Mendebaldeko Sumatra: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t added Category:Sumatra using HotCat
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
19. lerroa:
| herritar =
| besterik2 = Talde etnikoak
| besterik2balioa = [[Minangkabau]] (%88), [[Batak]] (%4), [[jabatarrak]] (%4), [[mentawai uharteak|mentawai]] (%1)
| besterik3 = Hizkuntzak
| bestirik3balioa = [[Indonesiera]], [[Minangkabauera]], [[Mentawaiera]]
35. lerroa:
== Geografia ==
[[Fitxategi:Monte Marapi.JPG|thumb|200px|left|Marapi mendia]]
Probintzia Sumatra mendebaldeko kostaldearen erdian dago eta 42.297,30 km<sup>2</sup> eremua du. Ezaugarri geografikoen barruan daude [[ordoki]]ak, [[sumendi]]ak eta horiek eratutako [[goi -ordoki|goi ordokik]]k, Barisan mendia (ipar-mendebaletik hego-ekialdera), eta Mentawai uharteak kostaldearen parean.
 
== Historia ==
47. lerroa:
Probintziaren aberastasuna garai haietan [[urre]]gintzak eman zuen.
 
Adityawarmanen heriotzaren ondotik, [[XVII. mendea|XVII. mende]] erditik, Sumatra Mendebalaren historia konplexuago bihurtu zen. Garai horretan zehar areagotu zen Sumatra Mendebalak inguruko munduarekin zituen harremanak, batez ere [[Aceh]]ekin. Une hartan [[Acehko sultanerria]]ren menpe geratu zen bai politikan bai ekonomian, sultanerriak ekonomiaren [[monopolio]]a hartuta. Harreman estu horrekin batera [[Islam]]a sartu zen probintzian eta sinesmen berri hori, funtsezkoa izan zen eskualdeko bizimoduaren gizartea eta kultura osazeko, nahiz eta aurreko sinesmen askok iraun. Sheik Burhanuddin jotzen da islamaren lehenengo aldarrikatzailetzat. Hori eskualdean fedea aldarrikatu baino lehen, Acehen izan zen ikasten.
 
Acehen eragin menperatzailearen politikak eta ekonomiak ez zuten zoriontsu egin Sumatra Mendebaleko jendea. Azkenean, gero eta handiagoa zen haserreak holandarrak onartzea ahalbideratu zuen eta Aceheko Sultanerriaren zabaltzearen kontra babesa bilatuz, 1663an Painango ituna sinatu zuten. Itunaren bidez, [[Ekialdeko Indietako Konpania Holandarra]]k nagusitasuna eskuratu zuen eskualdean eta, bide batez, Sumatra Mendebala [[kolonialismo]] garaian sartzea ekarri eta atal berri bat ireki bere historian.
53. lerroa:
Sumatra Mendebalera iritsi zen lehenengo pertsona mendebaldarra [[Jean Parmentier]] esploratzaile [[frantziar]]ra izan zen [[1529]]an. Hala ere, ekonomia eta politika eraman zituztenak holandarrak izan ziren. Merkatari-flota holandarra [[1595]]-[[1598]]. urteetan aritu zen kostaldean zehar. Horietaz gain, [[Europa]]ko beste batzuk ere iritsi ziren: [[portugal]]darrak, [[Ingalaterra|ingelesak]].
 
[[1780]] aldean urre [[meategimeatzaritza|meategiak]]ak agortuta zeuden eta orduan beste produktu batzuk irabazi iturri bihurtu ziren, hala nola, [[kafe]]a, [[gatz]]a, [[ehungintza]] eta orokorrean ingelesekin eta estatubatuarrekin izandako [[merkataritza]]. Ekonomia berri horrek Agameko merkatari aberatsei ahalbidetu zien [[Meka]]rako bidaia egitea. Merkatari horiek euren ondasunetaro babesa bilatzen zuten. 1803an [[Wahhabitar]] puritanoek [[Meka]] hartu eta gero, erromes batzuk Padri (“Jendeari eskatu”), erromesek ontzia hartu zuten portuaren izena (egun Pidie), minangkabautarraren gizartea bortizkeriaren bidez berritzeko konpromisoa hartu zuten. Jokoa eta oilar-borrokak salatu zituzten, baita [[opio]], [[tabako]] eta [[alkohol]]aren kontsumoa. Era berean, ohitura matriarkalaren kontra ere jo zuten. Lehenego matxinadan errege familiaren kide gehienak hil zituzten. [[1821]]n holandarrek Imam Bonjolek zuzentzen zuen Padri eraso zuten lehenengoz eta 1838an, Imam Bonjol harrapatuta, gerra amaitu zen.
 
[[Bigarren Mundu Gerra]]ren ondoren, [[Indonesia]]k independentzia eskuratu zuenean Mendebaldeko Sumatra probintzia indonesiarra izatera pasatu zen. Ordutik intelektual, idazle eta politiko asko atera dira hortik.
97. lerroa:
Minangkabautarrek prestigioa dute merkatari bezala Indonesian nahiz inguruko herrialdeetan. Atseginak eta abegikorrak izaten dira turistekin eta bestelako bidaiariekin.
 
Kultura aberatsa dute, [[arkitektura]]n ondo islatuak. Euren ''rumah gadang''-ak (etxe handi) ikusgarriak dira beren teilatu kurbatuak, [[afrikar bufalo|bufaloen]]en adarren irudiko.
 
Eskulangintza aberatsa, batez ere ehungintzan. Dantza eta arte martzialak, mezu erlijiosoa adierazteko sortuak.
103. lerroa:
== Turismoa ==
[[Fitxategi:Maninjau.jpg|thumb|350px|Maninjau aintzira]]
Sumatra Mendebaleko erakarpen turistiko garrantzitsuena bere inguru naturala da. [[Oihan]] tropikalak, [[mendi]]ak, [[sumendi]]ak, [[aintzira]]k, [[haran]]ak, [[ibai]]ak , [[ur -jauzi|ur jauziak]]ak [[goi -ordoki|goi ordokietan]]etan, fauna eta landaretza, eta [[hondartza]]k Padang inguruetan. Eremu asko babestuta daude nazio parkeen eta erreserben barruan. Minangkabautarren eta mentawaitarren kulturak eta historia ere erakargarriak dira.
 
Bukittinggi hiria goi ordokian dagoen hiri ezaguna da. Oso egokia horretatik minangkabautarren kultura eta historia ezagutzeko . Eraikuntza, eskulangintza, dantzak, musika eta janaria. Museo eta kulturguneak daude.
111. lerroa:
== Flora eta fauna ==
 
Bere barrutian [[oihan]] tropikala duten eremu zabalak daude, zeinetan espezie asko bizi diren: [[Rafflesia]] arnoldii (munduko lore handiena), Sumatrako Tigrea, Siamang, Tapi malavoa, Sumatrako Serow, Rusa Peer, Malavan Eguzki Hartza, Bornean Clouded Leopardoa, eta [[hegazti|txori]] eta [[tximeleta]] asko.
 
Bi parke nazional daude: Siberut Nazio Parkea eta Kerinci Seblat Nazio Parkea, baita erreserba natural asko ere: Rimbo Panti Naturaren Erreserba, Batang Palupuh Naturaren Erreserba, Lembah Anai Naturaren Erreserba, Lembah Harau Naturaren Erreserba, Bung Hatta Baso Parke Handia, Beringin Sakti Naturaren Erreserba.