14:52, 6 maiatza 2015ko berrikusketa aldatu Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.208 edits No edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		16:19, 6 maiatza 2015ko berrikusketa aldatu desegin Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.208 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
29. lerroa: [[1340]]an, Florentziara itzuli zen bizitzera. Hiru gertaera nabarmentzekoak dira Boccaccioren Florentziako egonalditik: [[1348]]ko [[Izurri Beltza]], esparru horretan kokatuko baitzen ''Il Decamerone''; [[Petrarca]]rekiko adiskidantza, Boccaccioren orientazio prehumanistaren jatorria; eta jarrera-aldaketa garrantzizko bat bizitzaren aurrean, zeinak ''Il Corbaccio'' idaztera eta, horrekin batera, sorkuntza-lanak baztertzera eta [[mitologia]] edo [[Dante\|dantismoaren]] gisako gai jasoak tratatzera eramango baitzuen. Urte horietakoak dira, orobat, zenbait jaun eta aita santuren artean egin zituen bitartekaritza diplomatikoak ([[Mendebaldeko ~~zisma~~Zisma]] ~~1375ean~~[[1375]]ean amaitu zen, ordurako Boccaccio hilda zela). == Boccaccioren nortasuna == Literatura salbuetsita -eta ezin esan gutxi denik- ez dago ezer apartekorik Boccacciorengan. Giovanniren nortasuna ez zen ~~Petrarcarena~~[[Petrarca]]rena bezain aberatsa, ez eta ~~Danterena~~[[Dante]]rena bezain jite bakarrekoa ere. Ez zuen ideal etengabe bat izan, Dantek bezala, eta ez zen Petrarca bezain egozentrikoa, eta azkeneko hori ez bezala, gauza izan zen grinaren eta bizitza moralaren arteko auzia ebazteko. Boccaccioren heziketa autodidakta izan zen oinarrian. Lehen ikasketek lorratz ahula utzi zioten, baina gero kultura zabala -eta gai batzuetan sakona- osatzen jakin izan zuen, nahiz eta hutsune nabarmenak izan: [[Erdi ~~Aroan~~Aro]]an asko bezala, biziki interesatu zen ~~astrologiaz~~[[astrologia]]z; klasikoak ongi ezagutu zituen -latinoak batez ere, baina, denborarekin, grekoak ere irakurri zituen-; eteta, batez ere, literatura erromaniko «''modernoa»'' onartu zuen, eta horrek bultzatu zuen herritarren hizkera eta «''estrofismoa»'' imitatzera (adibidez, zortzikoak erabiliz). Hori guztia frogatzera dator Danteren eta Petrarcaren lanei zien miresmena eta eman zien zabalkundea. Politikan ez zuen aukerarik egin [[aita ~~santuaren~~santua]]ren eta ~~inperioaren~~[[Germaniako Erromatar Inperio Santua\|Inperioaren]] artean; italiarra izan zen, baina toki jakin batera lotu gabe. Erlijioari dagokionez, fededuna zen, baina ez zen erlijioaz biziro kezkatzen, eta praktikotasunez ebatzi zituen moralaren arazoak. Estetikaren alorrean, poesiaren aldezle sutsua izan zen, (berdin latinez edota herri-hizkeran egina izan), ''anima mundi'' edo munduaren arimatzat baitzeukan;. ~~nahiz~~Nahiz eta teoriaz Erdi Aroko arauaren jarraitzailea zen, bere garaikoei zien miresmenak bultzatuta, teoria horiek alde batera utzi zituen eta, gaztetan ustel ateratako ahaleginen ondoren, ez zen ez alegorikoa, ez erabilgarria eta ez doktrinala izaten saiatu.▼ ~~Boccaccioren pentsaera eklektikoa da.~~ Laburbilduz, Boccaccio Erdi ~~Aroko~~Arokoa eta humanista (edo prehumanista) izan zen, aldi berean. Bi nortasun izan zituen, bata, artistikoa, gaur egun kontuan hartzen den bakarra, eta bestea jakintsu gisa izan zuena, bere garaian eta ondorengo mendeetan izan zuen ospearen eta arrakastaren arrazoi nagusi izan zena.