gentilium''); antzinako literaturako toponimoen entziklopedia edo zerrenda alfabetiko bat (De montibus, silvis, fontibus, lacubus, etab.) ; pertsonaia handien biografiak edo bizitzako pasadizoak (D''e casibus virorum illustrium''); eta baita emakume ospetsuenak ere (''De mulieribus claris''). Boccaccioren bizitzaren azkenaldera, Danteri zion miresmena izan zen idaztera bultzatu zuen arrazoi nagusia: haren biografia espiritual bat idatzi zuen (''Trattatello in laude di Dante'') eta baita haren obraren iruzkin bat ere (''Esposizioni sopra la Commedia di Dante''). Hain zuzen ere, Boccaccio izan zen Danteren ''Comedia'' «jainkotar» deklaratu zuen lehena, nahiz eta izenlagun hori azalpenean erabili zuen, eta ez izenburuan. Esan behar da, hala ere, aho batez eta betiko onartu zela Boccaccioren iradokizuna.
== Erreferentziak ==
| |||