Wikipedia

Ozeano: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
tNo edit summary
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
1. lerroa:
[[File:Clouds over the Atlantic Ocean.jpg|thumb|275px|[[Ozeano Atlantikoa]]ren gainazala, Lurraren muga-geruza eta [[troposfera]]ren arteko elkargunea.]]
[[File:Panoramique depuis les rochers de Parlementia du Samedi 2 Mars 2007.jpg|thumb|275px|[[Olatu]]ak ozeano [[itsasertz|ertzean]] ([[Getaria (Lapurdi)|Getaria]], Lapurdi).]]
'''Ozeanoa''' ([[greziera]]ko ''okeanos'' izenetik eratorria) [[LurLurra|Lurrean]]rean [[ur]]ak betetzen duen eremua da. Lurreko azaleraren % 71 eta [[hidrosfera]] azaleraren % 97,2 betetzen du, eta batez beste 3000 [[metro]] inguruko sakonera du.
 
Ozeano hau beste bost ozeanoetan banatuta dago, nahiz eta historian hainbat banaketa izan diren, ozeano bat, hiru, lau edo bost daudela hartuta. Gaur egun, [[Nazioarteko Hidrografia Erakundea]]k 2000. urtean zehaztutakoari jarraituz, Lurreko ozeanoak bost direla jotzen da:
12. lerroa:
[[Geologia|Geologikoki]] ozeano bat urez estalitako [[lurrazal ozeaniko]]a duen lur zati bat da.
 
[[Lurra|Lurreko]] bost ozeanoek 361 milioi km² dute, haien bolumena 1370 milioi km³ da, eta batez 3.790 [[metro]] sakon dira. Kopuru horietan ez daude sartuta aintzira erraldoiak, hala nola [[Kaspiar itsasoa]]. [[Hidrosfera]] osoaren masa 1,4 × 10<sup>21</sup> [[kilogramo|kg]] da, hau da [[Lurra]]ren [[masa]]ren %&nbsp;0,023, eta hortik %&nbsp;97 baino gehiago ozeanoko ura da.
 
==Banaketa eta izenak==
 
Ur gainera azaleratuta dauden lurrek hiru eremu handitan banatzen dute ur masa, eta hiru eremu horiek [[Hego Hemisferioahemisferio|Hego Hemisferioan]]n besterik ez dute osatzen Lurra guztiz inguratzen duen zerrenda jarraitua. Hauek dira, handitik txikira, [[kontinente]]ek bereizten dituzten hiru ur eremu nagusiak: Ozeano Barea, Atlantikoa eta Indiakoa. Ozeano horiek zabaldu egiten dira hegoaldean, eta horrela osatzen dute lurbira osorik inguratzen duen ur eremu jarraitu bakarra, Antartikako ozeano izenaz ezagutzen den ur masaren bitartez. Laugarren ozeano horrek Atlantiko ozeanoko eta [[Antartika]]ko kostaldean du hegoaldeko muga, eta iparraldeko muga, hitzarmenez ezarria, hego latitudeko 60 gradutan.
 
Ozeanoen hedadurak hauek dira:
39. lerroa:
Azkenik, badira beste fenomeno batzuk, adibidez [[itsasaldi]]ak, prozesu endogenoen eta exogenoen ezaugarriak, bietarikoak, dituztenak.
 
Hidrosferan eragina duen energia ozeano barnekoa edo ozeanoaz kanpokoa izan daiteke. Ozeano barnetik datorren energia espazioarekiko eta denborarekiko konstantea da, ez du [[gradiente]]rik sortzen eta oso efektu dinamiko txikiak eragiten ditu. Kanpoko energiak, [[EguzkiEguzkia|Eguzkitik]]tik datorrenez eta ur azalera era etenean iristen denez, garrantzi handia du ozeanoen dinamikan.
[[Fitxategi: Circulacion termohalina.jpg|thumb|right|300px|Zirkulazio termohalinoa]]
 