▼ ▲Politikan ez zuen aukerarik egin aita santuaren eta inperioaren artean; italiarra izan zen, baina toki jakin batera lotu gabe. Erlijioari dagokionez, fededuna zen, baina ez zen erlijioaz biziro kezkatzen, eta praktikotasunez ebatzi zituen moralaren arazoak. Estetikaren alorrean, poesiaren aldezle sutsua izan zen (berdin latinez edota herri-hizkeran egina izan), ''anima mundi'' edo munduaren arimatzat baitzeukan; nahiz eta teoriaz Erdi Aroko arauaren jarraitzailea zen, bere garaikoei zien miresmenak bultzatuta, teoria horiek alde batera utzi zituen eta, gaztetan ustel ateratako ahaleginen ondoren, ez zen ez alegorikoa, ez erabilgarria eta ez doktrinala izaten saiatu. ▲Laburbilduz, Boccaccio Erdi Aroko eta humanista (edo prehumanista) izan zen, aldi berean. Bi nortasun izan zituen, bata, artistikoa, gaur egun kontuan hartzen den bakarra, eta bestea jakintsu gisa izan zuena, bere garaian eta ondorengo mendeetan izan zuen ospearen eta arrakastaren arrazoi nagusi izan zena. [[Fitxategi:Boccaccio01.jpg\|thumb\|\|alt=\|Boccaccioren estatua Florentzian, Uffizi eraikinaren kanpoaldean]] 46 ⟶ 44 lerroa: Boccaccioren jarduerak bi alde oso argi izan zituen, bi aldi definituren ezaugarri izan zirenak: 1345 artekoa bata, eta urte hartaz geroztikoa bestea. Sorkuntza artistikoen aldia izan zen lehenengoa, eta jakintza arloko kezkena bigarrena. Lehenengoak baliagarri dira literaturarako; bigarrenak, berriz, kulturaren edo ideien mundurako; estreinakoak toscaneraz idatzi zituen, eta bigarren aldikoak latinez, Danteri buruzkoak salbuetsita. === Toskanerazko literatura-lanak === Boccacciok toscaneraz idatzi zituen literatura-lanak artea dira, sorkuntza, fantasia. Amodioa du gai nagusi, maitasunak betetzen baitzuen Giovanniren ordu arteko bizitza eta esperientzia, hala teorian nola praktikan, eta ez amodio platonikoa, baizik eta guztiz gizatiarra, haragiaren errealitatean oinarritzen zena, gorputza eta arima hartzen zituena; adimena akuilatzen zuena, desiratzen zen xedea erdietsi ahal izateko, horrek, askotan, drama edo tragedia-girora eramaten bazuen ere. Boccaccioren lanak bi talde handitan sailkatzen dira, olerkiak (mitologikoa: ''Caccia di Diana''; zaldunena: ''Filostrato''; epikoa : ''Teseida''; alegorikoa: ''Amorosa visione''; pastorala: ''Ninfale fiolesano'') eta eleberriak (abenturazkoak: ''Filocolo''; pastoral alegorikoa: ''Ninfale d Ameto''; «autobiografikoa»: ''Elegia di Madonna Fiammetta''), ia txandaka idatziak. Kronologia-ordenan irakurriz gero, antzematen da «perfekziobidearen» bila ibili zela (zalantzak, aurrerakadak, atzerakadak eta tupusteko aldaketak tartean zirela), gune sendoena bilatzen zuela bai forman eta bai edukian. Batzuetan, autobiografia nagusitzen zen (edo sasiautobiografia), besteetan erretorika; neurtitzez eta prosaz baliatzen zen; batzuetan, «latindu» egiten zuen hizkera, besteetan herritartu; nahiak eta grinak adierazten zituen beti, eta munduko gaiak tratatzen zituen harik eta (oharkabean, beharbada) irakurle burgesarentzat egokitzen zituen arte. Horrek guztiak ''Il Decamerone''-ko prosan jo zuen gailurra. === ''Il Decamerone'' ===▼ == Jakintza-arloko idazlanak ==▼ 1354. urteaz geroztik, ''Il Decamerone'' eta ''Il Corbaccio'' idatzi eta gero, herri-hizkeran eta amodioaren gainean idatzitako bere lan guztiak erdeinatu edo arbuiatu egin zituen; erdeinua, ordea, itxura hutsezkoa zen, garai hartan kopiatu baitzuen kodize oso bat, bere eskuz, ''Il Decamerone''-tik. Hala ere, data hartatik aurrera, prosa hutsean idatzi zuen eta gaiok landu zituen: alegia klasikoen berrinterpretazioak, egia kristauen moral alegorikoaren ikuspegitik (''De genealogiis deorum gentilium''); antzinako literaturako toponimoen