49. lerroa:
{{sakontzeko|Itsasoko ur}}
 
Ozeanoak ez dira [[ur gazi]] soilez osaturiko masak; lur azaletik iritsitako hainbat [[mineralmea|mineralez]]ez eta hildako [[landare]] eta [[animalianimalia|animalietatik]]etatik datozen gatz organikoez osaturiko soluzio kimiko konplexuak dira. [[Sodio]]a eta [[kloro]]a, gatz arruntaren osagaiak, dira ozeanoetako uraren osagai nagusiak; ozeanoetako uraren pisu osoaren %&nbsp;86 hartzen dute, [[hidrogeno]]a eta [[oxigeno]]a alde batera utzita. Hurrengo gai aipagarrienak [[magnesio]]a (pisuaren %&nbsp;3,7), [[sufre]]a (%&nbsp;2,6), [[kaltzio]]a (%&nbsp;1,2), [[potasio]]a (%&nbsp;1,1) eta [[bromo]]a (%&nbsp;0,2) dira. Baina portzentajea horiek itsasoko uraren osagai gotorrei dagozkie soilik, eta uretan disolbaturik dauden gai gotorren kontzentrazioak uraren pisu osoaren %&nbsp;3,5 bakarrik hartzen du. Gazitasunaren arabera zehazten da itsasoko ureko lagin batean disolbaturik dauden gai gotorren kontzentrazioa; mila parte ureko hainbeste parte gatz dagoela adierazten du gazitasunak, eta honela idazten da: 0/000.
 
Esan daiteke, oro har, ozeano guztiek gatz kopuru bera dutela. Ozeanoen batez besteko [[gazitasun]]a 34,72 gramo ur litrokoa da, edo oro har erabiltzen den formulari jarraituz, milako 34,72koa. Hala ere, horrek ez du esan nahi gune jakin batzuetan batez besteko gazitasuna baino gazitasunhandiago ala gutxiago ezin egon daitekeenik.
63. lerroa:
Sakoneko uretan, ordea, oso alde gutxi dago eremu batzuetatik besteetara: milako 34,6 eta 34,9 arteko gazitasuna du sakoneko urak. Ur azaleko gazitasun balioen gorabeherak prezipitazioek eta gainaldeko itsaslasterrek sortuak dira.
 
Ozeanoetako uraren osagaiei dagokienez, [[sodio kloruro]]az –gatz arrunta– eta lehen aipaturiko beste osagai mineralez gainera, eguratseko gas guztiak daude disolbaturik, eta gas horien araberakoa da, hain zuzen ere, ozeanoetako landare eta animalien kopurua. [[Karbono dioxido|Gas karbonikokarbonikoa]]a (CO<sub>2</sub>) disolbaturik edo karbonato eta bikarbonato eran konbinaturik azal daiteke, litroko 36 eta 56 mililitro arteko proportzioan; nitrogenoak litroko 8,4 eta 24,5 mililitro arteko proportzioa hartzen du, eta oxigenoak 0 eta 8,5 mililitro artekoa.
 
Uretan disolbaturik dauden gasei buruz, aipatzekoa da urak gasekiko duen propietate bitxi bat, urak gasak disolbatzeko duen ahalmenari dagokiona. Gasen kasuan, gai gotorren kasuan ez bezala, uraren disolbatze ahalmena tenperaturaren alderantziz proportzionala da, hau da, zenbat eta hotzagoa izan uraren tenperatura orduan eta errazago disolbatzen dira gasak uretan.
77. lerroa:
Ozeanoen ikerkuntza antzinatik egin da barku txikietan, baina ez da izan garai modernoak arte urpeko bidaiak posible izan direla.
 
Munduko punturik baxuena [[Marianetako itsas hobia]] da, [[Ozeano BareBarea]]ann dagoena. Bere sakonera maximoa 10.923 [[metro]]koa da. Beheraino ez zen [[1951]]a arte heldu.
Ozeano gehienetako hondoa oraindik ez dago kartografiatua, hala ere [[1995]]an 10 [[kilometro|km]]-ko erresoluzioa duen mapa argitaratu zen.
 
== Antzinako ozeanoak ==
84. lerroa:
 
* [[Panthalassa]], [[Pangea]] superkontinentea eratuta zegoenean Lurreko Ozeano bakarra.
* [[Tethys Ozeanoa]], [[Gondwana]] eta [[Laurasia]]ren arteko Ozeanoa. Bere itxieran [[MediterraneoMediterraneoa]]a sortu zen.
* [[Iapetus Ozeanoa]], [[Baltica]] eta [[Avalonia]] kontinenteak bereizten zituen Ozeanoa.
 
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Ozeano"(e)tik eskuratuta