entziklopedia edo zerrenda alfabetiko bat (De montibus, silvis, fontibus, lacubus, etab.) ; pertsonaia handien biografiak edo bizitzako pasadizoak (D''e casibus virorum illustrium''); eta baita emakume ospetsuenak ere (''De mulieribus claris''). Boccaccioren bizitzaren azkenaldera, Danteri zion miresmena izan zen idaztera bultzatu zuen arrazoi nagusia: haren biografia espiritual bat idatzi zuen (''Trattatello in laude di Dante'') eta baita haren obraren iruzkin bat ere (''Esposizioni sopra la Commedia di Dante''). Hain zuzen ere, Boccaccio izan zen Danteren ''Comedia'' «jainkotar» deklaratu zuen lehena, nahiz eta izenlagun hori azalpenean erabili zuen, eta ez izenburuan. Esan behar da, hala ere, aho batez eta betiko onartu zela Boccaccioren iradokizuna.▼ ▲== ''Il Decamerone'' == {{sakontzeko\|Dekamerona}} ''[[Dekamerona\|Il Decamerone]]'' ez da Boccaccioren obra bakarra, baina bai ezagunena, bikainena eta interesgarriena. Izugarrizko garrantzia izan du literaturan, bai Italiakoan eta bai gainerako guztietan. Obraren izenburua -«hamar egunak» esan nahi du- Kreazioaren sei egunak gaitzat harturik Erdi Aroan idatzitako tratatuetatik dator (jatorri berbera izan zuten beste hainbatek ere, Margarita Nafarroakoaren ''Heptameron'' izenekoak, esate baterako). Prosagatik, ekintzaren esparruagatik, eta tratatzen diren gaiengatik da ospetsua, baina, batez ere, gaien gordinkeriagatik . 68 ⟶ 62 lerroa: Italian irakurle, miresle eta imitatzaile asko izan ditu. Italiatik kanpo ere luzea da imitatzaileen zerrenda, baina, beharbada, Chauceren ipuinetan eta Shakespeare-ren obra batzuetan antzematen zaie gehien Boccaccioren eraginaren aztarnei. ▲=== Jakintza-arloko idazlanak === ▲1354. urteaz geroztik, ''Il Decamerone'' eta ''Il Corbaccio'' idatzi eta gero, herri-hizkeran eta amodioaren gainean idatzitako bere lan guztiak erdeinatu edo arbuiatu egin zituen; erdeinua, ordea, itxura hutsezkoa zen, garai hartan kopiatu baitzuen kodize oso bat, bere eskuz, ''Il Decamerone''-tik. Hala ere, data hartatik aurrera, prosa hutsean idatzi zuen eta gaiok landu zituen: alegia klasikoen berrinterpretazioak, egia kristauen moral alegorikoaren ikuspegitik (''De genealogiis deorum gentilium''); antzinako literaturako toponimoen entziklopedia edo zerrenda alfabetiko bat (De montibus, silvis, fontibus, lacubus, etab.) ; pertsonaia handien biografiak edo bizitzako pasadizoak (D''e casibus virorum illustrium''); eta baita emakume ospetsuenak ere (''De mulieribus claris''). Boccaccioren bizitzaren azkenaldera, Danteri zion miresmena izan zen idaztera bultzatu zuen arrazoi nagusia: haren biografia espiritual bat idatzi zuen (''Trattatello in laude di Dante'') eta baita haren obraren iruzkin bat ere (''Esposizioni sopra la Commedia di Dante''). Hain zuzen ere, Boccaccio izan zen Danteren ''Comedia'' «jainkotar» deklaratu zuen lehena, nahiz eta izenlagun hori azalpenean erabili zuen, eta ez izenburuan. Esan behar da, hala ere, aho batez eta betiko onartu zela Boccaccioren iradokizuna. == Erreferentziak == 75 ⟶ 72 lerroa: == Kanpo loturak == {{commonskat}} * [http://~~www~~ekarriak.~~casaboccaccio~~armiarma.iteus/?i=216 ~~Ente~~Euskarari ~~Nazionale Giovanni~~ekarriak: Boccaccio ~~elkartearen webgunea~~] ~~{{it}}~~Ekarriak.armiarma.eus * {{it}} [http://www.casaboccaccio.it/ Ente Nazionale Giovanni Boccaccio elkartearen webgunea] Casaboccaccio.it {{bizialdia\|1313ko\|1375eko\|Boccaccio, Giovanni}} [[Kategoria:Pizkundeko idazleak]]

Giovanni Boccaccio: berrikuspenen arteko aldeak